"حق خدا" در رساله حقوق امام سجاد(علیه السلام)
اما بزرگترین حق خدا این است كه او را بپرستى و چیزى را با او شریك ندانى؛ پس چون با اخلاص چنین كردى، خدا بر عهده گرفته است كه كار دنیا و آخرتت را خود كفایت كند و آنچه از آن بخواهى برایت تأمین كند.
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
رساله حقوق چیست؟
"رسالة الحقوق" عنوان حدیثی طولانی از امام علی بن الحسین ــ علیهماالسلام ــ است. این حدیث حاوی 51 تکلیف و وظیفه انسان مؤمن نسبت به خداوند، خود و دیگران است.
این رساله، یک منشور اخلاقی و اجتماعی است که روابط مسلمانان را با خالق و مخلوق تنظیم می کند.
چه حقوقی بر عهده داریم؟
مطابق این حدیث شریف، حقوق زیر بر عهده هر انسانِ مسلمانِ مسؤول قرار دارد:
حق اللّه، حق نفس، حق زبان، حق گوش، حق چشم، حق پا، حق دست، حق شكم، حق غریزه شهوت، حق نماز، حق روزه، حق صدقه، حق حجّ، حق قربانى، حق فرمانروا، حق آموزگار، حقّ مالك، حق مردم بر فرمانروا، حق دانش آموز، حق همسر، حق برده و غلام، حق مادر، حق پدر، حق فرزند، حق برادر، حق مولا بر بنده آزادشده، حق بنده آزادشده بر مولا، حق احسان كننده، حق مؤذّن، حق امام جماعت، حق همنشین، حق همسایه، حق دوست، حق شریك، حق ثروت، حق بستانكار، حق معاشر، حق طرفین دعوا، حق مستشیر، حق مشاور، حق نصیحت خواه، حق نصیحت كننده، حق بزرگسالان، حق خردسالان، حق سائل، حق مسؤول، حق شخص شادکننده تو، حق بدى كننده، حق هم‌دینان و حق اهل ذمّه.
حق خداوند: توحید
بعد از مقدمه ای که امام زین العابدین(علیه السلام) قبل از شمردن این حقوق و در ابتدای حدیث فرموده است، اولین حقی که بیان می کند "حق خداوند متعال" است:
ــ فَأَمّا حَقّ اللّهِ الأَكبَرُ فَإِنّكَ تَعبُدُهُ لَا تُشرِكُ بِهِ شَیئاً فَإِذَا فَعَلتَ ذَلِكَ بِإخلَاصٍ جَعَلَ لَكَ عَلَى نَفسِهِ أن یَكفِیَكَ أمرَ الدّنْیَا وَ الآْخِرَةِ وَ یَحْفَظَ لَكَ مَا تُحِبّ مِنهَا ــ اما بزرگترین حق خدا این است كه او را بپرستى و چیزى را با او شریك ندانى؛ پس چون با اخلاص چنین كردى، خدا بر عهده گرفته است كه كار دنیا و آخرتت را خود كفایت كند و آنچه از آن بخواهى برایت تأمین كند.
می فرماید: اگر با اخلاص، خدا را بی همتا دانستی و عبادت کردی، خدا امور تو را در دنیا و آخرت بر عهده می گیرد آنچه بخواهى را تأمین می كند.
این بیان کوتاه حاوی سه آموزه مهم توحیدی است:
1. توحید ذاتی: اینکه او را یکتا و بی همتا بدانی و چیزى را با او شریك نکنى؛
2. توحید عبادی: اینكه فقط او را بپرستى؛
3. توحید افعالی: اینکه ایمان داشته باشی که اگر توحید خود را خالص کنی، خداوند دنیا و آخرت تو كفایت می كند.
پاداش بزرگ توحید
در بخش آخر بیان بالا مژده بزرگی برای ماست؛ اگر اهل توحید باشیم.
می فرماید: اگر با اخلاص، خدا را بی همتا دانستی و عبادت کردی، خدا امور تو را در دنیا و آخرت بر عهده می گیرد آنچه بخواهى را تأمین می كند.
این فراز، شباهت فراوان به حدیثی معروف از حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهراء علیها السلام دارد که فرمود: "مَن أصعَدَ إلى اللهِ خالِصَ عبادته أهبَطَ اللهُ عَزَّوجَلَّ لَهُ أفضَلَ مَصلَحَتِه ــ هر كس عبادات و كارهاى خود را خالصانه براى خدا انجام دهد، خداوند بهترین مصلحت ها و بركات خود را براى او تقدیر مى نماید".(بحارالانوار، ج 67، ص 249)
حق نفس: طاعت کامل خداوند
فراز دوم حدیث امام سجاد علیه السلام (معروف به رساله حقوق) درباره "حق نفس انسان بر انسان" است:
ــ و أمّا حَقّ نَفسِكَ عَلَیْكَ فَأن تَستَوفِیَهَا فی طاعَةِ الله؛ فَتُؤَدّیَ إلى لِسَانِكَ حَقّهُ وَ إلى سَمعِكَ حَقّهُ وَ إلى بَصَرِكَ حَقّهُ وَ إِلَى یَدِكَ حَقّهَا وإلى رِجلِكَ حَقّهَا وإلى بَطنِكَ حَقّهُ وَ ... ــ و اما حق نفس خودت بر تو این است كه او را به تمامى به فرمانبردارى خدا گمارى؛ و به زبانت حقش را بپردازى و به گوش خود، حقش را (بدهى) و به چشمت، حقش را (بسیارى) و به دستت، حقش را (واگذارى) و به پایت، حقش را (بدهى) و به شكمت، حقش را (برسانى) و ...
بخش اول این حق نیز بر "توحید در اطاعت" دلالت دارد. در این جمله از ماده "استیفاء" استفاده شده است؛ یعنی حق نفس تو بر گردن تو این است که او را "کاملاً و به تمامى" به فرمانبردارى خداوند مشغول کنی.
تأکید مکرر بر توحید افعالی
از جلوه های زیبای این حدیث، تکرار جمله "لا قُوّةَ إِلّا بِالله ــ نیرویى جز به خداوند نیست" در پایان بسیاری از فرازها و پس از بیان بسیاری از حقوق است. گویی که زین العِباد(علیه السلام) اصرار دارد که بدانیم حتی اگر موفق به ادای حقوقی که بر گردن داریم شدیم، این خود، به مدد توفیقی است که خداوند متعال به ما داده است، تا جایی برای عُجب و غرورمان باقی نماند؛ همچنان که در پایان بیان "حق مادر" می فرماید: "... پس به قدرشناسى از این همه، مادرت را سپاس گزار، و این قدردانى را نتوانى جز به یارى و توفیق خداوند".منبع: کانال تلگرام اخلاق و عدالت
