تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه دوم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه دوم
هدف: در این پروژه با راهکارها و ترفندهای مفید برای انجام هر چه بهتر پروژه علمی آشنا می شوید.
حداقل زمان مورد نیاز برای انجام پروژه: متغیر (بسته به نوع پروژه )
هزینه برآوردی: متغیر
سطح دشواری: متغیر
از ایده اولیه تا یک موضوع خوب و قابل اجرا
ایده یابی
در نظر بسیاری یافتن موضوع خوب مهم ترین و اصلی ترین مرحله در انجام پژوهش علمی است ، اما در عین حال سخت ترین قسمت آن هم می باشد. شاید دلیل سختی نبودن منبعی برای یافتن موضوع است، در واقع باید گفت موضوع خوب ساختنی است نه یافتنی. آنچه كه یافتنی است ایده و سؤال اولیه است.
راه های پیشنهادی برای یافتن ایده:
بهترین راه برای پرداختن به یک ایده، پرداختن به چالشی است که از مدت ها پیش در این رشته داشتید، مثلا دانش آموزی که دوست دارد شوینده ای بسازد که به طبیعت آسیب نزند، یا دیگری از بحران آزولا در تالاب انزلی نگران بود، یا...در مورد نگرانی های زیستی تان در اینترنت جستجو کنید. مقاله های علمی که در این باره کار شده است بگردید. و با دبیر خود مشورت کنید. ممکن است ایده شما برای یک پروژه دانش آموزی بیش از حد سخت و دشوار باشد. در پروزه های دانش آموزی معمولا امکانات کم و زمان کوتاه محدود کننده هستند. ممکن است شما مجبور شوید ایده تان را برای وقتی بگذارید مه یک دانشمند واقعی شدید.
جستجو در اینترنت:
جستجو در اینترنت هر روز ساده تر می شود ولی یافتن اطلاعات مورد نظر ، نیازمند صبر ، حوصله و كسب تجربه است. البته داشتن حافظه خوب و دقت نظر كمك زیادی به شما خواهد نمود. اولین و مهمترین نیازمندی شما ، ساختن كلمات كلیدی مناسب است. اگر در مورد موضوعی خاص اطلاعات كافی ندارید ، معمولا جستجوی مستقیم آن نتایج خوبی نخواهد داشت . بهترین راه استفاده از مطالب دائره المعارف ها نظیر ویكی پدیا است، پس از مطالعه اولیه ضمن اشراف نسبت به موضوع، می توانید از كلمات كیدی و لینك های مطرح شده استفاده كنید.
در هر سایت لینك های بسیاری وجود دارد ، دیدن اطلاعات و لینك های مرتبط با هدف شما، در میان حجم انبوه مطالب هر صفحه وب، نشان دهنده تجربه و دقت شماست.
اگر از اینترنت برای پیداكردن ایده می خواهید استفاده كنید ، بهتر است با یافتن سایت های زیر این كار را انجام دهید.
-سایت های اخبار علمی
- سایت هایی كه برای راهنمایی چگونگی انجام پروژه علمی برای دانش‌اموزان طراحی شده است.
سامانه پروژه های دانش آموزی تبیان:
مرجع اصلی پروژه های دانش آموزی در جهان
شما می توانید از پروژه های موجود در این سایت ها فقط ایده بگیرید یا اگر ایده خاصی به ذهنتان نرسید مانند یک آزمایش آن را تکرار کنید.
-اگر نسبت به زمینه خاصی علاقه مند هستید می توانید بعد از بدست آوردن اطلاعات كلی مرتبط ( برای آین كار می توانید از سایت هایی نظیر ویكی پدیا استفاده نمایید.) ، از سایت ها و یا مقاله هایی كه سؤالات و تحقیقات جدید در باره زمینه مورد علاقه تان را ارائه می دهند ، استفاده كنید. دقت کنید سایت های خبری و ویکی پدیا تنها برای ایده یابی مفیدند و نباید آن ها را در منابع ذکر کنید.
-معمولا سایت دانشگاه های بزرگ دنیا دارای بخش های جالبی برای دانش آموزان دارد.
خواندن مجلات:
مجله دانستی ها مجله علمی و بسیار معتبری است که ایده های بسیار خوبی برای شما به همراه خواهد داشت. این مجله را به راحتی می توانید تهیه کنید یا مشترک شوید.
مجله داروگ یک مجله زیست محیطی است. اگر به ایده های زیست محیطی، تنوع زیستی و ...علاقه دارید خواندن این مجله برای شما پربار خواهد بود. ضمن اینکه این مجله بخشی برای معرفی ایده های دانش آموزان دارد که می توانید از آن بیاموزید.
-شما میتوانید برای یافتن ایده از هر چیزی استفاده نمایید. به عنوان مثال فیلم های علمی زیادی وجود دارد كه می توانید از آن ها ایده بگیرید. اگر بخش های بالا را به هر دلیلی انجام نداده اید و یا حتی بی نتیجه بوده اند، این بخش بسیار مفید خواهد بود.
مشاهده اطراف:
محیط اطراف ما پر از سوال های حل نشده ای است كه چون به تناقضات آن ها عادت كرده‌ایم به راحتی از كنار آن ها می گذریم. ما باید بتوانیم توانایی خوب مشاهده کردن پدیده های اطراف خود را پرورش دهیم. هیچ دقت کرده اید که مارمولک می تواند برخلاف نیروی جاذبه روی سقف راه برود؟ به رنگ های مختلف سنگ های کف رودخانه دقت کرده اید؟ وقتی به مناطق کوهستانی می روید به پوشش گیاهی آن منطقه و تفاوت آن با سایر مناطق فکر کرده اید؟ شکل ابرهای مختلف را در آسمان دیده اید؟
دیدن پدیده های اطراف هم می تواند به صورت ماکروسکوپی (در ابعاد بزرگ) باشد و هم میکروسکوپی(در ابعاد کوچک). شما می توانید چیزهای جالب اما کوچکی که در اطرافتان وجود دارد را زیر میکروسکوپ و یا استریوسکوپ (لوپ) با بزرگنمایی ببنید. دیدن چشم های مگس، بال پروانه، خارهایی که در کوه و بیابان وجود دارند و موجودات ذره بینی که در آب راكد وجود دارند با بزرگنمایی های بیشتر همگی باعث می شوند تا ما با عمق بیشتری محیط اطراف خود را شناسایی کنیم.
اما باید به یک نکته دقت کرد که مشاهده تنها به معنی دیدن وقایع نیست بلکه استفاده از تمامی حواس به منظور درک پدیده است. مشاهده علاوه بر خوب دیدن یعنی خوب شنیدن، بوییدن، چشیدن و لمس کردن. ما باید دقت خود را در تمامی این حواس بالا ببریم. تا به حال پرزهای روی بدن لارو پروانه ای را لمس کرده اید؟ بوی عطر سیب های مختلف با رنگ های مختلف را حس کرده اید؟ اگر پرنده ای در خانه دارید به صداهای مختلف آن در طول شبانه روز دقت کرده اید؟ به طعم آب در مناطق مختلف کشور فکر کرده اید؟
برای تمرین مشاهده می توانیم سوالاتی از خود بپرسیم مثل اینکه برگ های گلدان های خانه مان چه شکلی اند؟ بعد به آن پاسخ دهیم سپس به دنبال جواب واقعی سوالات برویم و ببینیم که تا چه حد توانسته ایم درست جواب دهیم.
برای بالا بردن دقت راههای مختلفی وجود دارد؛ از قبیل نقاشی کردن. برای نقاشی کردن باید تمام زوایای موضوع مورد نظر خود را شناسایی کنیم. به نظر شما چه راههای دیگری برای افزایش دقت وجود دارد؟
نكته مهم دیگر این است كه توانایی خوب دیدن ( در معنای كلی ) و دقیق بودن ركن اصلی هر پژوهش علمی است. بسیاری از كشفیات مهم تاریخ علم بواسطه دقت نظر كشف شده اند. به عنوان نمونه كشف آنتی بیوتیك نتیجه مشاهده دقیق «فلیمینگ است». احتمالا اگر فلیمینگ فرد دقیقی نبود، نمی‌توانست اسم خود را در تاریخ ثبت نماید.
استفاده از موضوع های موجود
اگر نسبت به موضوع انجام شده‌ای علاقه خاصی دارید میتوانید آن را انتخاب كنید و بعد از مطالعه‌ای مختصر سعی كنید جنبه هایی كه كمتر یه آن توجه شده است را امتحان كنید. شما حتی میتوانید راه حلی متفاوت از راه‌حل مطرح شده ارائه دهید. مسئله‌ای كه در بخش‌های افزایش كیفیت تمام كارخانه‌ها به كرات اتفاق می‌افتد. البته شما میتوانید در منابع مختلفی نظیر بخش دانش آموزی سایت تبیان پیشنهادهای خیلی خوبی برای انتخاب موضوع پیدا کنید. توجه به این نکته ضروری است که مطمئنا شما تنها اولین و آخرین فردی نیستید که با یک موضوع در چنین منابعی آشنا میشوید. پس برای بهتر شدن موضوع انتخاب شده از چنین منابعی مطالعه و فکر کنید.
سؤال سازی
ممكن است شما نسبت به زمینه‌ای خاص علاقمند باشید و حتی ممكن است نسبت به آن با دوستانتان اتفاق نظر داشته باشید ولی هیچ ایده و موضوعی به ذهنتان نرسیده باشد. بهترین كار در اینگونه مواقع فكر كردن جمعی و ساخت سؤالات مرتبط است.
برای هر چه بهتر نتیجه گرفتن موارد زیر توصیه می‌شود.
هر سؤالی كه به ذهنتان می‌رسد مطرح نمایید و سؤالاتتان را بنویسید، هر چقدر تعداد سؤالات بیشتر باشد بهتر است و نشان دهنده عمیق و چند بعدی فكر كردن شماست. میتوانید به طور پیش فرض 50 سوال را به عنوان حداقل تعداد در نظر بگیرید و در گروه آنقدر سؤال بسازیدكه به این رقم برسید.
در گام بعدی لازم است سؤالات تان را دسته بندی نمایید، بر اساس دسته جات ایجاد شده حتی می توانید در مورد خودتان قضاوت نمایید كه به كدام جنبه بیشتر و به كدام جنبه كمتر پرداخته‌اید.
دسته مورد توافق گروه را انتخاب و سؤالات آن را بررسی نمایید. تعداد زیادی از سؤالات مطرحه جواب مشخصی دارند، آنهارا از لیست سؤالات تان حذف نمایید. احتمالا اگر خوب فكر كرده باشید سوالات جالب، پایه ای باقی مانده اند كه حتی باعث تعجب خودتان هم شده است كه چگونه به آن رسیده‌اید. از این سوالات میتوانید برای ساخت موضوع استفاده كنید. البته ممكن است بعد از مرحله حذف سؤال خاصی باقی نمانده باشد و نشان می‌دهد شما علاقه به دانستن در مورد آن زمینه به خصوص را دارید و با خواندن كتابی مرتبط می توانید به خودتان كمك كنید ولی برای یافتن ایده باید مسیر دیگری را امتحان كنید و یا آنكه عمیق تر فكر كنید.
ویژگی های موضوع خوب:
آموزنده باشد: در زمان تصمیم كیری برای انتخاب موضوع باید به این سوال پاسخ دهید: با انجام كار پژوهشی مطابق با موضوع انتخابی، چه مطالبی را می آموزم؟
قابل اجرا باشد: سه عامل زمان، امكانات و سطح علمی قابل اجرا بودن یك موضوع را معلوم می‌كنند.
هیجان انگیز و دوست داشتنی باشد: مهم ترین ویژگی یك موضوع خوب، شما وضوعی را انتخاب می‌كنید كه از انجام آن لذت ببرید .
ویژگی های دیگری را می توان مطرح نمود كه اهمیت آن بسته به خود فرد است ، نظیر كاربردی بودن ، جدید بودن و یا حتی قابلیت اول شدن در جشنواره خوارزمی!!!!!!!!!!!!!!!!!
تبدیل ایده به موضوع
وقتی شما ایده‌ای یافتید یا سؤال خاصی برایتان ایجاد شد و احساس كردید كه قابلیت تبدیل به كشف علمی و یا حداقل موضوع پروژه كارگاه علوم را دارد احساسات متعددی خواهید داشت. مسلما در ابتدا بسیار ذوق زده خواهید شد و دوست دارید آن را با هم گروهی هایتان و معلم راهنما مطرح كنید و معمولا اتفاق ناراحت كننده این است كه جذابیت آن برای افراد دیگر بسیار كمتر از جذابیت آن برای خودتان است. این اتفاق كاملا بدیهی است ، دركی كه شما از آن سؤال و یا ایده پیدا كرده اید برای افراد دیگر به خوبی ملموس نیست و برای ملموس و واضح شدن آن، لازم است ایده تان را پردازش و از جنبه های مختلف به آن فكر كنید و در انتها آن را تبدیل به موضوع های قابل آنجام نمایید. در ادامه چند راه پیشنهادی ارائه می شود
1-مطمئن شدن از اینكه اولین نفر و یا حداقل جز اولین افرادی هستید سؤال مورد نظر به طور چدی برایتان مطرح شده.
امروزه فناوری اینترنت این مرحله را بسیار آسان نموده و تنها لازم است كلمات كلیدی مناسبی برای جستجو انتخاب كنید و با توجه به انگلیسسی بودن اكثر مطالب علمی در اینترنت ، حتما انگلیسی جستجو نمایید . اگر برایتان مشكل است ، می توانید از دوستانتان و یا معلمین راهنما كمك بگیرید.
2-ایده تان را تجریه و تحلیل كنید. مثلا مسیر فكری كه منجر یه ایجاد ایده تان شد را به یاد‌آورید و یا ببینید چرا تا به حال به آن فكر نكرده بودید. جنبه جدید، جالب و هیجان انگیز بودن ایده‌تان را متوجه شوید و برای ساخت موضوع بر روی آن تاكید داشته باشید.
3-از جنبه های مختلف به ایده و یا سؤالتان فكر كنید و از جنبه های مختلف در اینترنت به جستجو بپردازید. اگر این كار را به صورت گروهی انجام دهید ، نتایج بهتری خواهید داشت. می توانید جستجو در اینترنت را نیز بین خودتان تقسیم كنید و هر كدام از اعضا، مسئول بخشی از جنبه های مطرح شده شوند.
4-زمینه ها و موضوعات مشابه را حدس بزنید و مطالب مرتبط با آن ها را بیابید. فایده این كار یافتن روش انجام پژوهش است، مخصوصا اگر موضوع تان نسبتا جدید باشد، میتوانید از اطلاعاتی كه در این مرحله بدست می آورید در انتخاب مسیر استفاده نمایید.
5- ببینید ایده تان به چه زمینه هایی مرتبط است، حتی ممكن است ایده تان كاملا میان رشته ای باشد ( مثلا هم به زیست شناسی و هم به فیزیك مرتبط باشد) ، می توانید انتخاب كنید كه بر روی ایده تان در چه زمینه ای كار كنید.
5-در نهایت لازم است اطلاعات و افكارتان را دسته بندی و جمع بندی نمایید. در واقع موضوع شما جمله مشخصی است كه معمولا در قالب‌های زیر ساخته می شود:
بررسی (ارتباط) (نقش) (تاثیر) ..........................بر ..................................
ساخت..................................
ساخت ..........................با استفاده از...........................
شما علاوه بر ساخت موضوع به جنبه‌های عملی آن نیز پرداخته اید كه از اطلاعات بدست آمده برای نوشتن طرح تحقیق و اجرای پژوهشتان ، میتوانید استفاده كنید.
مطالب مرتبط:
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه اول
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه دوم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه سوم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه چهارم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه پنجم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه ششم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه هفتم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه هشتم
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان
تهیه: پریسا صحرانورد فرد، مهبان رحیمی فرد، سارا قربانی، مرضیه عقدایی
تنظیم: زینب شاه مرادی
