حقایقی درباره «در پناه تو»

چند روزی است به بهانه درگذشت حسن جوهرچی، سریال «در پناه تو» از شبکه آی فیلم بازپخش می‌شود. سریالی که می‌توان از نظر ایجاد تحول در ساخت موضوعات عاشقانه آن را اثری همچون «عروس» در سینما، برای تلویزیون دانست. گزارش تولید این سریال و دردسرهایی که سازندگانش در آن سال‌ها کشیدند را بخوانید. از حذف 400 صفحه فیلم نامه تا حذف شخصیت پارسا پیروزفر و تراژدی قسمت آخر که باعث شد حمید لبخنده از تهران برود.

در این گزارش اتفاقاتی روایت می شود که باعث خلق سریال سدشکن در تلویزیون شد. آغاز این اتفاقات دهه شصت است و زمانی که علیرضا طالب زاده به ذهنش می‌خورد داستانی بنویسد با این موضوع که: دامادی می‌خواهد خانواده‌اش را قال بگذارد و عروسش را به شمال ببرد. دو نفر از دوستان آقای داماد که از قضا قبل تر دلباخته عروس بوده‌اند باید چمدان‌های داماد را به او برسانند.

البته طالب‌زاده در ادامه با ساخت فیلم «عروس» توسط بهروز افخمی و به دلیل شباهت‌های عمده فیلم نامه افخمی و داوودنژاد با طرحی که خودش نوشته بود همه رشته‌هایش پنبه می شود اما بدون بی خیال شدن ماجرا، شخصیت‌های دیگری به طرح اضافه می‌کند تا «در پناه عشق» به عنوان طرحی 200 صفحه‌ای به نگارش در آید. موضوعی با عشق زمینی آن هم جوانانه در حالی مطرح شد که آن دوران اعتقاد بر این بود عشق موضوعی خصوصی است و نباید در رسانه‌ها چندان مطرح شود. همین دیدگاه سبب شد طرح طالب زاده مدتی خاک بخورد اما آشنایی او با منوچهر شاهسواری که آن زمان تهیه کننده جوانی در تلویزیون بود همه چیز را عوض کرد.

طالب زاده و شاهسواری در خانه ادبیات و هنر نوجوانان با هم آشنا می شوند. طالب زاده «در پناه عشق»  را برای شاهسواری تعریف می‌کند و او هم که از طرح خوشش آمده به سراغ مهدی ارگانی مدیر شبکه دو در سال 1372 می‌رود و با آب و تاب داستان را برای او تعریف می‌کند. ارگانی با وجود نابینا بودن یکی از مدیران باتجربه و صاحب نظر در حوزه فرهنگ محسوب می‌شد و تلاش شاهسواری برای جلب نظر او به نتیجه می رسد. نظر مثبت ارگانی چراغ سبز برای تولید سریالی بود که مدتی بعد نامش بنا به مصلحت تبدیل شد به «در پناه تو».

شاهسواری که از زمان دستیاری‌اش در فیلم «تمام وسوسه های زمین» ساخته زنده یاد حمید سمندریان با حمید لبخنده خواهرزاده نویسنده بزرگ ایران احمد محمود دوست شده بود به او پیشنهاد داد کارگردانی «در پناه تو» را به عهده بگیرد. لبخنده بعد از خواندن فیلم نامه به شدت از ساخت آن استقبال می‌کند. در اسفند ماه 72، علیرضا صالب زاده فیلم نامه‌ای 1030 صفحه ای که حدود 50 شخصی اصلی داشت را تحویل تهیه کننده و کارگردان می‌دهد.

مراحل پیش تولید و انتخاب بازیگر آغاز می‌شود. تصمیم گرفته شده بازیگران جوان فیلم همگی چهره‌هایی جذاب و غیرمشهور باشند. تیم تولید در آموزشگاه‌های بازیگری و دانشکده های هنری آگهی می‌زند تا بالاخره پس از 6 ماه تست گرفتن، بالاخره بازیگران سریال مشخص می‌شوند: لعیا زنگنه، حسن جوهرچی، رامین پرچمی، شهرزاد عبدالمجید و ... جالب است بدانید که اول قرار بود به دلیل پیدا نشدن بازیگر زن اصلی مناسب از آتنه فقیه نصیری که در آن زمان نیمچه شهرتی داشت برای بازی در نقش «مریم» استفاده شود اما یک روز ناگهان سر و کله لعیا زنگنه پیدا شد و با توجه اتفاق نظر همه شد مریم خانم «در پناه تو». با پایان مراحل پیش تولید تصویربرداری این سریال در اواسط سال 73 آغاز می‌شود تا اوایل سال 74 از تلویزیون روی آنتن برود.

همه چیز علی الظاهر بدون مشکل پیش می‌رفت تا اینکه حاشیه‌ها یکی یکی آغاز شدند. اولین مسئله تغییر مدیریت در شبکه دو بود. ارگانی از شبکه دو رفت و جعفری جلوه مدیر فعلی شبکه دو جای بر مسند مدیریت این شبکه در آن سال‌ها نشست. به گروه توصیه می‌شود مراقب باشند چون مدیران جدید سخت گیرند و نمی‌خواهند هیچ حاشیه‌ای برایشان ایجاد شود. نتیجه دوری از حاشیه‌ها حذف 400 صفحه از فیلم نامه، حذف یکی از شاخه‌های اصلی داستان و دستکاری در پرداخت باقی بخش‌ها شد.

اما مهم‌ترین اتفاق در روند شکل گیری حذفیات سریال حذف داستان پارسا با بازی پارسا پیروزفر از سریال است. پارسا در نسخه اولیه داستان حضور پررنگی داشت. پدر او مرد ثروتمندی است که با منشی‌اش به طور مخفیانه ازدواج کرده، زن او (زنده یاد هما روستا) ماجرا را نمی‌داند ولی زمانی که مطلع می‌شود روان‌پریش شده و دست به خودکشی می زند. از طرفی پارسا هم که از عشاق مریم است بعد از طلاق او از رامین تصمیم می‌گیرد با او ازدواج کند ولی پدر مانع او می‌شود و این مسئله منجر به درگیری بین آن‌ها می شود. جالب است بدانید حتی صحبتی هم برای حضور زنده یاد داود رشیدی برای ایفای نقش پدر پارسا می شود اما وقتی گروه با بجران محتوایی و سانسور مواجه می‌شوند تصمیم می‌گیرند اصلا این قصه را مطرح نکنند چون این قصه همزمان با داستان عاشقانه مریم(لعیا زنگنه) و محمد(زنده یاد حسن جوهرچی) جلو می‌رفت. اما حذف این داستان مهم‌ترین مشکل نبود.

گروه 12 قسمت از سریال را آماده پخش می‌کنند اما پس از پخش تنها دو قسمت از سریال مدیران تلویزیون خواستار بازبینی همه بخش‌های آماده شده می‌شوند و مدتی بعد به گروه اعلام می‌کنند 5 قسمت از آن قابل پخش نیست.  گروه سازنده اعتراض می‌کند که با این وضعیت سریال آسیب می‌بیند و بهتر است پخش آن متوقف و فکری برای این حذفیات شود اما مدیران مخالفت می‌کنند. حذفیات مدیران تلویزیون شامل 100 صفحه و بیش از 20 شخصیت سریال است. ولی مشکلات به اینجا هم ختم نمی‌شود. برای قسمت آخر مدیران تلویزیون یک سوال از لبخنده می‌پرسند: «مگر می‌شود یک پسر مومن با دختری ازدواج کند و آن دختر نازا بماند؟» هرچه کارگردان توضیح می‌دهد اساس قصه روی سترون بودن زن و نازایی اوست و اصلا این داستان یک عشق به دور از این مسائل است اما مدیران تلویزیون زیر بار نمی‌روند و حتی راه حلی مثل ازدواج دوم را پیشنهاد می‌دهند. در آخر حمید لبخنده به یک ایده می‌رسد، متنی را با صدای حزن انگیز می‌خواند و روی قسمت آخر می‌گذارد. بعد هم از تهران می‌رود تا کسی او را پیدا نکند.

با همه این ها و البته نقدهای تند و تیزی که برخی رسانه ها در آن زمان به این سریال کردند و آن را اشاعه فرهنگ مبتذل غرب دانستند اما موفقیت ساخت آن باعث شد زمینه ساخت دیگر سریال‌هایی از این دست ایجاد شود و شاید این مهم‌ترین تاثیر سریال «در پناه تو» بود.