هنر هندی در دوران موریایی

هنر هند پس از ظهور بودا و همزمان با به سلطنت رسیدن آشوکا از سلسله موریایی تحولی تازه یافت. آثار برجای مانده از دوران حکومت این سلسله، نشان دهنده رونق هنر و فرهنگ در هندوستان کهن است.

در حدود 1500 ق.م با یورش های پی در پی اقوام آریایی از سمت شمال غربی هندوستان، تمدن های دره سند به ناگهان منقرض و شهرهای مسکونی به نابودی کشیده شد و تا مدت هزار سال بعد هیچ اثری از تاریخ و هنر مردم آن خطّه برجای نماند و یا ما را بر وجودشان کمترین آگهی نیست. البته از آن دوره دراز، اندک تعدادی کوزه و ظروف سفالین به دست آمده که جنبه کاربردی صرف دارند و نیز برخی پیکره های کوچک اندام از گل که تقلیدهایی از هنر گذشته دره سند است و ارزش واقعی ندارند ؛ در عین حال که تعیین سال و سنه تولیدشان نیز حتی به تقریب میسر نیست.

در سده ششم قبل از میلاد بودا در هند ظهور کرد و کیش بودایی تکوین و به سرزمین های مجاور یعنی تبت ، چین ، ژاپن و آسیای جنوب شرقی انتقال یافت. دین بودایی در کنار سه کیش باستانی دیگر در هندوستان شمالی به نام های برهمایی، هندویی و جِینی پیروانی کثیر به گرد خود آوردند و البته هرکدام به نحوی در هنر هند اثر گذاردند.

عصر موریایی

هنر تاریخی هند با تشکیل سلسله پادشاهی "موریایی" در قرن سوم قبل از میلاد آغاز شد و صورتی مدون و مستند به خود گرفت. در زمان فرمانروایی آشوکا (269 تا 232 ق.م) پادشاه توانا و هنرپرور این سلسله ، هنر هند در شیوه های مختلف شکوفا شد و نخستین دوره طلایی پادشاهی هند آغاز گشت.

آشوکا کشوری پهناور شامل قسمت اعظم خاک هند به وجود آورد و در هر شهر پرستشگاهی بودایی برپا ساخت که گاهی به شکل گنبد و گاهی چون برج ساخته می شدند. به عبارت دیگر این پرستشگاه ها نقش سرمشق هایی برای معماری هند در دوره های بعدی را ایفا کردند.

تزئینات و برجسته کاری های نقش یافته بر روی سنگ این پرستشگاه ها به سه دسته تقسیم می شود:

1- نخستین یا کهن ترین، نقوش گیاهی و جانوری است که در میانشان تصویر نیلوفر آبی اهمیت بسزا دارد و زیاد تکرار می شود.

2- تندیس های آدمی به اندازه بزرگ

3- صحنه های گزارشی از زندگی بودا ، ولی بدون حضور او (مگر جای پایش، یا سریر و مخّده اش) زیرا ذات متعالی او را فراتر از آن می دانستند که به تصور و نمایش درآید.

امروزه در هنر هند شاهد مجسمه ها و تندیس های بی شماری از بودا در هیات انسانی و غالبا به حالت نشسته هستیم. توضیح آنکه اصولا ساختن پیکره بودا از سده اول میلادی به بعد متداول شد و در سده های چهارم تا پنجم میلادی به اوج کمال خود رسید.

سرستون ها

از آثار دیگر هنر در دوران پادشاهی آشوکا، تعداد زیادی ستون های یادبود با نقوش برجسته پرتفضیل و متراکم است؛ و نیز سنگ نبشته های تاریخی که به فرمان آشوکا در هر شهر به یادگار گذارده شده و حاوی مطالب سودمند درباره فرهنگ و اوضاع زندگی آن دوران درخشان است.

بدین ترتیب مشاهده می کنیم که در آغاز تاریخ مسیحی، در هندوستان هنری ملی با سنن و شیوه های خاص خود تکوین یافته است که تحولات بعدی از آن منشعب می شود.

نقاشی های دیواری در غار

همچنین در تعداد زیادی غارهای دهکده آجانتا (نزدیک به 30 غار) واقع در شمال غربی حیدرآباد هند، مقابر مزین به نقش برجسته های هنر بودایی متعلق به حدود 200 ق.م و نقاشی های دیواری از دوره هایی تا 600 میلادی یافت شده است.

یکی از جالب توجه ترین این نقاشی ها در غار شماره یک آجانتا کشف شده است. در این نقاشی مجلسی از شرف یابی سفیری از دربار ایران ، احتمالا در پادشاهی خسرو دوم ساسانی به حضور پادشاه هند بر دیوار نقاشی شده که برای تاریخ و فرهنگ ایران حائز اهمیت است و نشانگر ارتباط ایران با هندوستان در آن دوره تاریخی است.