هایزر: یا بختیار یا کودتای نظامی!
روز سیزدهم دی 1357 ژنرال «رابرت هایزر» معاون فرمانده نیروهاى ارتش امریكا در اروپا ماموریت یافت با هدف تشویق فرماندهان ارتش شاه به حمایت از نخست‌وزیری بختیار به تهران سفر کند. وی در 14 دی وارد تهران شد.
بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
هایزر در حالى كه در قسمت بار هواپیما پنهان شده بود، بدون اطلاع قبلى با یك هواپیماى نظامى از اشتوتگارت آلمان عازم تهران شد و هواپیماى حامل وى در فرودگاه مهرآباد به زمین نشست. هایزر درباره چگونگى ورودش به تهران در كتاب «مأموریت در تهران» نوشت:
«خبر ورود من به ایران به طور سرى به اطلاع ژنرال "فیلیپ گاست" رئیس هیئت مستشارى امریكا در ایران رسیدهبود و ترتیب استقبال از من، به طور مخفیانه داده شدهبود. درهاى هواپیما كه باز شد، چندین نظامى امریكایى وارد هواپیما شدند. برخى از آنها، لباس نظامى بر تن داشتند و برخى دیگر، لباس شخصى پوشیده بودند و براى تخلیه سوخت وارد هواپیما شدند. من از هواپیما دور شدم... در سفرهاى قبلى، مهمترین رهبران نظامى حكومت شاه در فرودگاه به استقبال من مىآمدند و مراسم استقبال هم پرطمطراق بود، اما این بار با همیشه فرق مىكرد.»
هایزر در شب اول ورودش به تهران درباره وضعیت این شهر نوشت:
«عبور از خیابانهاى تهران، براى من تكان دهنده بود. این شهر پرتحرك، اینك كاملاً فلج شده بود، خیابانها خالى بودند، حتى یك اتومبیل، اتوبوس یا موتور سیكلت هم در خیابانها دیده نمىشد. از میدان شهیاد (آزادى) تا آن سوى شهر، همه جا تعطیل به نظر مىرسید. مغازهها بسته بودند، پیادهروها خالى و جایگاههاى بنزین تعطیل بودند... روى پنجرهها یك در میان تصویر آیتالله خمینى دیده مىشد. نیروهاى مخالف، كنترل ارگانهاى حیاتى را در دست گرفته بودند.»
هایزر در ادامه نوشت: «مردم فریاد مىزدند "اللهاكبر" و صدا از پشت بامهاى نزدیك به گوش مىرسید به هر فریادى از گوشهاى دیگر پاسخ داده مىشد. در تاریكى صداى تیراندازى از سلاحهاى خود كار شنیده مىشد.»
هایزر از فرودگاه مهرآباد ابتدا به منزل ژنرال هووى استون (Howie Stone) فرمانده بخش نیروى زمینى در دفتر وابسته نظامى و مستشارى نظامى امریكا در تهران رفت. در این محل اعضاى مهم واصلى اداره مستشارى جمع بودند. ژنرال گاست، رئیس اداره مستشارى، ژنرال جرج كرتز (George J. Kertesz) نماینده نیروى هوایى و آدمیرال فرانك كولینز(Frank C. Collins) نماینده نیروى دریایى. این افسران هایزر را در جریان امور نظامى ایران و اداره مستشارى قرار دادند. همه آنان یك نظر مشترك داشتند و آن این بود كه اوضاع ایران از كنترل خارج شدهاست. سپس هایزر به منزل ژنرال گاست رفت و شب را بدون پلك بر هم زدن به صبح رساند. بخش عربى رادیو عدن نیز اعلام كرد «علىرغم اینكه افكار عمومى ایران و جهان مداخله امریكا در امور ایران را نكوهش مىكنند، ایالات متحده همچنان به مداخله خود در ایران ادامه مىدهد.»این رادیو در ادامه افزود «فرستاده امریكا براى یك مأموریت ویژه و انجام مشورتهایى با افسران عالى رتبه ایران و شاه به طور محرمانه وارد تهران شدهاست.» به نوشته هیكل در كتاب «ایران: روایتى كه ناگفته ماند» هدف مأموریت هایزر، تشویق نیروهاى مسلح ایران براى انتقال وفادارى از شاه به بختیار بود و قرار بود او به عنوان رئیس ستاد ارتش همان شغل ژنرال عباس قرهباغى را به دست بگیرد، و اطمینان بدهد كه بعد از رفتن شاه از كشور، نیروهاى مسلح به بختیار وفادار بمانند....
دكتر مهران كامروا استاد و رئیس گروه علوم سیاسى دانشگاه نورث ریچ (Northridge)امریكا، در كتاب «انقلاب ایران؛ ریشههاى آشوب» درباره چگونگى اعزام هایزر به ایران نوشت: «گرچه دولت كارتر كاملاً از بختیار حمایت كرد، اما بسیارى در وزارت امورخارجه، از جمله سفیر سولیوان، فكر نمىكردند او بتواند ماه ژانویه را پشت سر بگذارد. رئیس جمهور كارتر، برژینسكى، وزیر دفاع براون، و وزیر انرژى شلزینگر مخالف این فكر بودند. به منظور اطمینان یافتن از اینكه بختیار جان سالم به در خواهد برد، واشنگتن تصمیم گرفت یك افسر عالى رتبه نظامى به ایران گسیل دارد تا نیروهاى مسلح را در پشتیبانى از نخستوزیر جدید گرد هم آورد. ژنرال رابرت هایزر، فرمانده نیروهاى ناتو در اروپا، براى این مأموریت انتخاب شد. هایزر در چند مناسبت به ایران سفر كرده بود و شخصا اكثر رهبران نظامى ایران را مىشناخت. به او دستور دادند بىدرنگ عازم ایران شود، و مراتب نگرانى و اطمینان رئیسجمهور آمریکا را به رهبران نظامى حاضر در تهران انتقال دهد. قرار بود آنها را ترغیب كند «منسجم بمانند و تنگاتنگ هم كار كنند و كشور را ترك نگویند.» مأموریت پیشنهادى هایزر شدیدا مورد مخالفت مافوق بلافصلش، فرمانده عالى نیروهاى ناتو ـ ژنرال الكساندرهیگ ـ و سفیر سولیوان قرار گرفت. هایزر نیز به همین اندازه دلواپس تحققپذیرى مأموریتش بود. او بعدها نوشت: «نمىفهمیدم چه چیزى مىتوانستم به دست آورم.» به علاوه، در واشنگتن بر سر هدف دقیق سفر ژنرال به ایران و معنا و مفهوم دستورات داده شده به او اختلاف نظر وجود داشت. كارتر دستورات را تنها به عنوان آخرین حربه، مهر تأییدى بر كودتا مىدید. اما برژینسكى مأموریت هایزر و دستورات همراهش را چراغ سبزى براى كودتا مىدانست. برژینسكى مىنویسد: «هدف از مأموریت هایزر این بود كه اساس استیلاى نظامى را، در صورت لزوم، پىریزى كند، و در این حین رهبرى مورد نیاز را ایجاد نماید.» در این زمان، برژینسكى «با بى میلى» به این نتیجه رسیده بود كه یك دولت نظامى بدون شاه «تنها چاره قابل طرح» بوده است.»
مهران كامروا در ادامه درباره فعالیتهاى هایزر پس از ورود به تهران مىنویسد: «هایزر در 4 ژانویه (14 دى ) وارد تهران شد و به سرعت براى ملاقات با تمامى رهبران نظامى كلیدى اقدام كرد. هایزر پس از نشستهاى زیادى، با تكتك فرماندهان شاخههاى نظامى و دیگر افسران عالىرتبه، آنها را در «حالتى كاملاً درمانده» یافت. همگى نگران امنیت شخصىشان بودند و مىخواستند در صورتى كه شاه كشور را ترك كرد با او بروند. همچنین اكثرشان از سفیران انگلیس و آمریکا یعنی پارسونز و سولیوان به خاطر فشار آوردن به شاه براى ترك كشور خشمگین بودند. همینطور هم از ایالات متحده مىخواستند تا از نفوذش براى ساكت كردن خمینى و پوشش خبرى رك و صریح بنگاه خبر پراكنى انگلیس [رادیو بى.بى.سى] از ناآرامى ایران استفاده كنند. آنها همگى اظهار مىكردند كه بختیار چیز خیلى كمى مىتواند به دست آورد، و او را فقط مردى پشت میزنشین مىنامیدند.»
خبرگزارى آسوشیتد پرس درباره عزیمت هایزر به تهران در گزارشى از واشنگتن اعلام كرد: «در دولت امریكا براى حصول اطمینان از حفاظت دقیق از تجهیزات نظامى و جاسوسى مخفى این كشور، در ایران یك ژنرال چهار ستاره را به ایران فرستادهاست. فرستاده امریكا همچنین نفوذ ارتش را در صورت روى كار آمدن دولت چپگرا در ایران ارزیابى خواهد كرد. منابع وزارت دفاع امریكا اعلام كردند رابرت هایزر... با مقامات نظامى ایران به مشورت پرداخته و مقامات امریكایى امیدوارند ارتش بتواند نفوذ خود را براى برقرارى ثبات در ایران حفظ كند. مقامات امریكایى نگران وسایل و تجهیزات امنیتى سرى خود هستند كه در ایران به كار گرفته شده و این نگرانى بویژه با روى كار آمدن احتمالى یك دولت طرفدار شوروى یا بروز هرج و مرج به دنبال پایان یافتن حكومت استبدادى در ایران شدت مىیابد.»
جیمز بیل در كتاب شیر و عقاب درباره چگونگى اعزام هایزر به تهران و هدفش از این مأموریت نوشت: «توصیههاى بىثمر بال در مورد ایران خیلى زود جاى خود را به پیشنهاد وزارت دفاع داد كه از سوى برژینسكى مورد حمایت قرار گرفت. بدین ترتیب كه یك افسر عالى رتبه نظامى به ایران فرستاده شود تا با نیروهاى مسلح ایران تماس بگیرد. هایزر با این مأموریت كه نیروهاى ارتش ایران را منسجم نموده، و به آنها گوشزد كند كه ایالات متحده از رژیم فعلى پشتیبانى مىنماید، راهی تهران شد. به گفته خودش «من از سوى دولت ایالات متحده به آنجا گسیل شدم، تا نیروهاى ارتش ایران را تشویق نمایم كه از حكومت قانونى خود پشتیبانى كنند.» قرار بر این بود كه ارتش از شاپور بختیار نخستوزیر حمایت كند، و اگر دولت از هم پاشید، هایزر، امراى ارتش را وادار به كودتا نماید. به گفته هایزر: «اگر دولت از هم مىپاشید، من مىبایست مترصد فرصت مناسبى براى دست به كارشدن نظامیان باشم.» برژینسكى نیز درباره هدف مأموریت هایزر در ایران از طرح یك كودتاى نظامى در ایران در صورت شكست بختیار توسط هایزر خبر داد و در كتاب خاطرات دوران خدمت خود در كاخ سفید نوشت: «اجراى نقشه كودتا در ایران، هم به یك برنامهریزى دقیق و طرح لجستیكى و هم به تصمیم و اراده سیاسى از طرف فرماندهان نظامى ایران بستگى داشت و علاوه بر آن مستلزم علامت یا اجازهاى از طرف یك مقام قابل قبول بود. مأموریت هایزر آماده نگاهداشتن ارتش ایران براى انجام چنین برنامهاى در صورت ضرورت بود و با رفتن شاه از ایران فقط واشنگتن مىتوانست علامت لازم را براى اجراى این نقشه در ایران بدهد.»
ارتشبد حسین فردوست درباره پنهانى بودن سفر هایزر به تهران در كتاب ظهور و سقوط سلطنت پهلوى مىگوید: «من از ورود هایزر اطلاع نداشتم و محمدرضا پهلوى نیز اطلاعى نداشت.» رابرت هایزر درباره مأموریت خود در ایران در كتاب مأموریت در تهران نوشت: «اولین مسئلهاى كه باید با آن روبه رو مىشدیم، رفتن شاه بود باید در مىیافتیم كه هر كدام از فرماندهان با رفتن شاه چه مىكردند واشنگتن درست فكر كرده بود كه وظیفه اصلى ما طبق رهنمود كارتر، جلوگیرى از فرار فرماندهان (بعد از رفتن شاه) بود. باید فرماندهان مىماندند و در تثبیت دولت و در دست گرفتن اوضاع مملكت كمك مىكردند. مسئله دوم، اكراه آنها از كار با بختیار بود. وفادارى آنها به شاه آن قدر قوى بود كه به نظر نمىرسید به انقیاد جدیدى گردن نهند. به بختیار هم قلبا اعتماد نداشتند. ترس آنها را درك مىكردم . بختیار، عضو جبهه ملى بود و همه مىترسیدند كه ورود او به معنى خروج دیگران باشد، همه نگران بودند كه بختیار ممكن است خبر تشكیل «هیئت كودتا» را شنیده باشد و در آن صورت، به محض رفتن شاه آنها را قلع و قمع كند. مسئله سوم، تهیه طرح اولویتها براى نخستوزیر جدید بود، طرحهاى گستردهاى براى به حركت در آوردن اقتصاد و سرپا آوردن دوباره كشور، مورد نیاز بود.»
منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
