بالاخره سود بانکی حلال است یا حرام؟

در بانک های ایران سیستم به گونه ای است که وقتی پولی را در بانک می گذاریم پس از مدتی به آن سود تعلق می گیرد. آیا سود تعلق گرفته به این پول، حرام است یا حلال؟!

فرآوری: حجت الاسلام تیموری - بخش احکام اسلامی تبیان

ماهیت سپرده گذاری آن است که مشتری، پول خود را برای سرمایه گذاری به صورت سپرده کوتاه یا بلند مدت، نزد بانک می گذارد و بانک را طبق قراردادی وکیل می کند تا آن را در معاملاتی به کار گیرد. در این صورت عملیات بانکی بدون ربا است و سود حاصل از این معاملات، به سپرده گذار تعلق دارد"، تنها بانک از محل این سود حق وکالت دریافت می کند.(رساله دانشجویی مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام، ص 269 احکام بانکی شماره 1؛ اجوبة الاستفتاءات، ص 505، سؤال 1926)

برخی بانکها با جذب سرمایه از راه عقود شرعی، سودی علی الحساب برای آن تعیین می کنند، ولی در پایان قرارداد، به بهانه طولانی بودن طرح ها و عدم توان محاسبه سود قطعی، تنها همان سود علی الحساب را به مشتریان پرداخت می کنند. حکم این کار چیست؟

برخی بانکها و مؤسسات، اقدام به جذب سرمایه مشتریان جهت اجرای طرحهای اقتصادی (در غالب عقود شرعی) کرده و مقدار سودی را به عنوان علی الحساب برای این عقود اعلام می نمایند. ولی در پایان، صرفاً همان سود علی الحساب را به مشتریان پرداخت کرده و می گویند به جهت طولانی بودن این طرح ها و عقود، توان محاسبه سود قطعی نمی باشد. حال، آیا می توان گفت، همان سود علی الحساب حکم سود قطعی را داشته و آیا این امر به لحاظ شرعی اشکالی دارد؟

در هر حال، اکتفا به سود علی الحساب، قرارداد را باطل نمی کند. حال اگر سود حاصل از سرمایه گذاری معلوم است باید پس از کسر حق الوکاله بانک، به مشتری پرداخت گردد و در صورت عدم پرداخت، مسئولین بانک ضامن هستند. ولی اگر سود کاملاً مشخص نیست، لازم است در این باره با مشتری مصالحه شود. پس اگر دریافت سود على الحساب با توافق و رضایت طرفین باشد، اشکالی ندارد.

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

اگر با توافق و رضایت طرفین باشد، دریافت سود على الحساب نیز مانعى ندارد.

حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):

اکتفا به سود علی الحساب مانع حلیت قرارداد نیست و اگر اجازه چنین کاری را در چنین فرضی از مشتری گرفته باشند اشکالی ندارد در غیر اینصورت در فرض شک در باقی ماندن مقداری از حق مشتری، باید با وی مصالحه کنند.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

اگر سود حاصل از سرمایه گذاری معلوم است باید پس از کسر حق الوکاله بانک، به مشتری پرداخت گردد و در صورت عدم پرداخت مسئولین بانک ضامن هستند و اما اگر سود حاصل کاملاً مشخص نیست با مشتری نسبت به مازاد یا کسری آن مصالحه نمایند.

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

اگر پرداخت مبلغ به صورت علی الحساب باشد مانعی ندارد ولی لازم است در پایان مورد محاسبه قرار گیرد در غیر اینصورت باید مورد مصالحه واقع شود.

استفتائات مرتبط به امام خمینی و حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی)

من یک وام کالا گرفته ام ولی برای بانک فاکتور صوری برده ام . حکم آن چیست؟

پاسخ- با فاکتور صوری نمی توان وام گرفت. این یک دروغ عملی است . شما باید طبق قرارداد عمل کنید تا بتوانید وام بگیرید. این کار صحیحی نیست . اگر شما بعد از فاکتور صوری ، وام را بصورت خرید کالای دیگری خرج کرده اید اشکالی ندارد. ما توصیه می کنیم که اگر وامی می گیرید مطابق قرارداد عمل کنید. پس شما وام کالا را در خرید خانه مصرف نکنید یا وام خودرو را در کار دیگری مصرف نکنید . شما خودرو را بگیرید و اگر لازم نداشتید بفروشید و پول آن را جای دیگر خرج کنید.

ما تعاونی داریم که هر ماه قرعه کشی می کنیم و به یک نفر وام می دهیم . فردی که برنده می شود هزار تومان بیشتر می دهد تا این پول را به افرادی که آخر برنده می شوند بدهیم . آیا این تعاونی اشکال دارد ؟

پاسخ ٓ این صندوق های خانگی که اخیرا هم زیاد شده است ، باید این شرایط را داشته باشد: همه باید با رضایت پول بدهند و بدانند که پول کجا خرج می شود یا به فردی وکالت بدهند که او خرج کند . دیگر اینکه به افرادی که وام داده می شود اضافه نگیرند. اگر اضافه بصورت کارمزد باشد اشکالی ندارد اما اگر از افراد سود بگیرند، این کار اشکال دارد .

-پدر من بدهی داشته است و سه سال است که فوت کرده است . پدر من یک خانه دارد که مادر و خواهرم در آن زندگی می کنند . این بدهی مانده است . آنها پولی دارند که می خواهند در بانک بگذارند و از روی آن وام بگیرند . آیا این پول حلال است که سود آن را بگیرند تا قرض پدرم را بدهند .

پاسخ ٓ اگر این سپرده گذاری برای سودآوری مطابق یکی از عقود شرعی باشد مثل مضاربه یا جعاله یا وکالت یا مشارکت ، اشکالی ندارد . ممکن است که طرف ودیعه، می سپارد و قصد سود گرفتن ندارد ، بانک خودش مبلغی را اضافه می دهد ، این هم اشکالی ندارد . سپرده های بلندمدت و کوتاه مدت بانک ها از نظر رهبر انقلاب اشکالی ندارد زیرا این قوانین بانکها را مجلس تصویب کرده است . بعضی از مراجع نسبت به این سپرده گذاری فتوای دیگری دارند. شما می توانید با دفتر مرجع تقلیدتان تماس بگیرید و از آنها سوال کنید .

- ما مبلغی بعنوان سپرده کوتاه مدت در بانک گذاشته ایم که برای ساخت مسکن وام بگیریم . آیا این کار اشکال دارد

پاسخ مقررات بانک های دولتی مصوب مجلس شورای اسلامی است . این مقررات بعد از مجلس شورای اسلامی در شورای نگهبان مطرح شده است و بعد ابلاغ شده است که به آن مقررات بانکی بدون ربا می گویند. بانک ها مقید هستند که طبق این قوانین عمل کنند و مردم هم باید طبق این قرارداد عمل کنند مثلا وام خودرو را خرج مسکن نکنند . بعضی از مراجع نسبت به بعضی از قوانین اشکال می گیرند که مشکل فقهی دارد زیرا تفاوت فتوا وجود دارد . اگر شما می خواهید سپرده گذاری کنید با دفتر مرجع تقلید خود تماس بگیرید و از آنها سوال کنید . اگر قصد شما سود گرفتن نباشد و صرفا ودیعه گذاری است و بانک خودش سودی می دهد این اشکال ندارد .