تبیان، دستیار زندگی
محمد بهشتی فرش های بافته شده در اروپا و سایر کشورها را نشانی از تأثیرپذیری و دادوستد فرهنگ ایرانی با سایر فرهنگ ها دانست و گفت: این که امروز ما از بافت فرش در کشورهای دیگر بی اطلاعیم، از نسیان فرهنگی ما نه تنها در عرصه فرش، بلکه در میراث جهانی حکایت می کن
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

فرش، آینه تمام نمای فرهنگ ایرانی است

محمد بهشتی فرش های بافته شده در اروپا و سایر کشورها را نشانی از تأثیرپذیری و دادوستد فرهنگ ایرانی با سایر فرهنگ ها دانست و گفت: این که امروز ما از بافت فرش در کشورهای دیگر بی اطلاعیم، از نسیان فرهنگی ما نه تنها در عرصه فرش، بلکه در میراث جهانی حکایت می کند.

بخش هنری تبیان

محمد بهشتی

صنایع دستی و گردشگری، سیدمحمد بهشتی - رییس پژوهشگاه - این مطلب را در افتتاح نخستین نمایشگاه «قالی های اروپای غربی و هند - اروپایی در ایران» که در موزه فرش برگزار شد، مطرح کرد .

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اظهار کرد: شاید هیچ کاری مهم تر از این نیست که ما به یاد مردم سرزمین مان بیاوریم که چه کسی هستید و چه ویژگی هایی دارید و ابزارش آن چیزی است که توسط اهل همین سرزمین در طول تاریخ ایجادشده و هریک به نحوی نسبت به ویژگی های فرهنگ این سرزمین مظهریت دارند.

بهشتی بیان کرد: ما می توانیم به هریک از این مظاهر به مثابه آینه های روبه روی مان که چهره فرهنگی مردم این سرزمین در آن منژس می شود، نگاه کنیم و اگر بخواهیم بدانیم که این مردم دارای چه ویژگی هایی هستند، باید به آثاری که از آن ها باقی مانده است، نگاه کنیم.

او یکی از این آثار را فرش دانست و با طرح این پرسش که فرش چه مشخصه ای از فرهنگ ایرانی را تبیین می کند، ادامه داد: از زمینی ترین مراتب، خاصیت فرش این است که یک کف مطلوب، مطبوع، گرم، نرم، راحت و ... به ما می دهد .فرش آسایش ما را تأمین می کند، چیزی که امروزه به همین مرتبه اکتفا کرده ایم و توقعی که از کف داریم همین آسودگی است  .

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری افزود: اما در فرهنگ ایرانی، خصوصیتی وجود دارد و آن هم این است که به هرچه دست می زند و کار دارد، اکتفا به مرتبه زمینی موضوع نمی کند، بلکه باید از زمین تا آسمان آن موضوع را فتح کند و این تنها به فرش اختصاص ندارد و کاسه، بشقاب، غذا، معماری و ... را دربر می گیرد، زیرا از خصوصیات مردم این سرزمین کیمیاگری است، یعنی یک چیز پست و بی ارزش را به چیزی گران بها تبدیل کردن.

به گفته رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، امروزه کیمیاگری به اکسیری ختم شده که اگر به مس بزنید طلا شود و این یک نگاه سودگرانه و منفعت طلبانه نسبت به کیماگری است، یعنی بدون این که زحمتی بکشیم مس را به طلا تبدیل کنیم .تا قبل از دوره معاصر، فهم ما نسبت به کیمیاگری این نبود و این بود که کدام مسیر سخت را باید طی کنیم که چیز کم ارزشی را به گران قیمت تبدیل کنیم .

بهشتی با بیان این که فرهنگ ایرانی حکایت از ویژگی های مختلفی می کند که کیمیاگری یکی از آن هاست، افزود: در نقاط مختلف این سرزمین جایی نیست که این ویژگی ها موجود نباشد و البته در برخی از جاها برخی از این ویژگی ها بارزتر استا .ز جمله جاهایی که در آن کیمیاگری بسیار بارز می نماید، شهر کاشان است و اگر قرار باشد یک شهری را نام ببریم که  مظهریت تام نسبت به کیمیاگری داشته باشد، آن کاشان است. البته نه فقط در فرش، بلکه در هنرهای دیگر مانند سفال زرین فام که خاندان افضلی و طاهر کیمیاگرانی هستند که این سفال را تولید می کنند .کیمیاگری آن چیزی است که ما امروز از آن به عنوان صنایع دانش محور یاد می کنیم و هنر کیمیاگران دانش آن هاست که البته کاری یدی نیست.

او با اشاره به حمله مغول ها به کاشان در سال 621 هجری قمری و خسارت های زیادی که به این شهر وارد شد، افزود: خاطره تلخی از آن دوران در ذهن کاشانی ها به جای ماند، اما کاشانی ها در سال 623 هجری قمری محرابی را از کاشی های زرین فام ساختند که امروز در موزه برلین به نمایش گذاشته شده است.

وی با طرح این پرسش که یک شهر تخریب شده چگونه در مدت چند سال می تواند چنین جواهری را تولید کند؟ تصریح کرد: تنها با اتکا به ویژگی کیمیاگری این کار صورت گرفت، زیرا موکول به یک کار یدی و فیزیکال نیست، بلکه وجود کاشانی ها اکسیر بوده و زمانی که به مس خورده طلا شده است که این امر به کارگاه های مجهز و زمان نیاز ندارد، بلکه خود یک دانش است .

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فرش را از جمله آن صحنه هایی دانست که کیمیاگری ایرانیان در آن ها شکوفا می شود و تصریح کرد: این به آن معناست که می توانیم آسمان زمین را فتح کنیم و فرش می شود به زمین آوردن آسمان یا به آسمان بردن زمین. حال این که چرا این اتفاق می افتد، روی این فرش کسی باید پا بگذارد، خیلی وقت ها این حرف زده می شود که این فرش با این کیفیت را باید روی سرمان بگذاریم یا به دیوار بزنیم. قدر و منزلت این فرش خیلی بالاتر از این حرف هاست، ولی آن کسی که این فرش را به زیر پای انسان انداخته قدر و منزلت بالاتری برای انسان قائل بوده و ما امروز قدر و منزلت انسان برای مان تخفیف یافته و برای این است که حقش نمی دانیم که پایش را روی این فرش بگذارد.

او ادامه داد: خصوصیت فرش این است که هر جایی را جایی می کند در وسط یک بیابان جای نشستن را، جای سفره انداختن را، بالا و پایین مجلس، جای ظرف میوه و ... را قالی به ما حکم می کند. امروز ما قالی های مان را بی مقدار کرده ایم و روی آن وسایل دیگر می اندازیم. خیلی خاصیت ها در فرش وجود دارد و در مراتب مختلف می توان فرش را مورد تأمل قرار داد .

بهشتی با اشاره به تنوع فرش در نقاط مختلف کشور مانند فرش تبریز، نایین، کرمان، تهران و ... تصریح کرد: این که چرا همه یک نقش را اجرا نمی کنند و هریک نقش اختصاصی داشته اند و هر فرش نقش اختصاصی همان جا را داشته و در صورتی که  تکرار می شد، می گفتند که جفت است نیز دلیل دارد؛ زمانی که با فرهنگ ایرانی آشنا شوید می بینید که یکی از ویژگی های دیگر فرهنگ ایرانی، قائمیت به ذات است و هر کسی می خواهد موجودیت کامل داشته باشد و «من آنم که ...» بگوید. هر جا بگوید من یک جایی هستم و در یکی از جاهایی که می تواند بگوید در فرش اش است و فرش است که او را از مکان های دیگر متمایز و واجد ارزش می کند.

فرش آینه تمام نمای فرهنگ ایرانی

بهشتی با بیان این که خیلی چیزها را می توان از طریق فرش شناخت، فرش را آینه تا حد زیادی تمام نما نسبت به فرهنگ ایرانی دانست و گفت: فرش های به نمایش درآمده در این نمایشگاه، فرش هایی هستند که در اروپا، هندوستان و ... بافته شده اند و ما تأثیرپذیری و دادوستد فرهنگ خودمان با دیگر فرهنگ ها را می توانیم در آن ها بیابیم .بافته شدن فرش در انگلیس، فرانسه و ... امروز باعث شگفتی ما می شود که این امر از تأثیر گذشته ما در فرهنگ این کشورها و از نسیان فرهنگی حکایت می کند، زیرا این تنها در عرصه فرش نبوده و ما سهم قابل توجهی در میراث جهانی داشته ایم .

او ادامه داد: وقتی امروز واژه ای فارسی در زبان های دیگر مانند ترکی استانبولی و انگلیسی می بینیم تردید می کنیم که شاید اصلی اش خارجی بوده و به فارسی آمده است، در حالی که این طور نیست. ما در گذشته با فرهنگ های دیگر دادوستد و بده بستان داشته ایم و از میان تمام فرهنگ ها، فرهنگ ایرانی بوده که به دلیل موقعیت جغرافیایی اش، گریزی نداشته که در گردونه این دادوستد قرار گیرد و اگر غیر از این بود، دچار رکود می شد .

او اظهار کرد: خوب است که این نمایشگاه ما را متعجب، شگفت زده و پرسشگر می کند تا برویم و ببینیم در صحنه های دیگر مانند ادبیات، زبان، معماری و ... چنین زمینه هایی برای دادوستد داشته ایم و بعد از مدتی اگر این رد پا را در جهان پید ا نکنیم، تعجب خواهیم کرد .
کم رنگ شدن ایفای نقش ایران در میراث جهانی

وی با اشاره به کاخ الحمرا اسپانیا و احساسی که به دلیل ویژگی های ایرانی اش به بیننده می دهد با وجود این که دورترین نقطه در اروپا نسبت به ایران بوده است، تصریح کرد: این موضوع خیلی با ارزش است و می تواند برای ایفای دوباره این جایگاه و نقش در میراث جهانی ما را کمک کند .

بهشتی تصریح کرد: یکی از مهم ترین سهم های ما در جهان بشر این بوده که آن را تلطیف کنیم، به نحوی که شعر بشر سهم قابل توجه اش متعلق به ایرانیان است، هرقدر یونان و آلمان فیلسوف دارد، ما تراکم شاعر داریم.

بهشتی با بیان این که در ایتالیا، دانته در  آلمان، گوته در انگلیس، شکسپیر افراد شناخته شده ای هستند، تصریح کرد: در نقاط مختلف ایران مانند قزوین، سمنان، شیراز و ... افراد زیادی هستند که زبانزد هستند .سهم ما در جهان شاعری است، ولی نه آن طور که سعدی شعر می سرود، بلکه آن گونه که کاشانی ها با فرش و مخمل شان شعر سروده اند .مانند آن که ما با مسجد شیخ لطف الله در جهان اسلام شعر مسجد سرودیم، با پل خواجو شعر پل سرودیم، با حمام گنجعلی خان شعر حمام و با میدان نقش جهان شعر میدان و با اصفهان دوره صفوی شعر شهر سرودیم و این طور سهم شاعری داشتیم .

او با بیان این که این سهم در دوره معاصر کمتر و نقش مان کم رنگ شده است، افزود: امیدوارم به یاد بیاریم که هستیم، این سرزمین کجاست و دوباره بتوانیم نقش مان را ایفا کنیم .
 آشنایی با قالی بافی در کشورهای اروپایی

مسئول بخش پژوهشی فرش پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی نیز درسخنانی گفت: ایده نمایشگاه «قالی های اروپایی و هند - اروپایی» با محوریت قالی های ساونری فرانسه برای معرفی قالی های اروپایی و فراهم آوردن امکان دیدن و شناخت قالیبافی سایر کشورها شکل گرفته و این مجموعه با یاری سیامک افسری کاشانی برای علاقه مندان و فعالان این رشته ارائه شده است .

شکوفه مصباحی گفت: طبق اسناد موجود در زمان صفویه، نمایندگانی از طرف پادشاه های اروپا، برای خرید و سفارش فرش به ایران فرستاده شدند و علاقه شاهان اروپایی به قالی های شرقی بخصوص فرش های پرزدار موجب حمایت و تولید قالی در اروپا شد و کارگاه های سلطنتی در کشورهای مختلف ایجاد شد.

او شاخص ترین تفاوت میان قالی های اروپایی و ایرانی را در نقشه خوانی دانست و اضافه کرد: در ایران و برخی کشورهای دیگر به استثنای قالی های ذهنی بافی، طرح قالی روی کاغذهای شطرنجی مخصوص کشیده می شود و بافنده از روی نقشه قالی می بافد، به همین دلیل قالی ایران و کشورهای مشابه قابلیت بافت طرح ها و نقش های بسیار ریزدار است  اروپاییان طرح قالی را به صورت خطوط محیطی روی تار قالی می کشند و از روی نقاشی طرح مورد نظر را با نخ های رنگی می بافند، در این تولیدات الیاف به نسبت قطور است و تراکم تار کشی زیاد نیست. بنابراین قالی درشت بافت اغلب با طرح ها و نقش های درشت تر است.

تاثیر فرش ایرانی در اروپا

مشاور ریاست پژوهشگاه و رییس ایکوم ایران دیگر سخنران این نشست بود که با اشاره به فراز و نشیب هایی که موزه فرش ایران به عنوان موزه ای مهم در حوزه هنرهای ملی ایران طی کرده است، فرش را مهمترین صنعت غیرنفتی ایران دانست و گفت: وضعیتی که امروز در موزه فرش می بینیم، می توانیم به موضوع توجه به فرش و ضعیت کلی آن تسری دهیم.

سیداحمد محیط طباطبایی خانواده افسری را از خانواده های قدیمی کاشان دانست که در طراحی و بافت فرش های قدیمی کاشان شهره هستند، به نحوی که این حرفه به صورت مورثی بین این خانواده وجود دارد و کلکسیون هایی از فرش های ایرانی را جمع آوری کرده اند.او ادامه داد : این نمایشگاه فرصتی را فراهم کرد تا تأثیر فرش ایرانی در اروپا همزمان با قرن شانزدهم میلادی و ایجاد فرش بافی در دهه عثمانی را شاهد باشیم.


منبع: روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی