شکوه و سلامت نثر فارسی

«حماسه قران حبشی» سومین حماسه منثوری است که مانند «سمک عیار» و «گردنکشان نامه» به شرح کردارهای عیاری پهلوان با نام ِقران حبشی می پردازد.

«حماسه  قِران حبشی» یکی از کتاب های قابل تاملی است که در سال های اخیر در انتشارات علمی فرهنگی در حوزه ادبیات کهن و تصحیح متون فارسی منتشر شده است، میلاد جعفرپور از نسل مصححان متون کهن است که شرحی مفصل نیز درباره کتاب دو جلدی «حماسه قران حبشی» نوشته است.

جعفرپور که هم اکنون در دانشگاه یزد دانشجوی دکتری ادبیات فارسی است، به این موضوع اشاره می کند که 10 سال برای تصحیح این نسخه وقت گذاشته است. بنابر گفته او این اولین بار است که «حماسه قران حبشی» در ایران منتشر می شود و در خارج از کشور نیز انتشار نیافته است. جعفرپور در پاسخ به این پرسش که نسخه این حماسه منثور را از کجا تهیه کرده است، توضیح می دهد که تصویر آن را از کتابخانه برلین خریداری کرده اند. جعفرپور تاکید می کند که تمامی نسخه های موجود داخلی، جعلی و به لحاظ روایت و زبان فاسد هستند. این پژوهشگر و مصحح اشاره می کند که در فهرست نویسی کتابخانه برلین این نسخه به قرن دوازدهم نسبت داده شده است، اما طبق بررسی های ایشان این نسخه بنابر زبان روایت قدمتش به قرن دهم می رسد.

 «حماسه قران حبشی» سومین حماسه منثوری است که مانند «سمک عیار» و «گردنکشان نامه» به شرح کردارهای عیاری پهلوان با نام ِقران حبشی می پردازد. بنابر شرح میلاد جعفرپور، ابوطاهرطرسوسی، راوی این حماسه در قرن ششم هجری زیسته و متأثر از شاهنامه فردوسی بوده است. حماسه منثور طرسوسی را باید در کنار روایت های خواندنی همچون سمک عیار، اسکندرنامه، حمزه نمه، ابومسلم نامه، داراب نامه و حسین کرد شبستری قرار داد. جعفرپور تاکید دارد که سمک عیار در مقایسه با تمامی روایات طرسوسی و حماسه های منظوم، از جایگاه باشکوه تری برخوردار است که گرچه همه از شاهنامه فردوسی تأثیر گرفته اند، اما سمک عیار در مقام نخستین ستایش نامه دلیری های یک پهلوان عیار، متن بی مانندی است.

قران حبشی نیز متنی است به شدت خواندنی و جذاب. در این متون منثور که ذکر شد نام قران حبشی آمده است و از او به عنوان عیاری پهلوان یاد می شود. دلدادگی اردشیر، پسر قبادشاه ساسانی به مه پری، شاهدخت ایرج شاه تورانی سرآغاز حماسه قران حبشی است. ایرج شاه از سر کشتار در توران به خونخواهی سیاوش، از ایران و ایرانی ها کینه به دل دارد و مخالف پیوند دو خاندان است. از همین رو وزیر قبادشاه به بند افتاده و مال و اموالش غارت شده است. قران حبشی به رسم و رسوم و آیین پهلوانی با حریفان خود یکی بعد از دیگری می جنگد و شکست شان می دهد تا اینکه ایرج شاه به دست او کشته می شود و آن دو دلداده به هم می رسند و امارت خراسان سهم قران حبشی می شود. قران حبشی جنگش به سرزمین های هند، کشمیر، بخارا و سمرقند کشیده می شود و ابوطاهر طرسوسی، روایتی شیرین، دلنشین و حماسی از این جنگ ها می دهد. روایت های طرسوسی این امتیاز ویژه را دارد که به جای محور بودن اعمال و کردار شاهان و فرماندهان، فرهنگ و تاریخ پیش از اسلام در ایران را به تصویر می کشد و مردم و طبقات مختلف آن در این روایت ها نقش موثری دارند.

از همین بابت است که می توان قِران حبشی را جدای از امتیازهای ادبی و زبانی اش، متن قابل تاملی برای مطالعات جامعه شناسی و مردم شناسی به شمار آورد. آن ها که داراب نامه و حماسه های منثور دیگری از این دست را خوانده اند، بی گمان از خواندن قران حبشی لذت خواهند برد. این حماسه منثور از بعد ادبی و زبانی و نیز مردم شناسی قابل ملاحظه و پژوهش است. مصحح قران حبشی در مقدمه مفصلش احتمال می دهد که ابوطاهر طرسوسی در عصر سلطان غیاث الدین محمد غوری ملقب به حبشی حضور داشته است و قران حبشی نیز روایتی از کارنامه خیالی و آرمانی کردارهای او باشد. از او به همراه صدقه بن ابوالقاسم شیرازی به عنوان بزرگ ترین مقلدان فردوسی یاد می کنند. در ابتدای جلد اول قران حبشی با تصویری از برگ نخست نسخه فارسی آن روبه رو هستیم که در کتابخانه برلین قرار دارد. تصویرهای دیگری از این نسخه نیز دیده می شود که در موزه های مهم جهان از جمله موزه لوور پاریس نگهداری می شوند. از موارد جالب در تصحیح میلاد جعفرپور، دستور شناخت روایت قران حبشی است که بر ارزش این متن افزوده است.

منبع: شهر کتاب