حق انتفاع و تفاوت آن با مالکیت منافع

انتفاع در لغت به معنای نفع گرفتن و سود بردن آمده و در اصطلاح فقه به معنای حقی است كه به موجب آن شخص می تواند از ملک غیر بهره مند شود،در حق انتفاع، مال در مالكیت شخصی دیگر بوده و منافع نیز ملک شخص دیگری است.

بخش حقوق تبیان

در قانون مدنی، حق انتفاع عبارت از حقی است كه به موجب آن شخص می تواند از مالی كه عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده كند. در حق انتفاع، مال در مالكیت شخصی دیگر بوده و منافع نیز ملک شخص دیگری است و فقط شخص دارای حق انتفاع، حق استفاده و بهره برداری از آن را دارد، نه حق مالكیت بر آن را.
حق انتفاع یكی از شاخه ها و مراتب مالكیت است كه طی قراردادی به شخص واگذار می شود؛ بنابراین جزو اموال وی محسوب می شود.

مال موضوع حق انتفاع دارای دو صاحب حق است

1- منتفع، كه حق استفاده و بهره برداری از عین به او واگذار شده است.
2- مالک، كه صاحب عین است و در اثر قرارداد، سهم بزرگی از حقوق خود را به منتفع واگذار كرده است.

اقسام حق انتفاع

حق انتفاع به معنای خاص به سه قسم است:
الف) عُمری: كه به موجب قراردادی حق استفاده از ملک به مدت عمر خود مالک یا عمر منتفع یا شخص دیگری به منتفع واگذار شده باشد. چون مدت واگذاری و قرارداد به مدت عمر مالک یا طرف قرارداد یا شخص دیگری بیرون از قرارداد است، به این قرارداد، عمری گفته می شود.
ب) رُقبی: اگر مدت حق انتفاع معین باشد، به این حق انتفاع رقبی گفته می شود.
ج) سُكنی: اگر حق انتفاع در مورد سكونت در مسكنی باشد، حق سكنی نامیده می شود. این حق ممكن است به مدت عمر مالک یا منتفع یا شخص ثالث یا به مدتی معین باشد.

حبس مطلق

اگر حق انتفاع به طور مطلق و بدون قید مدت به كسی داده شود، آن را حبس مطلق می گویند و این حق تا فوت مالک خواهد بود؛ مگر این كه مالک قبل از فوت خود رجوع کند.
بنابراین در این نوع از حق انتفاع برخلاف اقسام دیگر، مالک حق رجوع دارد و همواره می تواند قرارداد حق انتفاع را بر هم بزند. در اصطلاح گفته می شود كه حبس مطلق عقد جایز است و طرفین هر وقت كه مایل باشند، می توانند آن را بر هم بزنند.

حبس موبّد

قرارداد حق انتفاع به طور نامحدود و همیشگی است و اگر به امور عام المنفعه و خیریه اختصاص داده شده باشد، تابع احكام وقف خواهد بود

شرایط حق انتفاع

الف) حق انتفاع با عقد و قرارداد ایجاد می شود.
ب) موضوع حق انتفاع باید مالی باشد كه استفاده از آن موجب از بین رفتن خود مال و عین آن نباشد.
ج) دارنده حق انتفاع (منتفع) باید در حین و زمان عقد موجود باشد.
د) در حق انتفاع، قبض و تسلط منتفع بر مال مورد انتفاع شرط صحت عقد است.
تفاوت مالکیت منافع و حق انتفاع
بین مالکیت منافع و حق انتفاع شباهت زیادی وجود دارد اما از نظر ماهوی و عملی نباید آن دو را یکسان شمرد.
بر اساس ماده ٤٠ قانون مدنی، «حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند.»
در مالکیت منافع، ذره های منفعت در ملک صاحب آن به وجود می آید اما در حق انتفاع، منفعت به مالک عین تعلق دارد و در ملک او هم به وجود می آید و صاحب حق فقط می تواند از آن متنفع شود.

به عنوان مثال، در اجاره، مستاجر در اثر عقد، مالک منافع عین مستاجره می شود و بر طبق قاعده می تواند آن را به دیگری منتقل کند اما در حق سکنی، صاحب حق مالک منافع نیست تا حق تصرف در آن را داشته باشد و به همین جهت، اجاره ملکی که موضوع حق انتفاع قرار گرفته، از طرف صاحب حق نیز درست نیست، مگر اینکه مقصود از اجاره واگذاری اصل حق باشد.
به بیان دیگر مالکیت منفعت، حقی کامل است که امتیازهای مالکیت را دارد؛ در حالی که حق انتفاع به آن حد کمال نرسیده و صاحب آن تنها از حق استعمال و انتفاع بهره مند است.
فرض کنیم باغی برای مدت دو سال به اجاره داده شود. در این مدت مستاجر مالک منافع باغ است و تمام ذره های میوه در ملک او به وجود می آید؛ بنابراین در روزی که مدت اجاره پایان می پذیرد، آنچه از میوه ها بر سر درختان باقی است، به او تعلق دارد و می تواند پس از مدت اجاره نیز آنها را بچیند اما اگر حق انتفاع از همین باغ به مدت دو سال به او واگذار شده بود، چون منتفع مالک منافع نمی شد، ذره های میوه نیز در ملک او به وجود نمی آمد و به صاحب اصلی باغ تعلق داشت. جز اینکه او می توانست طرف دو سال از آنها بهره برداری کند بنابراین در آخرین روز سال حق او نیز از بین می رفت و دیگر نمی توانست میوه هایی را که هنوز بر درخت باقی است، بچیند.

منبع: روزنامه حمایت