آسیب نگاه های غیر کیفی به ایثارگری

گاهی در جامعه عرصه زندگی آن قدر تنگ می شود که فرزندان شاهد و ایثارگر نیز از بازگو کردن اینکه جزء کدام قشر هستند و خواهان وفاداری به ارزش های ایثار و شهادت هستند، دچار اضطراب و هراس می شوند.

سال هایی نه چندان دور،  بسیاری از فرزندان برومند این سرزمین با حضور در جبهه های نبرد و نثار جان خود از انقلاب نوپایی که با جان فشانی مردم مسلمان ایران و رهنمودها و تلاش های امام خمینی به پیروزی رسید، دفاع کردند. از آن روزها سال ها می گذرد،  ولی نه آن گونه که فراموشمان شود که چه کسانی حامی و مدافع این انقلاب،  سرزمین و جان و ناموس مردم این کشور بودند. حال فرزندان همان نام آوران بالیده و بزرگ شده اند و مشکلاتی گریبان گیر امروزمان شده است که گاه از شنیدشان تعجب می کنیم.

متأسفانه چند سالی است که بحثی در دانشگاه آزاد مطرح می شود که جای تأسف و البته نگرانی دارند و آن اینکه بسیاری از فرزندان خانواده شهدا و ایثارگر آنکه به نوعی درس خوانده و با سهمیه وارد دانشگاه ها شده اند از بازگویی این نکته که جزء خانواده شهدا و ایثارگران هستند اکراه دارند.

برای پی بردن به دلایل چنین رویکردی در میان فرزندان خانواده شهدا و ایثارگران به واکاوی و بررسی زمینه های بروز این موضوع پرداختیم. برای موشکافی این موضوع و دلایل بروز و ظهور آن به سراغ صفرعلی نهری قاضیانی، مشاور سابق مرکز اطلاع رسانی دانشگاه آزاد رفتیم و موضوع را با وی در میان گذاشتیم.

وی در این رابطه عنوان به موضوع ایثارگری و شهادت در جامعه اشاره کرد و با اظهار تأسف از اینکه به صورت ریشه ای به این مقوله فرهنگی پرداخته نشده است،  عنوان کرد: متأسفانه این موضوع به صورت نهادینه در جامعه مطرح نشده است تا مردم آن را به عنوان یک الگو، راهکار و روشی اساسی در زندگی خود به کار بگیرند و به فرزندان خود نیز انتقال و تعلیم دهند.

چرایی مسئله

قاضیانی در ادامه این مطلب چنین توضیح داد: متأسفانه موضوع این گونه القاء شده است که وقتی فرزند شهید یا ایثارگر با سهمیه وارد دانشگاه می شود، قطعاً درس نخوانده و با بهره گیری از ظرفیتی که برای امثال وی ایجادشده است وارد دانشگاه شده اند و به اصطلاح با بهره گیری از چنین امتیازی به دانشگاه ورود پیداکرده است. یکی از دیگر دلایل بروز چنین تصوری در میان اغلب افراد جامعه و به ویژه دانشجویانی که از چنین سهمیه ای بهره ندارند،  برپایی کلاس های تقویتی برای این گروه از دانشجویان است. برگزاری این گونه کلاس ها در ذهن دیگران این نکته را بازنمایی می کند که فرزندان شاهد و ایثارگر یا ضعیف هستند و یا اینکه بنیاد شهید علاقه دارد که این افراد را تقویت کند و به ارتقای سطح تحصیلات و زمینه آگاهی آنان کمک کند و از سویی هزینه این گروه را بنیاد شهید و دانشگاه پرداخت می کند.

مشاور سابق مرکز اطلاع رسانی دانشگاه آزاد با اشاره به اینکه دانشگاه آزاد هم اکنون نیز مبلغی را از بنیاد شهید به همین دلیل طلب دارد،  عنوان کرد: وقتی افراد به عنوان عضوی از خانواده ایثارگران،  شاهد یا جانبازان بالای 70 درصد،  قطع نخاعی،  مفقودالاثر و آزادگان در دانشگاه قبول می شوند و ثبت نام می کنند،  برایشان پرونده ای تشکیل می شود و بنیاد شهید موظف است که هزینه تحصیل آن ها را به دانشگاه بپردازد. به این ترتیب این گروه بدون پرداخت هزینه در دانشگاه درس می خوانند و هزینه شهریه ثابت و متغیر آن ها را بنیاد شهید می پردازد و همه این موضوعات که در کنار یکدیگر جای می گیرد نشان می دهد که این افراد تحت حمایت و پشتیبانی وارد دانشگاه شده و قرار دارند. این روند باعث می شود که دیگران تصور کنند که اگر قرار بود فرزندان شاهد و ایثارگر بر اساس اطلاعات و آموخته های خود و بر اساس معدل وارد دانشگاه شوند،  امکان اینکه وارد دانشگاه شوند وجود نداشت و چنین روحیه و بحث هایی در جامعه تقویت می شود. این موضوع سبب می شود که فرزندانی که درس خوان بوده و با نمرات بالا وارد دانشگاه شده اند دچار سرخوردگی شوند. این گروه برای آنکه تصورات رایج درباره ورود فرزندان شاهد و ایثارگر به دانشگاه ها درباره آن ها نیز تعمیم داده نشود که آن ها نیز به صورت رایگان و به صورت بورسیه و با امتیاز وارد دانشگاه شده اند و مثلاً اگر بر اساس نمرات بود باید در دانشگاه یکی از شهرهای دیگر مشغول به تحصیل می شدند،  سعی می کنند که از بروز این موضوع که فرزند خانواده شهید و ایثارگر و آزاده و جانباز هستند خودداری کنند.

همرنگ شدن با جماعت

وی در ادامه این مطلب افزود: بر این اساس،  فرزندانی که از بیان این نکته پرهیز می کنند ناچار می شوند بنا به فضایی که در آن جای گرفته اند،  رفتار کنند و ظاهر خود را بر اساس آن مکان و مانند دیگر دانشجویان درست کرده و تا حدودی با آن ها هم خوانی داشته باشند؛ برای مثال اگر دانشجوی دختری که فرزند شهید است بخواهد با چادر در دانشگاه حاضرشده،  متفاوت تر از دیگر دانشجویان بوده و در مراسم هایی که برگزار می شود و شاید مناسب شأن یک فرزند شهید نیست شرکت نکند و در بحث های آزادی که درباره روحانیت،  اسلام،  انقلاب و جنگ است به بیان ایده ها و اعتقادات خود نپردازد و حضور نیابد،  ناچار است از جمع حاضر جدا شود و همین موضوع سبب سرخوردگی و دور شدن وی از چنین فضایی می شود. ازاین رو وقتی فرد بخواهد خود را در جامعه دانشجویی احساس کند و با دیگر دانشجویان هم ردیف و همخوان شود باید تا حدودی به آن ها شبیه شود و ازنظر ظاهری مشابهت پیدا کند و به ناچار،  رفتار و ظاهرش را تا حدودی تغییر دهد و در بسیاری از مواقع با آن ها موافق و هم رأی باشد و در مباحث نظامی،  جنگ،  شهادت،  ایثارگری،  روحانیت و انقلابی که دیگران فریاد زده و اعتراض می کنند، باید همگن و هم زبان شود. این موضوع سبب شکل گیری فرهنگی در میان فرزندان خانواده شهدا و ایثارگران می شود که به واقع مطلوب نیست و از سویی دردآور است.

قاضیانی با عنوان این مطلب که متأسفانه فضای دانشگاه ها به گونه ای نیست که فرزندان شاهد و ایثارگر بتوانند با خیال راحت سینه سپر کنند و بگویند که من فرزند شهید،  جانباز،  آزاده و ... هستم، ادامه داد: دانشجویان این گروه نمی توانند به پدران خود افتخار کنند؛ پدرانی که در مقابل تهاجم بیگانگان ایستادند و جامعه را از آسیب های جنگ در امان نگاه داشتند. در اصل فضای دانشگاه پذیرای چنین فرهنگی نیست که از این گروه استقبال کند. به این دلیل که از ابتدا با این موضوع به درستی برخورد نشده چنین مشکلاتی روی داده است. در اصل باید گفت که برخوردها دراین باره تا حدودی تظاهری بوده که سبب شده است چنین فضایی به وجود بیاید.

آفتی که در حال شکل گیری است

وی در ادامه این مطلب اظهار کرد: اتفاق ناخوشایندی که در حال وقوع است اینکه فرزندان شهدا برای اینکه نشان دهند عضوی از خانواده شهید نیستند، خود را هم طراز و هم شکل دیگر دانشجویان جلوه می دهند؛ لباس،  نحوه پوشش، نگاه، طرز تفکر و حتی مهمانی هایی که گروه دانشجویان در آن شرکت دارند جزئی از مسائلی است که دانشجویان عضو خانواده شاهد و ایثارگر به همین دلیل در آن ها تغییر ایجاد می کنند. به عبارتی دانشجو باید به تدریج در داخل این جمع جای بگیرد و آنگاه است که چنین استدلال می شود که چقدر این افراد راحت برخورد و زندگی می کنند. این در حالی است که همین افراد در خانه خود با محدودیت هایی روبرو هستند و حتی برخی از مسائل را به دلیل حرمت هایی که وجود دارد انجام نمی دهند؛ رویداد در حال وقوع این است که بسیاری از حرمت ها از بین می رود و موضوعاتی که تاکنون شکلی مذموم و ناپسند داشته است، برای این گروه جا می افتد،  به طوری که راحت و آسوده به انجام آن می پردازند.

این کارشناس در توضیحات بیشتر بیان کرد: وقتی یک فرد می خواهد که خود را با دیگر همنوعان خود هم شکل کند،  از روش ها، انگیزه ها و تفکرات ملی و مذهبی که در وجودش بوده است فاصله می گیرد. به این معنی که فرزندان شاهد و ایثارگری که در این رویکرد وارد می شوند، از داشته ها و ارزش های پدر و برادر شهید و جانبازی که دارند دور شده و آن روحیه در وجودشان از میان می رود و به سمت گروه مقابل تمایل پیدا می کنند و شاید در جهت مخالف قرار بگیرند. چنین افرادی تا آنجا که برایشان امکان دارد تلاش می کنند که نگذارند دیگران متوجه این موضوع شوند که آنان جزئی از خانواده شهدا و ایثارگران هستند و حتی در مهمانی های خانوادگی دوستان خود را دعوت نمی کنند یا در مراسمی که از سوی دانشگاه یا دانشجویان دیگر دعوت می شوند،  حضور نمی یابند و اگر حضور یابند همانند آن ها لباس پوشیده و برخورد می کنند. همین موضوع سبب می شود که اثرگذاری این قشر از جامعه که دربردارنده ارزش ها و تعهدهای ارزنده هستند،  بر دیگر اقشار جامعه کمرنگ شده و وجهه خود را از دست بدهد.

نبود نگاه کیفی به خانواده شهدا و ایثارگران

قاضیانی با تأکید بر اینکه منشأ این مشکل ازآنجاست که نگاه به خانواده شهید ازنظر آماری صورت می گیرد و نه ازنظر کیفی، افزود: این موضوع هیچ گاه موردنظر نبوده است و تاکنون دراین باره کار نشده و موضوع رهاشده است. موضوعی که همیشه دراین باره موردتوجه بوده، این است که خانه سازمان به خانواده شهید و ایثارگر بدهیم و ماهیانه نیز حقوقی برای آن ها در نظر گرفته شود. اگر جداول را بررسی کنیم مشخص می شود که صد هزار خانواده شهید داریم که ازنظر کیفی تفکیک نشده اند تا با آن ها در حوزه های مختلف از فرهنگی،  اجتماعی و ... کار شود تا بتوان آن ها را تقویت کرد. درحالی که با انجام چنین کاری می توانستیم در جامعه تأثیرگذار باشیم و آن ها را به عنوان الگو به جامعه معرفی کنیم که متأسفانه چنین کاری صورت نگرفته است.

وی با دغدغه برشمردن این موضوع و نگران کننده بودن آن،  عنوان کرد: نیاز بود که در این حوزه کاری انجام شود،  به طوری که بتوان با اقدامات عاجل،  این گروه را در جامعه واقعی خودشان قرارداد تا مدال افتخاری که در اختیاردارند را با سربلندی بر سینه بزنند و در جامعه حضور یافته و برخورد کنند. متأسفانه در حوزه های مختلف با ضعف محتوایی روبرو هستیم. برای مثال در شهرهایی که حماسه های بزرگ در آن ها روی داده است شاهد هستیم که تنها از این موضوع که طی دوران جنگ در این شهر شاهکارهای بسیاری از سوی رزمندگان صورت گرفته است. وقتی به صداوسیما می رویم،  می بینیم که فصلی بانام تاریخ های خاص دارند که خاطراتی گذراست و این گونه نیست که به محتوای موضوعات بپردازند.

امتیازی که لغو شد

قاضیانی تصریح کرد: متأسفانه تاکنون اقدام عاجلی دراین باره انجام نشده است و نه تنها کاری صورت نگرفته،  بلکه هیچ توجهی هم دراین باره نشده است. پیش ازاین امتیازی برای فرزندان شاهد و ایثارگر درباره درخواست انتقالی به دیگر دانشگاه ها وجود داشت که برای مثال یک دانشجوی عضو خانواده شاهد و ایثارگر می خواهد در دانشگاه دیگر مهمان شده یا انتقال یابد که این اقدام با معرفی آن ها امکان پذیر بود، ولی پس از آمدن میرزاده و کارگر به عنوان معاون آموزشی دانشگاه آزاد این امتیاز نیز از دانشجویان عضو خانواده شهید و ایثارگر گرفته شد و فرزندان این قشر نیز مانند دیگر دانشجوها هستند و اگر می خواهند که به دانشگاه دیگری انتقال پیدا کنند یا در آنجا مهمان شوند باید نامه بزنند و این موضوع در گروه بررسی شود تا اگر موافقت شد،  انتقالی یا موضوع مهمان شدن صورت بگیرد و اگر موافقت صورت نگرفت،  این کار انجام شدنی نیست. دراین باره باید گفت که امتیازی را هم که برای این گروه وجود داشت،  از آن ها گرفته شد.

مشتی نمونه خروار

در همین رابطه به گفت وگویی که با یکی از فرزندان شاهد داشته ایم اشاره می کنیم. م. الف. درباره وضعیتی که به همین دلیل برایش به وجود آمده است گفت: وقتی در کلاس شروع به صحبت کردن و بحث می کنم،  دیگر دانشجویان می گویند که چون با بورسیه آمده، درس نمی خواند یا در کلاس حاضر نمی شود. حتی یکی از دوستانم می گوید که خوش به حالت که هر وقت دلت می خواهد به دانشگاه می آیی و کسی کاری به کارت ندارد. حتی اوضاع کلاس به گونه ای است که من جرئت بحث کردن درباره موضوعات درسی یا پاسخ دادن به سوالات استاد را ندارم؛ چون دیگران می دانند که من عضو خانواده شهید هستم.

ش. ف. دیگر دانشجوی محصل در دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب که عضو خانواده شهدا و ایثارگران نیز است، در همین باره اظهار کرد: یکی از استادانم در کلاس سوال کرد که کدام یک از شما عضو خانواده شهدا، جانبازان یا ایثارگران است. من اظهار کردم که من فرزند یک آزاده هستم. پس از آن جلسه،  هرگاه استاد موردنظر در کلاس درس حاضر می شد،  ابتدا از من می پرسید که چه چیزی را برای آن جلسه حاضر کرده ام. فضای کلاس به گونه ای است که حتی من جرئت این را که چرا فقط از من سوال می کند را ندارم که آیا این اقدام برای تقویت وضعیت علمی من است،  یا اینکه ایشان قصد ثابت کردن موضوعی رادارند و ... .

مشاور شهردار قم با تأکید بر این موضوع که اگر فرهنگ ایثار و شهادت از جامعه برداشته شود،  باید در برابر هر فشاری سر تسلیم فرود آوریم چون احساس می کنیم که زور بازو و قدرت طرف مقابل بیشتر از ماست،  ادامه داد: این در حالی است که اگر فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه حاکم باشد، هر چه کم داشته باشیم و توانمندی مان ضعف داشته باشد، آن را تقویت می کنیم و به سمت جلو پیش می رویم؛ در اختراع،  کار، ایجاد استقلال،  خودکفایی اقتصادی، پیشرفت نظامی و ...، زیرا این حس در ما تقویت می شود که یادگاران ایثار و شهادت در میان ما هستند و ما میراث داران آن ها هستیم. در اصل الگوی ما،  شهدا و ایثارگران،  شهدای کربلا و امام حسین (ع) بودند که از دشمن هراسی به دل راه نمی دادند. همین روحیه سبب می شود که در کار کوتاهی نکنیم و کم نگذاریم و دقت بیشتری داشته باشیم. ولی وقتی روحیه ایثار و شهادت در جامعه کم رنگ می شود،  در نسل فعلی نیز این روند پررنگ خواهد شد و روحیه ظلم ستیزی از آنان گرفته می شود و دیگر آثاری از چنین حس و روحیه ای باقی نخواهد ماند. در اصل ریشه الگوی مذهبی و اعتقادی در جامعه خشکیده می شود.

فرهنگی که جایگزین می شود

قاضیانی در ادامه گفت: مهم ترین آثار چنین روندی آن است که شرایط جامعه به فرزندان شاهد و ایثارگری که می خواهند این روحیه را حفظ کرده و به آن افتخار کنند،  این اجازه را نمی دهد. گاه با این واقعیت روبرو هستیم که ضمن گرفتن آمار در برخی دانشگاه ها متوجه می شویم که برخی از افراد که نحوه پوشش و آرایشی خاصی دارند از فرزندان شاهد و ایثارگر هستند و این موضوع جای تعجب دارد. متأسفانه این نمونه ها نشانه ضربه ای است که بر پیکره جامعه ما واردشده است؛ ضربه ای که فرزندان را این گونه تربیت می کند و سبب بالیدن آن ها با چنین روحیاتی می شود که مادران،  معلمان و استادان جامعه ما با چنین رویکردی تربیت می شوند.

وی با اشاره به اینکه گاهی اوقات،  افراد این گروه به مقایسه خود با فرزندان دیگر اقشار می پردازند،  افزود: ناهماهنگی فرهنگی که در جامعه وجود دارد و ضد ارزش هایی که به ارزش تبدیل می شوند،  نمونه چنین مواردی هستند که فرزند شهید خود را در مقایسه با فرزندانی که پدران آن ها در قید حیات هستند مقایسه می کنند؛ برای مثال اینکه دوست آن ها سوار اتومبیل شخصی است یا مثلاً رنگ لنز وی با کیف و کفشی که دارد یکرنگ است. نگاه کردن به چنین موضوعاتی سبب می شود که فرزند شهید از خود سوال کند که من کجا قرار دارم و دوستم کجا ایستاده است؟!

قاضیانی ادامه داد: وقتی رابطه این دو صمیمی تر می شود و به گفت وگو باهم می پردازند،  فرزند شهید متوجه می شود که درصد افرادی که پوشش برتر چادر را در خانواده و اطرافیان دوستش دارند رو به کاهش و درصد افرادی که پوشش مناسبی ندارند رو به افزایش است و چنین افرادی نیز جذابیت بیشتری دارند،  ارتباطات راحت تری را با جنس مخالف تجربه می کنند و مشکلی نیز از این بابت احساس نمی کنند و طبیعی است که همیشه نکات منفی جاذبه بیشتری نسبت به مسائل ارزشی و دینی دارد و این نکته بارها از سوی ائمه معصومین (ع) نیز بازگو شده است که باید مورد کنترل قرار گیرد. هم آن گونه که دستورات دینی ما را از بسیاری رفتارها،  پوشش ها و خوراک ها منع می کند و حتی در نگاه کردن به نامحرم هم دستوراتی را به صراحت بیان می کند. بر همین اساس آنجا که چنین موضوعاتی مطرح نیست،  جاذبه بیشتری هم وجود دارد. در اینجاست که افراد به دلیل نبود نظام پشتیبان فرهنگی و تقویت کننده که پیش تر به آن اشاره و کیفیت دراین باره مطرح شد،  به سمت چنین افرادی با رویکرد و نگاه آن ها کشیده می شوند و گاه حتی به صراحت شنیده می شود که دیدگاهی که در زمان پدرم بوده است،  مربوط به همان دوره است و من چرا باید چنین نگاهی داشته باشم؟

مشاور شهردار قم افزود: گاه حتی متوجه این نکته می شویم که برخی از فرزندان شهدا به صورت نمادین، چادر به سر کرده اند و این اقدام آن ها رویکرد اصولی و اعتقادی در پشت زمینه خود ندارد. اگر این موضوع را کمی عمیق تر بررسی کنیم،  متوجه می شویم که نمی توان امروزه این موضوعات را به صورت ریشه ای در جامعه برطرف کرد.

بر اساس صحبت هایی که دراین باره بیان شد و نمونه هایی که بازگو شد،  این نکته مشخص است که جنگ و هجمه نرم دشمن چنان کاربردی بوده که توانسته است حتی در ارزشی ترین خانواده ها نیز نفوذ پیدا کند. نیروی اراده و ایمانی که روزگاری دشمنان را زمین گیر کرده بود، امروز به هجمه نرم دشمن به حاشیه رانده می شود تا نسل های بعدی انقلاب اسلامی ایران نتوانند از میراث گران بهایی که روزگاری در مواجهه با دشمن، کاربردی اصولی و پیروزمندانه داشت،  در برابر مشکلات امروز و شبیخون هایی که پیش روی دارند استفاده کنند.

و متأسفانه در میانه میدان جنگ نرم،  مسئولان از این موضوعات مهم غافل بوده و بی توجه از کنار آن ها عبور کرده اند؛ درحالی که همانند جنگ سخت، باید به ارزیابی و برآورد داشته ها و بررسی نقاط ضعف پرداخت و تلاش کرد تا با سیاست گذاری درست بتوان راهی را دراین باره گشود و از بروز مشکلات دراین باره کاست.