نطفه تأسیس ساواک
روز دهم مهر 1335 اولین تشكل اطلاعاتی در ایران كه نطفه تأسیس ساواك شد تحت عنوان «سازمان امنیت» در هیأت دولت به تصویب رسید و كار خود را در فرمانداری نظامی آغاز كرد.
سازمان اطلاعات و امنیت كشور
در آخرین روزهاى زمامدارى حسین علاء، لایحه تشكیل «سازمان اطلاعات و امنیت كشور» (س.ا.و.ا.ك) به تصویب مجلسین رسید. قبل از ساواك، بختیار فرماندار نظامى تهران دو سازمان اطلاعاتى در اختیار داشت: «ركن دو ارتش»، كه وظیفه اش تصفیه مخالفین رژیم در ارتش بود و «كارآگاهى»، كه در كشف جریان هاى سیاسى مخالف عمل مى كرد و نیروهاى شهربانى را هم در اختیار داشت. آغاز به كار سازمان امنیت ابتدا پس از تصویب هیئت دولت در دهم مهرماه 1335 بود كه به نوشته مطبوعات از آن تاریخ «معاونین سازمان امنیت در فرماندارى نظامى مشغول كار شدند.» و اعلام شد كه «تشكیل سازمان امنیت احتیاجى به اجازه مجلسین ندارد زیرا یك اداره عمومى است كه اجازه تشكیل آن با هیئت وزیران است.» لایحه قانونى كه متضمن «وظایف و اختیارات» سازمان مزبور است نیازمند تصویب و رسمیت قانونى بود. در 19 آبان 1335 خبر دیگرى انتشار یافت كه «مقدمات تأسیس سازمان امنیت فراهم شد و محل آن در خیابان ایرانشهر استقرار یافت و 35 نفر از افسران و درجه داران ستاد ارتش در اختیار این سازمان قرار گرفتند.»در واقع ساواك پیش از تصویب لایحه قانونى عملاً فعالیت خود را آغاز كرد. لایحه مزبور، كه به موجب آن رییس سازمان مذكور معاون نخست وزیر بود و بودجه آن نیز جزء بودجه «نخست وزیرى« محاسبه مى شد، در 10 بهمن 1335 به تصویب سنا رسید. در 23 اسفند نیز مجلس شوراى ملى، بدون بحث و مخالفت، قانون تشكیل ساواك را كه سنا تصویب كرده بود، تصویب نمود. در ماده 2 این قانون، وظایف ساواك بدین قرار عنوان شده بود:
الف - تحصیل و جمع آورى اطلاعات لازم براى حفظ امنیت كشور.
ب - تعقیب اعمالى كه متضمّن قسمى از اقسام جاسوسى است و عملیات عناصرى كه بر ضد استقلال و تمامیت كشور و یا به نفع اجنبى اقدام مى كنند.
ج - جلوگیرى از فعالیت جمعیت هایى كه تشكیل و اداره كردن آن غیرقانونى اعلام شده یا بشود و همچنین ممانعت از تشكیل جمعیت هایى كه مرام و یا رویه آنها مخالف قانون اساسى است.
د - جلوگیرى از توطئه و اسباب چینى بر ضدّ امنیت كشور.
ه - بازرسى و كشف نسبت به بزه هاى مندرج در دیگر قوانین مصوب در 1314 1310 و 1317.
بر طبق ماده 3 این قانون، مأموران سازمان اطلاعات و امنیت كشور از حیث طرز تعقیب بزه هاى مذكور در این قانون و انجام وظایف، در زمره ضابطین نظامى محسوب مى شدند و از این حیث داراى كلیه اختیارات و وظایف ضابطین نظامى بودند؛ ضمناً طبق همین ماده، از تاریخ تصویب این قانون، رسیدگى به كلیه بزه هاى مذكور در آن، در صلاحیت دادگاه هاى دایمى نظامى قرار مى گرفت. سرتیپ منوچهر هاشمى كه مدت پانزده سال مدیركل ضدجاسوسى ساواك بوده است در مورد لایحه تأسیس ساواك مى نویسد: «... از لحاظ قانونى و حقوقى انسانى بسیار مترقى و معتدل تر از "قانون امنیت اجتماعى" دكتر مصدق و قانون هاى مشابه در بسیارى از كشورهاى دیگر بود. ولى... طى حیات بیست و دو ساله خود... از محدوده قانونى خود خارج شد و به مرور زمان... به ]صورت[ قدرت فائقه فوق قانون درآمد و بدتر از آن، این قدرت فائقه به جاى اینكه در خدمت كشور درآید، كشور را در خدمت خود درآورد.» در واقع ساواك از ابتدا زیرنظر مستقیم شاه قرار گرفت و به گفته فردوست، «هیچ مقامى به جز محمدرضا حق دخالت در امور... ساواك را نداشت حتى نخست وزیر.»
ساواك، كه از همان آغاز تأسیس به دلیل خشونت ها و شكنجه هاى معروفش شهرت جهانى پیدا كرد، ارتباطى تنگاتنگ با انتلیجنس سرویس، C.I.A. و (موساد)داشت؛ و ساختار تشكیلاتى و ادارى آن نیز برگرفته از آنها و سازمان امنیت داخلى آمریكا(F.B.I) بود. فردوست مى نویسد: «از سال 1335، ساواك توسط 10 مستشار آمریكایى طبق قواره سازمان خودشان سازماندهى شده است... ساواك 2 وظیفه اطلاعاتى (خارجى) و امنیتى (داخلى) را به عهده داشت و تلفیقى بود از دو سازمان «سیا» و «اف. بى. آى»
آمریكا، انگلیس و اسرائیل در سازماندهى، آموزش و تجهیز ساواك از ابتداى شكل گیرى نقش اساسى را دارا بودند و در واقع این سازمان را به یكى از ابزارهاى اصلى تداوم وابستگى رژیم شاه به غرب تبدیل كردند.
نخستین رییس ساواك تیمور بختیار بود كه به دلیل خوش خدمتى هایش ظرف چند سال، از سرهنگى به سپهبدى رسید. وى كه در شقاوت و بى رحمى شهره بود، مورد تنفر مردم و آزادیخواهان قرار داشت. شاه نیز - شخصاً - از وى و قدرت رو به تزایدش در هراس بود. انجام اولین انتخابات پس از كودتا در اسفند 1332 - كه رسوایى آن در جهان معروف شد، سركوب «حزب توده» و سازمان افسرى آن، سركوب «فداییان اسلام» و قتل سید عبدالحسین واحدى با دست خود و... از موارد معروف كارنامه بختیار است.
منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
