سالشمار زندگی دكتر علی شریعتی

پنج شنبه دوم آذرماه، در روستای كاهك، از توابع سبزوار، و در حاشیه ی كویر، زاده شد. زادگاه او را مزینان نیز گفته اند؛ از آن رو كه در مزینان بالید و نام خانوادگی او، در اصل، «مزینانی» است. مادرش زهرا امینی زنی روستایی و پدرش محمدتقی نام داشت كه مردی اهل قلم و مذهبی بود.

زندگی من، مجموعاً، عبارت است از چندین برنامه ی پنج ساله. همیشه كاری را شروع می كرده ام و به اوج می رسانده ام و آخر پنج سال درهم می ریخته؛ هر بار از سر: از اول نوجوانی تا 28 مرداد 32 و سقوط دكتر مصدق و آغاز دیكتاتوری، پنج سال. از این دوره تا تشكیل نهضت مقاومت ملی مخفی، كه از 1337 به هم خورد و دستگیر شدیم، پنج سال. از 38 تا 43، در اروپا پنج سال. از 43 تا 48، دوره ی خاص آوارگی و زندان و مقدمه چینی و زمینه سازی دانشكده، پنج سال. دوره ی كنفرانس های دانشگاه ها و ارشاد، پنج سال، تا 51. پس از آن، زندان و خانه نشینی و خفقان پنج سال.

1312

* پنج شنبه دوم آذرماه، در روستای كاهك، از توابع سبزوار، و در حاشیه ی كویر، زاده شد. زادگاه او را مزینان نیز گفته اند؛ از آن رو كه در مزینان بالید و نام خانوادگی او، در اصل، «مزینانی» است. مادرش زهرا امینی زنی روستایی و پدرش محمدتقی نام داشت كه مردی اهل قلم و مذهبی بود. پدر و اجداد پدری او در شمار عالمان دینی بودند. وی سال های كودكی را در كاهك گذراند و در این دوران افراد خاصی بر او تاثیر داشتند.

1319

* ورود به دبستان ابن یمین در مشهد.

علی شریعتی در سال 1319 و در سن هفت سالگی- در دبستان ابن یمین در مشهد، ثبت نام كرد اما به دلیل اوضاع سیاسی و تبعید رضا خان و اشغال كشور توسط متفقین، استاد محمد تقی(پدر دكتر)، خانواده را بار دیگر به كاهك فرستاد؛ ولی پس از برقراری صلح نسبی در مشهد به دبستان ابن یمین بر می گردد.

1325

* ورود به دبیرستان فردوسی در مشهد.

در اواخر دوره دبستان و اوائل دوره دبیرستان رفت و آمد او و خانواده به ده به دلیل مشغولیت های استاد كم می شود. در این دوران تمام سرگرمی دكتر مطالعه و گذراندن اوقات خود در كتاب خانه پدر بود.

1327

* عضویت در كانون نشر حقایق اسلامی، كه پدرش پایه گذار آن بود.

1329

* سیكل اول دبیرستان (كلاس نهم نظام قدیم). ورود به دانشسرای مقدماتی (تربیت معلم).

علی شریعتی در 16 سالگی سیكل اول دبیرستان (كلاس نهم نظام قدیم) را به پایان رساند. و چون قصد داشت تحصیلاتش را ادامه دهد وارد دانش سرای مقدماتی شد.

1331

* اتمام دوره ی دانشسرا و استخدام در اداره ی فرهنگ مشهد به عنوان معلم در مدرسه ی كاتب پور، در منطقه ی احمدآباد مشهد.

با گرفتن دیپلم از دانش سرای مقدماتی، دكتر در اداره ی فرهنگ استخدام شد.

* بنیان گذاری انجمن اسلامی دانش آموزان. شركت در تظاهرات خیابانی علیه حكومت موقت قوام السلطنه و بازداشت كوتاه مدت.

در سال 31، اولین بازداشت او رخ داد و این اولین رویارویی او و نظام حكومتی بود. این بازداشت طولانی نبود ولی تاثیرات زیادی در زندگی آینده او گذاشت. در این زمان فصلی نو در زندگی او آغاز شد، فصلی كه به تدریج از او روشنفكری مسئول و حساس نسبت به سرنوشت ملتش ساخت.

1332

* ثبت نام و شركت در كلاس ششم دبیرستان در رشته ی ادبی.

وی ضمن اشتغال در دبستان كاتب پور، در كلاس های شبانه به تحصیل ادامه داد و دیپلم كامل ادبی گرفت.

* عضویت و فعالیت در نهضت مقاومت ملی.

* آغاز فعالیت های مطبوعاتی و ادبی در روزنامه ی «خراسان». «مكتب واسطه ی اسلام» كه بعدها به شكل كتاب نشر یافت، سلسله مقالات وی است در همین روزنامه. مقالاتی درباره ی ادبیات، شعر، و متفكرین بزرگ از جمله یادداشت هایی است كه در روزنامه ی «خراسان» به چاپ رسیده است.

1333

* پایان تحصیلات دبیرستان و دریافت دیپلم كامل ادبی.

* انتشار كتاب (ترجمه) نمونه های عالی اخلاقی در بحمدون اثر كاشف الغطاء.

1334

* ایراد سخنرانی هر هفته دوبار در رادیو مشهد.

* انتشار كتاب «تاریخ تكامل فلسفه» و ترجمه ی «ابوذر غفاری» اثر جود ةالسحار.

* ثبت نام در دانشكده ی ادبیات دانشگاه تهران برای تحصیل در رشته ی فلسفه.

در سال 34، با باز شدن دانشگاه علوم و ادبیات  انسانی در مشهد، دكتر و چند نفر از دوستانشان  برای ثبت نام در این دانشگاه اقدام كردند. ولی به دلیل شاغل بودن و كمبود جا تقاضای آنان رد شد. دكتر و دوستانشان همچنان به شركت در این كلاس ها به صورت آزاد ادامه دادند. تا در آخر با ثبت نام آنان موافقت شد و توانستند در امتحانات آخر ترم شركت كنند. در این دوران دكتر به جز تدریس در دانشگاه طبع شعر نوی خود را می آزمود و گه گاه مقالاتی نیز در روزنامه خراسان چاپ می كرد. در این دوران فعالیت های او همچنان در نهضت مقاومت ادامه داشت ولی شكل ایدئولوژیك به خود نگرفته بود.

1335

* انصراف از تحصیل در رشته ی فلسفه ی دانشگاه تهران.

* ورود به دانشكده ی ادبیات و علوم انسانی مشهد و تحصیل در رشته ی ادبیات فارسی.

1336

* پایه گذاری انجمن ادبی و تصدی مسوولیت آن. در این انجمن بود كه شعر نو، برای نخستین بار، در محیط راكد و بسته ی خراسان قامت برافراشت.

* در پی حمایت نهضت مقاومت ملی از مصدق و اعتراض به معاملات نفتی، تنی چند از اعضای نهضت در تهران و مشهد، از جمله علی شریعتی و پدرش، دستگیر شدند. شریعتی به مدت یك ماه در زندان قزل قلعه ی تهران حبس شد.

1337

* تدریس در دبیرستان دخترانه ی مهستی در مشهد.

* بیست وچهارم تیرماه: ازدواج با یكی از هم كلاسان خود به نام بی بی فاطمه (پوران) شریعت رضوی، خواهر شهید مهدی (آذر) شریعت رضوی (در اعتراض به سفر نیكسون به ایران، در 16 آذر 1332.)

* فارغ التحصیلی از دانشكده ی ادبیات و علوم انسانی با احراز رتبه اول.

* پایان نامه ی تحصیلی: ترجمه ی كتاب در نقد و ادب، تالیف محمد مندور.

1338

* اعزام به فرانسه برای ادامه ی تحصیل، با بورس دولتی، به دلیل كسب رتبه ی نخست در دوره ی كارشناسی.

دكتر در آغاز تحصیلات، یعنی سال 38، در دانشگاه سوربن، بخش ادبیات و علوم انسانی ثبت نام كرد؛ عطش دكتر به دانستن و ضرورت های تردید ناپذیری كه وی برای هر  یك از شاخه های علوم انسانی قائل بود، وی را در انتخاب رشته مردد می كرد. ورود به فرانسه كه در آن سال ها كشور پرآشوبی بود( بحران الجزائر از سال ها قبل آغاز شده بودو دولت خواهان تسلط بر الجزائر بود و روشنفكران خواهان پایان بخشیدن به آن و این بحران به دیگر كشور ها نیز نفوذ كرده بود) نه تنها این عطش را كم نكرد، بلكه بر آن افزود.

* پیوستن به جوانان نهضت ملی ایران . همكاری با سازمان آزادیبخش الجزایر.

* تولد نخستین فرزندش، احسان.

1339

* بازگشت به ایران به قصد همراهی كردن همسر و فرزندش به فرانسه.

* ترجمه ی كتاب «نیایش» اثر الكسیس كارل كه از اروپا فرستاده می شود و توسط انجمن اسلامی خراسان برای اولین بار چاپ می شود.

1340

* همكاری با كنفدراسیون دانشجویان ایرانی، جبهه ملی، نهضت آزادی و نشریه ایران آزاد در پاریس. دستگیری ای كوتاه در زندان «سیته» پاریس به دنبال شركت در تظاهراتی كه در پی كشته شدن پاتریس لومومبا، رهبر آزادیخواهان كنگو، از سوی سیاهپوستان در مقابل سفارت بلژیك در پاریس برگزار شد.

1341

* بازگشت كوتاه به ایران در پی مرگ مادرش، زهرا، به ایران .

* همكاری با لوئی ماسینیون، در گردآوری و ترجمه ی متون فارسی درباره ی حضرت فاطمه.

* آشنایی با افكار فانون نویسنده انقلابی، اهلِ مارتینیك، عضو جبهه نجات بخش الجزایر.

* ترجمه ی مقدمه ی كتاب دوزخیان روی زمین.

* همكاری با مجله ی «ایران آزاد»، ارگان جبهه ملی دوم. شریعتی مقالات خود را در این مجله با نام مستعار شمع، كه از سه حرف اول نام خانوادگی و نامش تشكیل شده بود (شریعتی مزینانی، علی) امضا می كرد.

* شركت و فعالیت در دومین كنگره ی كنفدراسیون دانشجویان ایرانی در خارج از كشور (كنگره ی وحدت)، در شهر لوزان سویس.

* تولد دومین فرزندش سوسن.

1342

* پایان تحصیلات دانشگاهی و گذراندن كلاس های جامعه شناسی در مدرسه ی تتبعات عالی و دریافت مدرك دكترا در تاریخ. برخی استادان او عبارت بودند از: لوئی ماسینیون، ژرژ گورویچ، ژاك برك و هانری لوفور. پایان نامه ی دكترای او تصحیح كتاب فضایل بلخ بود.

* تولد سومین فرزندش، سارا.

1343

* بازگشت به ایران و دستگیری در مرز و انتقال به زندان قزل قلعه.

حكم دستگیری از سوی ساواك و متعلق به 2 سال پیش از این تاریخ بود، ولی چون دكتر سال 41 از ایران از طریق مرز های هوایی خارج و به فرانسه رفته بود، حكم معلق مانده بود. پس اینك لازم الاجرا بود. پس بعد از بازداشت به زندان غزل قلعه در تهران منتقل شد. اوائل شهریور همان سال بعد از آزادی به مشهد برگشت.

* تقاضایش برای تدریس در دانشگاه رد شد.

* پایان انتظار خدمت و انتصاب مجدد در اداره ی فرهنگ با رتبه ی آموزگاری در هنرستان كشاورزی (در روستای طُرُق مشهد)، دبیرستان پسرانه ی ملكی و دبیرستان دخترانه ی ایراندخت.

1344

* انتقال به تهران به عنوان كارشناس برای بررسی كتب درسی در وزارت آموزش و پرورش.

* سرانجام تقاضایش برای تدریس در دانشگاه پذیرفته شد و پس از موفقیت در امتحان استادیاری، استادیار رشته ی تاریخ در دانشكده ی ادبیات مشهد شد.

1345

* استادیاری رشته تاریخ در دانشگاه مشهد. استقبال بی نظیر دانشجویان از درس های او؛ مهم ترین درس او در دانشگاه، تاریخ تمدن و اسلام شناسی بود.

ازسال 45، دكتر به عنوان استادیار رشته تاریخ، در دانشكده مشهد، استخدام می شود. موضوعات اساسی تدریسش تاریخ ایران، تاریخ و تمدن اسلامی و تاریخ تمدن های غیر اسلامی بود. از همان آغاز، روش تدریسش، برخوردش با مقررات متداول دانشكده و رفتارش با دانشجویان، او را از دیگران متمایز می كرد.

1347

* احداث پاركی در روستای كاهك، زادگاه خود، با همكاری مردم و كمك به روستائیان برای خرید وسایل كشاورزی.

* كمك به زلزله زدگان جنوب خراسان .

* ممانعت ساواك از مسافرت شریعتی با دانشجویان به عراق.

* آغاز سخنرانی ها در دانشگاه های مختلف كشور و استقبال دانشجویان.

* آغاز سخنرانی ها در حسینیه ارشاد با شركت وسیع دانشجویان و جوانان كه به گزارش ساواك گاه به چهار-پنج هزار نفر نیز می رسید. بر پایه ی برنامه ریزی شریعتی، حسینیه ی ارشاد دارای سه بخش (تحقیق، آموزش و تبلیغ) و نُه واحد سازمانی و هر بخش شامل چند گروه بود.

* انتشار كتاب های اسلام شناسی مشهد.

همچنین دكتر شریعتی در سال 47، كتاب «كویر» را چاپ كرد؛ حساسیت، دقت و عشقی كه برای چاپ این كتاب به خرج داد، برای او، كه در امور دیگر بی توجه و بی نظم بود، نشانگر اهمیت این كتاب برای او بود.

1348

* نخستین سفر به مكه با كاروان حسینیه ی ارشاد. در این سفر، دانشجویان خارج از كشور با شریعتی ملاقات و درباره ی فلسطین و نهضت های آزدایبخش با او مشورت كردند. سرانجام تصمیم گرفته شد برای كمك به فلسطین پول جمع آوری شود.

* برای چندمین بار به ساواك احضار و از او خواسته شد دیدگاهش را درباره ی سیاست های جاری كشور بنویسد.

1349

* دومین سفر به حج با كاروان حسینیه ی ارشاد.

* دعوت از شریعتی برای شركت در كنگره ی بین المللی مذهب و صلح در ژاپن و عدم موافقت رییس دانشكده ی ادبیات و علوم انسانی مشهد.

* با همكاری و تشویق شریعتی، نمایش ابوذر در دانشگاه فرودسی مشهد اجرا و با استقبال فراوان مردم روبرو شد. متن این نمایش نوشته ی رضا دانشور (با همكاری ایرج صغیری) بود كه از كتاب ابوذر غفاری خداپرست سوسیالیست، ترجمه و تألیف شریعتی اقتباس شده بود. كارگردان این نمایش داریوش ارجمند و بازیگر اصلی آن (در نقش ابوذر)، ایرج صغیری بود. نمایش ابوذر نخستین نمایش مذهبی در ایران بود.

1350

* به دستور ساواك درس های شریعتی در دانشگاه مشهد در آستانه ی برگزاری جشن های 2500 ساله ی شاهنشاهی تعطیل شد. پس از برگزاری جشن ها نیز جلوی تدریس شریعتی در دانشگاه گرفته شد و به بخش تحقیقات وزارت علوم و آموزش عالی منتقل شد. سپس حضور او در وزارت علوم نیز خطرناك دانسته و از او خواسته شد تا در منزل به تحقیقات ادامه دهد.

* سومین و آخرین سفر به حج با كاروان حسینیه ی ارشاد. شریعتی در این سفر به ایراد سخنرانی در كنگره ی اسلامی مكه دعوت شد، ولی سرانجام به اتهام شیعه ی غالی بودن از ایراد سخنرانی او جلوگیری شد. در پی اعدام چند تن از جوانان انقلابی، از جمله مسعود احمدزاده و مجید احمدزاده و امیر پرویز پویان كه شریعتی آن ها را از نزدیك می شناخت، دو سخنرانی با عنوان شهادت و پس از شهادت در حسینیه ی ارشاد و مسجد جامع نارمك ایراد كرد. در سخنرانیِ پس از شهادت، اشارتی به در خون تپیدن مبارزان و دعوت مردم به قیام شده است. پس از این سخنرانی، تظاهراتی در اطراف مسجد صورت گرفت و پلیس عده ای را دستگیر كرد و شریعتی متواری شد.

* سفر به مصر برای دیدن اهرام سه گانه. (كتاب آری این چنین بود برادر، رهاورد این سفر است.)

* تولد چهارمین فرزندش، مونا.

1351

* نمایش ابوذر، با عنوان «یك بار دیگر ابوذر»، در حسینیه ی ارشاد اجرا و مانند قبل با استقبال فراوان مردم روبرو شد. پس از اجرای این نمایش مردم به خیابان می ریزند و شعار می دهند. این نمایش توسط ده ها هزار نفر دیده شد. از رادیو و تلویزیون برای ضبط آن به حسینیه ی ارشاد می آیند، اما شریعتی مخالفت می كند: «ابوذر متعلق به ایمان ماست و راهی به تلویزیون شاهنشاهی ندارد».

* نمایش سربداران، به اهتمام گروه هنری حسینیه ی ارشاد، فقط یك شب در حسینیه ی ارشاد اجرا می شود و ساواك از تكرار آن جلوگیری می كند.

1352

* افزایش مخالفت ها با افكار و آثار شریعتی از جانب برخی محافل مذهبی و چهره های روحانی.

* محاصره ی حسینیه ی ارشاد و درگیری با شاگردان و دانشجویان و دستگیری عده ای كه منجر به بسته شدن حسینیه ی ارشاد می شود. در یادداشت های اسدالله علم، وزیر دربار شاه، آمده است كه شاه به او گفت: «چند روز پیش به تو گفته بودم كه ملاها دارند كارهایی انجام می دهند. دیدید كه خودتان مجبور شدید حسینیه ی ارشاد را ببندید.» و علم می افزاید: «من گفتم كه همین دو- سه روزه حسینیه ی ارشاد را می بندیم.»

در اسناد ساواك آمده است كه شاه گفت: «ریشه ی همه ی این ها [معترضان]، به حسینیه ی ارشاد منتهی می شود.»

هنگامی كه ارتشبد نصیری، رئیس ساواك، به اطلاع شاه رساند كه «حسینیه ی ارشاد كماكان بكلی تعطیل است و تا ترتیبات صحیح و اطمینان بخش برای تجدید فعالیت آن داده نشود، افتتاح نخواهد شد»، شاه به او گفت: «شما نیستید كه در مورد افتتاح و یا عدم افتتاح تصمیم بگیرید.»

* اختفای شریعتی از آبان 1351 تا تیر 1352 در خانه ی یكی از بستگانش در سرآسیاب دولاب در تهران. یورش همزمان ساواك به منزل شریعتی، پدرش در مشهد و منزل برادر همسرش در تهران. در حمله به منزل شریعتی مقداری از كتاب های او را به یغما بردند و در حمله به منزل پدر و برادر همسرش، آن دو را دستگیر كردند تا محل اختفای شریعتی را از طریق آن ها بیابند و یا آن ها را گروگان بگیرند تا شریعتی خود را معرفی كند.

* معرفی خود به ساواك و هجده ماه زندان انفرادی در كمیته شهربانی.

* نقل مكان خانواده به تهران.

* بازداشت و بازنشستگی زودرس با سابقه خدمت 21ساله.

1353

* سرانجام استاد محمدتقی شریعتی، پس از تحمل یك سال زندان، تنها به جرم پدرِ علی شریعتی بودن! از زندان آزاد شد.

* شریعتی در آخرین روز این سال از زندان آزاد شد. آزادی او به علت فعالیت های دفاعی دوستان و شاگردانش در محافل بین المللی بود.

1355 - 1354

* چاپ سلسله مقالاتی از شریعتی در روزنامه كیهان به قصد ایجاد شبهه همكاری با رژیم. تهیه شكایت نامه علیه روزنامه كیهان به كمك دكتر احمد صدرحاج سیدجوادی.

1356 - 1354

* برگزاری سخنرانی های خانگی. كنترل شدید توسط ساواك. در پی نامه ی سرگشاده ی دكتر علی اصغر حاج سیدجوادی در اعتراض به فساد و اختناق رژیم، مجلسی به افتخار وی و با حضور عده ای از مبارزان تشكیل شد. در این مجلس، شریعتی و مهندس بازرگان و حاج سیدجوادی در ضرورت یك حركت سازمان یافته به منظور مبارزه با رژیم استبدادی شاه صحبت كردند. این مجلس، چند بار دیگر، برای تحقق پیشنهاد فوق، تشكیل شد و سرانجام جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر تأسیس گردید.

1356

* استعفا از عضویت در هیأت مدیره ی صندوق خیریه ی فاطمه ی زهرا در روستای كاهه به دلیل تدارك خروج خود از ایران.

* واگذاری دو قطعه زمین شخصی در همان روستا به صندوق خیریه جهت بورس تحصیلی برای جوانان روستا.

* در 26 اردیبهشت، شریعتی با گذرنامه ای به نام علی مزینانی به مقصد بلژیك تهران را ترك كرد و پس از دو روز اقامت در بروكسل به انگلستان رفت تا از همسر و فرزندانش كه قصد پیوستن به او را داشتند، استقبال كند. در این فاصله ، سفری نیز به فرانسه داشت و سپس در شب 26 خرداد به انگلستان برگشت و منتظر خانواده اش ماند كه قرار بود 28 خرداد به مقصد انگلستان حركت كنند. چند روز پس از هجرت شریعتی از كشور، ساواك از غیبت او مطلع شد و سخت به تكاپو و تلاش افتاد تا او را بیابد. سرانجام ساواك در اواسط خرداد پی برد كه شریعتی با گذرنامه ی علی مزینانی از كشور خارج شده است. از این رو ساواك برای وادار كردن شریعتی به بازگشت و یا امتیاز گرفتن از او، از خروج همسرش جلوگیری كرد. در روز 28 خرداد همسر و فرزندان شریعتی به قصد خروج از كشور روانه ی فرودگاه شدند. در آن جا اعلام شد كه شریعت رضوی (همسر شریعتی) ممنوع الخروج است. بدین ترتیب وی با فرزند خردسالش، مونا، در ایران ماندند و دو فرزند نوجوانش (سوسن و سارا)، به مقصد انگلستان از ایران خارج شدند. در 28 خرداد دو فرزند شریعتی به لندن رسیدند و با استقبال پدرشان روبرو شدند و از آن جا به محل اقامتشان رفتند. ساعت هشت صبح فردای آن روز،  یكشنبه 29 خرداد پیكر شریعتی را در آستانه ی در ورودی اتاق بی جان یافتند.

* 31 خرداد 1356: سرانجام روزنامه های اطلاعات و كیهان، پس از چند روز سكوت درباره ی درگذشت شریعتی، در 31 خرداد اعلام كردند: «مرحوم دكتر علی شریعتی كه برای درمان ناراحتی چشم و كسالت قلبی خود به انگلستان رفته بود، در آن جا بر اثر سكته ی قلبی درگذشت». همچنین در روزنامه ی كیهان دوم تیر آمده بود: دكتر شریعتی از مدتی قبل از بیماری قلبی در رنج بود و سرانجام در 56/3/29 بر اثر آخرین حمله ی قلبی بدرود حیات گفت.

* تیر 1356: گروهی از اعضای ساواك به سرپرستی یك افسر امنیتی، برای تصاحب پیكر شریعتی و انتقال او به ایران وارد لندن شدند. نقشه ی رژیم شاه این بود كه پیكر شریعتی را در برنامه ی «دولتی» و با حضور مقامات رسمی كشور به ایران حمل كنند و احترام صوری، خود را بی گناه نشان دهند. اما با هوشیاری خانواده و دوستان شریعتی و دانشجویان خارج از كشور و اعضای نهضت آزادی ایران در خارج از كشور، نقشه های رژیم نقش بر آب شد، و وكیل احسان شریعتی از دولت انگلیس خواست پیكر پدرش به مأموران ایران تحویل داده نشود.

* سوم تیر 1356: پیكر شریعتی در بعدازظهر جمعه سوم تیر، با مشاركت صادق قطب زاده، عبدالكریم سروش، و كمال خرازی، غسل داده و كفن شد. آنگاه امام جماعت مسجد هامبورگ، حجت الاسلام محمد مجتهدشبستری و تنی چند از دوستان شریعتی، بر پیكر او نماز گزاردند.

* پنجم تیر 1356: خانواده و دوستان شریعتی، پس از گفت وگوهای فراوان، بر آن شدند پیكر شریعتی را در زینبیه دفن كنند. بدین ترتیب در روز یكشنبه، پنجم تیر، پیكر شریعتی از لندن به دمشق منتقل شد. در آنجا امام موسی صدر، دوستان شریعتی، و بزرگان سوری و لبنانی و فلسطینی بر پیكر او بار دیگر نماز گزاردند و پس از طواف در حرم حضرت زینب در كنار آن حضرت به خاك سپردند.

* چهلم شریعتی مرداد 1356: برگزاری مراسم چهلم شریعتی در بیروت با شركت یاسر عرفات و امام موسی صدر و جمع كثیری از ایرانیان مقیم خارج از كشور.