٤ شهریور گروه فرقان چه کسی را ترور کرد؟

شهید عراقی از مسلمانان مبارز و متعهدی بود که در شهریور 1320 در کنار فداییان اسلام قرار گرفت و در همان سال ها به زندان افتاد و دو بار تبعید شد . او در سال 1344 به اتفاق فداییان اسلام در طرح اعدام انقلابی حسنعلی منصور نخست وزیر پهلوی، شرکت جست و محکوم به حبس ابد گردید.

فرآوری: فهیمه السادات آقامیری، بخش تاریخ ایران و جهان تبیان

در روز 4 شهریور 1358 مهدی عراقی از مبارزان دوران پهلوی و عضو هیات های موتلفه اسلامی به همراه فرزندش حسام عراقی ترور شدند.

محمد مهدی ابراهیمی عراقی فرزند غلامعلی در 1309 هجری شمسی در یکی از محلات جنوب تهران دیده به جهان گشود. او دوران دبیرستان را در دارالفنون نیمه کاره رها کرد و بخاطر مشکلات اقتصادی و معیشتی به کار و تلاش برای کسب درآمد روی آورد.

عراقی در سن 16 سالگی به واسطه شرکت در مجالس و هیات های مختلف مذهبی با فداییان اسلام آشنا شد و ارتباطش با شهید نواب صفوی آغاز شد.

اولین برخورد فعال فداییان اسلام در آن دوران تلاش برای حذف احمد کسروی بود که در نهایت توسط سیدحسن امامی از اعضای این تشکل ترور شد. در یک دهه دوران مبارزات فدائیان اسلام، حاج مهدی عراقی، در تمامی فعالیت ها نقشی ویژه، موثر و کلیدی داشت و به عنوان بازوی قدرتمند نواب صفوی عمل می کرد.

در گرما گرم اتفاقات سیاسی در دوران تشکیل جبهه ملی و پس از آن در دوران نخست وزیری مصدق و... عراقی رابط فعال میان نواب صفوی و آیت الله کاشانی با دولت ملی بود.

عراقی می گفت: «جبهه ملی معتقد به این بود که نمی تواند متکایش [متکی به] خود ملّت باشد. تنها باید یک متکایی غیر از ملت داشته باشد. جبهه ملی این جور بیان می کرد که ما با روس ها نمی توانیم کنار بیاییم چون از جهت مسایل داخلی زمینه ندارند. اولاً، ملّت ما یک ملت مذهبی هستند و ما نمی توانیم متکی به اینها باشیم... از طرفی خود مصدق هم از یک خانواده اشرافی بود، یک خانواده مرفهی بود، قهراً نمی توانست سمت آن وری را داشته باشد. انگلیس هم که آن روز به عنوان یک ابرقدرت میانه حالی بود... همه حرکت ها علیه انگلستان شده بود؛ خوب، پس با او هم که نمی توانستند کنار بیایند، مجبور بودند که در پشت پرده خرده خرده با امریکا لاس بزنند و ...»

در جریان بازداشت نواب صفوی در سال 1330 مهدی عراقی به همراه 52 نفر دیگر معترضانه وارد زندان قصر شدند و در محوطه آن متحصن شدند. آنان پس از تسخیر بند، حفاظت از زندانیان را به عهده گرفتند و اعلام داشتند تا تعیین تکلیف در زندان خواهند ماند. بعد از مدتی رژیم با همکاری اعضای حزب توده که در داخل زندان بودند موفق به یورش به داخل زندان شد و پس از مضروب کردن افراد، آنان را با دستبند و پابند دستگیر کرد. در این مرحله مهدی عراقی نیز گرفتار شد و تا 25 تیر 1331 به مدت 6 ماه در زندان باقی ماند.

پس از اعدام نواب صفوی فعالیت فداییان اسلام به افول گرایید. عراقی در این باره می گوید: «بعد از جریان شهادت مرحوم نواب و آن خفقانی که توسط حکومت نظامی و بعد هم سازمان امنیت که سرتاسر شریان مملکت ما را می گیرد، هیچ سازمانی، هیچ تشکیلاتی به طور کلّی اگرچه در زیر خاکستر هم بودند، در رو (ظاهر) جلوه ای نداشتند، حرکتی نمی توانستند بکنند.»

در همین دوران بود که مهدی عراقی در سال 1335 ازدواج کرد. امیر، محمود و حسام سه فرزند عراقی، حاصل این ازدواج هستند. پس از رحلت آیت الله بروجردی در 1340، عراقی مجذوب شخصیت امام خمینی شد. او در پی سخنان امام مبنی بر لزوم اتحاد میان گروه های مبارز مسلمان و با هدف ایجاد وحدت در صف گروه های مبارز توانست چند گروه اسلامی را متشکل ساخته، زمینه شکل گیری مجموعه ای به نام «جمعیت موتلفه اسلامی» را فراهم آورد.

در حادثه حمله به فیضیه در فروردین 1342 ساواک برنامه داشت تا به بیت امام حمله کند اما مهدی عراقی همراه با تعدادی از مبارزین که از این نقشه اطلاع یافته بودند، با برعهده گرفتن حراست از بیت امام، به تقسیم بندی افراد و ایجاد پست های مراقبتی در طول مسیر و خانه های اطراف پرداختند و خود عراقی نیز به همراه یکی از دوستان به زیرزمین رفت و منتظر آمدن مهاجمان شد.

بعد از قضایای فروردین ماه و حمله ماموران حکومتی به مدرسه فیضیه، عراقی به تهران آمد و تظاهرات بزرگ تاسوعا و عاشورای حسینی علیه رژیم شاه را سازمان داد. وی در آن زمان به واسطه ارتباطاتی که با بازاریان تهران داشت در تعطیل کردن بازار تصمیم گیرنده اصلی بود و در حرکت دادن علماء و مراجع از حوزه ها به سوی مراکز شهر ها و شهرستان ها، نقش موثری داشت. پس از آزادی امام از زندان در مرداد 1342 نیز اعضای جمعیت موتلفه اسلامی بار دیگر مسئولیت مراقبت از بیت امام را برعهده گرفتند.

مهدی عراقی در تظاهرات اولین سالگرد قیام 15 خرداد در تهران همراه با ده ها نفر دیگر دستگیر شد و 2 ماه در زندان بود. او پس از تبعید امام به ترکیه، برای پیگیری مبارزه علیه رژیم شاه شاخه نظامی جمعیت موتلفه را سازمان تازه ای بخشید. اولین دستاورد این اقدام، ترور حسنعلی منصور، نخست وزیر وقت در بهمن همان سال به فاصله کمتر از 3 ماه پس از تبعید امام بود.

او در زندان شکنجه و محکوم به اعدام شد. در اعتراض به صدور حکم اعدام عراقی و دیگر همرزمش هاشم امانی، حوزه علمیه قم تعطیل شد و طلاب در منزل مراجع تحصن کردند. اینچنین بود که احکام اعدام عراقی و امانی پس از اعلام یک درجه تخفیف به حبس ابد تغییر کرد و آنان به زندان قصر منتقل شدند.

در اولین ماه حضور در زندان قصر، عراقی و یارانش را به بند زندانیان عادی منتقل کرده بودند اما وقتی آنان در اعتراض به این وضعیت دست به اعتصاب غذا زدند، در نهایت موفق به انتقال به بند زندانیان سیاسی شدند. عراقی اما در 1348 به همراه گروهی از زندانیان سیاسی دیگر، مدتی به زندان برازجان منتقل شد اما در بهمن 1354 از زندان آزاد گردید. حبیب الله عسکراولادی از چهره های شاخص موتلفه و همرزمان عراقی درباره چگونگی آزادی از زندان می گوید: «در سال 1354 به دلیل اختناق سیاسی جامعه و شرایط نگران کننده ای که از این اختناق سیاسی احساس می شد، دولت آمریکا به شاه فشار آورد که فضای سیاسی را باز کند. لذا رژیم ناگزیر بود تعدادی از زندانیان سیاسی را آزاد کند. به واسطه  بعضی از علمای بزرگ سفارش هایی از امام (ره) به ما رسید که شما یک مطلب ساده ای بنویسید تا آزاد شوید. بنده یک عذرخواهی ساده نوشتم.»

عذرخواهی ساده آزادی از زندان

عسکراولادی و عراقی بعد از نوشتن این «عذرخواهی ساده» به مراسم جشنی برده شدند که بعدها به عنوان جشن سپاسی ها معروف شد. عسکراولادی درباره  جریان شرکت در آن مراسم می گوید: «یک شب ما دو نفر عسکراولادی و عراقی- را بردند در مدرسه داخل زندان قصر. فردا صبح در طبقه پایین مدرسه جشن آزادی زندانیان سیاسی برقرار شده بود، آمدند چشمان ما را بستند و بردند در وسط جمعیت نشاندند، سپس چشم ما را باز کردند. هر کاری کردند که یکی از ماها صحبت کنیم، مطلقاً قبول نکردیم. چهار پنج نفر از کمونیست ها و یکی دو تا از ملی گراها صحبت کردند ولی هر کاری کردند یکی از مسلمانان صحبت کند، این کار انجام نشد و عملاً ما در جشن شرکت نکردیم. مطبوعاتی که آنجا حضور داشتند سعی کردند از ما عکس بگیرند و با ما مصاحبه کنند ولی موفق نشدند. شهید عراقی عینک دودی به چهره زده بود و هر دوی ما با دست روی چهره خود را گرفتیم که کسی از ما عکس نگیرد. چون ما موافق اینکه ما در این مجلس باشیم، نبودیم. اما آن کسانی که طالب این جشن بودند، بعداً از نگاه منافقین و چریک های فدایی خلق، قهرمان معرفی شدند. ولی ما این جشن را قبول نداشتیم، هرچند این مراسمی بود که طی آن ما را آزاد کردند.»

امام خمینی(ره) در پیام شهادت ایشان فرمودند: "عراقی باید شهید می شد، مرگ در رختخواب برای او کوچک بود".

عراقی با اوج گرفتن جریان انقلاب به توصیه آیت الله بهشتی برای سر و سامان دادن به وضع محل اسکان امام خمینی رهسپار نوفل لوشاتو در پاریس شد. او مدیریت داخلی بیت امام را بر عهده گرفت و سپس به توصیه مشارالیه برای سازماندهی تظاهرات تاسوعا و عاشورای 1357 به تهران بازگشت. او پس از انجام موفقیت آمیز این تظاهرات مجدداً رهسپار فرانسه شد و سپس همراه امام به تهران بازگشت.

پس از پیروزی انقلاب، عراقی ابتدا به حکم امام خمینی به ریاست زندان قصر منصوب شد. سپس به ریاست شورای مرکزی بنیاد مستضعفان درآمد و در همین سمت بود که مدتی سرپرستی امور مالی روزنامه کیهان را بر عهده گرفت.

او در صبح روز چهارم شهریور 1358 هنگامی که به اتفاق فرزند خود حسام عازم محل کار خود بود، توسط سه موتورسوار که عضو گروه فرقان بودند همراه با فرزندش ترور شد و به شهادت رسید. وی در قم در جوار حرم حضرت معصومه دفن شد.

منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سایت تاریخ ایرانی