به این افراد روى خوش نشان ندهید!!

هنگام رویارویى با اشخاص سخن‌چین، رعایت نکات زیر ضرورى است: 1. او را نهى از منکر کنیم و زشتى کارش را به او گوشزد نموده، نصیحتش کنیم. 2. در صورتى که بر این کار خود اصرار ورزد او را از خود دور کنیم. 3. با اعتماد به سخن او، نسبت به دیگران بدگمان نشویم. 4. پس از شنیدن سخن او، در پى جست‌وجو و تحقیق از کسانى که درباره آنان سخن رفته، برنیاییم.

از گناهانی که کبیره بودنش، به واسطه وعده عذاب در قرآن و اخبار مسلم شده، سخن چینی (نمیمه) است. خداوند در سوره مبارکه رعد می فرماید: «وَ یقطَعونَ ما أمرَ اللهُ بهِ أن یوصلَ و یفسدونَ فی الارضِ أولئکَ لهُم اللعنهُ و لهُم سوءُ الدارِ» (سوره رعد، آیه 25)
«و کسانی که قطع می کنند آنچه را خداوند امر به وصل آن فرموده و در زمین فساد می کنند، برای ایشان است دوری از رحمت خداوند و برایشان بدی سرای آخرت است یعنی عذاب اخروی».
سخن‌چین کسى است که حرف دیگران را به آن کسی که سخنی درباره‌اش گفته شده، می‌رساند. انسان سخن‌چین، در مجالس و محافل سراپا به گوش می‌نشیند؛ سپس به دنبال اغراض نابخردانه، آن سخنان را به ‌گونه‌اى دلخواه در گوشه و کنار نقل ‌کرده و زمینه‌های تفرقه را در جامعه فراهم می‌سازد.
این عمل ناپسند - که در بیشتر موارد، مصداقی از غیبت است - در ‏اسلام از گناهان بزرگ شمرده شده و در قرآن کریم نیز به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است، پیامدهاى دنیوی و اخروی نامطلوبى مانند: دشمنى و تفرقه، دشمنی با خدا، پذیرفته‌ نشدن دعا و عذاب قبر نیز از آثار سخن‌چینی است.
دقت در پیامدهای منفی سخن‌چینى و نقش ویرانگر آن در جامعه و خانواده‌ها، و همچنین عذاب‌ها و مجازات‌هاى الهى که در دنیا و آخرت بر آن مترتب است، می‌تواند نقشی بازدارنده در برابر سخن‌چینی داشته باشد.

نتایج و آثار سخن‌چینی از نگاه قرآن و حدیث

این عمل ناپسند که در ‏اسلام از گناهان کبیره شمرده شده است، (انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج ‌2، ص 63) پیامدهاى دنیوی و اخروی نامطلوبى دارد که به تعدادى از آنها اشاره می‌کنیم:

1. دشمنى و تفرقه

«دو به هم زنى» و «تفرقه افکنى» مهم‌ترین نتیجه «سخن‌چینى» است. مشاهده می‌کنیم که در بیشتر جوامع و خانواده‌هایی که آتش تفرقه میان آنان شعله‌ور است، آتشگیره آن، زبان سخن‌چین بوده و هیزم آن سخنانى است که بر زبان می‌آورد.
پروردگار در نکوهش سخن‌چینان می‌فرماید: «کسى که بسیار عیب‌جو است و به سخن‌چینى آمد و شد می‌کند، و بسیار مانع کار خیر، و متجاوز و گناه‌کار است.» (قلم، 11 – 12)
ابوذر می‌گوید که پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله)  به من فرمود: «اى ابوذر! "قتات" داخل بهشت نمی‌شود». پرسیدم: اى رسول خدا! قتات یعنى چه؟! «فرمود: یعنى سخن‌چین. اى ابوذر! سخن‌چین در آن دنیا از عذاب خداوند راحتى نیابد» (طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص 537)
امیرمؤمنان على (علیه السلام)  در سخنانی فرمود: «بدترین شما سخن چینان‌اند که میان دوستان جدایى می‌افکنند و در صدد عیب تراشى از پاکان هستند» (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ‏2، ص 225)
«از سخن‌چینی‌ها بپرهیزید که کینه‌ها به بار می‌آورد» (کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ج ‏2، ص 14)
«کسی که در سخن‌چینى تلاش کند، افراد نزدیک به جنگ او، و افراد دور به دشمنی‌اش برخیزند» (لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص 437)

2. دشمنى با خدا

پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمود: «دشمن‌ترین شما نزد خدا، سخن‌چینان‌اند.» (ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج ‏1، ص 100)

3. پذیرفته نشدن دعا

روایت شده است که؛ قحطى بنى اسرائیل را فرا گرفت. حضرت موسى (علیه السلام) چندین بار از خداوند طلب باران کرد، ولى باران نبارید. به دنبال آن بود که پروردگار به آن ‌حضرت وحى کرد که دعاى تو و یارانت به این دلیل مستجاب نمی‌شود که در میان شما شخص سخن‌چینى است که بر این کار اصرار می‌ورزد. موسى (علیه السلام) پرسید: خدایا او کیست تا از میان خود اخراجش کنیم؟ فرمود: اى موسى! من خود، شما را از سخن چینى برحذر می‌دارم، چگونه راز او را بر ملا سازم؟ آنان به صورت جمعی[و با حضور سخن‌چین به صورت ناشناس] توبه کردند و خدا نیز برایشان باران فرستاد. (شهید ثانى، زین الدین بن على، کشف الریبة، ص 42 – 43)

4. عذاب قبر

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هر کس به قصد سخن‌چینى‏ و دو به هم زنى قدمى بردارد، خداوند در گورش آتشى بر او مسلّط سازد که تا قیامت او را بسوزاند» (شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 284)
«در شب معراج زنى را دیدم که سرش چون سر خوک و بدنش مانند الاغ بود و عذاب انبوهى او را احاطه کرده بود!» شخصى پرسید: به چه جُرمى؟ پیامبر پاسخ داد «به خاطر سخن‌چینى و دروغگویی‌اش» (مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏72، ص 264)

5. حرام شدن بهشت بر شخص سخن‌چین

امام باقر (علیه السلام) فرمود: «بهشت بر سخن‌چینان حرام است» (الکافی، ج ‏2، ص 369)
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «چهار گروه‌اند که وارد بهشت نمی‌شوند: «کاهن،(کسانی که به دروغ از امور پنهانى و آینده خبر می‌دهند و ادعاى آگاهى بر اسرار غیب دارند) منافق، معتاد به مشروبات الکلى و قتّات؛ یعنى نمّام» (شیخ صدوق، الامالی، ص 404)

برخورد با سخن‌چین‏

به سخن‌چین نباید روى خوش نشان داد، بلکه باید با او چنان برخورد کنید که به خود اجازه ندهد، حرف دیگران را پیش شما نقل کند. در غیر این صورت، شریک جرم او شده، او را در کارش تشویق کرده‌اید. این را هم باید دانست که سخن‌چین همان‌طور که سخن دیگران را نزد ما افشا می‌کند، سخن ما را نیز پیش دیگران بر ملا می‌سازد.
امام على (علیه السلام) فرمود: «کسی که سخن دیگران را نزد تو می‌آورد [یقیناً] سخن تو را نزد دیگران می‌برد» (عیون الحکم و المواعظ، ص 435)
از این‌رو؛ هنگام رویارویى با اشخاص سخن‌چین، رعایت نکات زیر ضرورى است:
1. او را نهى از منکر کنیم و زشتى کارش را به او گوشزد نموده، نصیحتش کنیم.
2. در صورتى که بر این کار خود اصرار ورزد او را از خود دور کنیم.
3. با اعتماد به سخن او، نسبت به دیگران بدگمان نشویم.
4. پس از شنیدن سخن او، در پى جست‌وجو و تحقیق از کسانى که درباره آنان سخن رفته، برنیاییم. (کشف الریبه، ص 44)

موارد استثنا

حرام بودن سخن‌چینى به عنوان یک گناه کبیره و زشتى آن از نظر علم اخلاق یک اصل اساسى است که باید همیشه مورد توجه باشد، ولى به نُدرت ممکن است این حکم مانند سایر احکام شرع استثناءهایى داشته باشد که در آن موارد نقل ‏کردن حرف این براى آن یا بالعکس نه تنها جایز باشد، بلکه گاه واجب باشد، از جمله این موارد جایى که احساس کنیم فرد یا گروهى قصد کشتن یا زدن آسیب جانی و مالی به فردى را دارند که باید سخن آنها را براى فرد مورد نظر نقل کنیم تا در محافظت خویشتن بکوشد یا از منطقه خطر دور شود، نظیر آنچه در مورد موسى (علیه السلام) واقع شد که پس از داستان کشتن قبطى متجاوز کسى نزد موسى (علیه السلام) آمد و گفت: «این جمعیت براى کشتن تو به مشورت نشسته‌اند فوراً از شهر خارج شو که من از خیرخواهان تو هستم.» (قصص، 20)
گاه می‌شود به وسیله سخن‌چینى راست یا دروغ میان صفوف دشمن اختلاف افکند، این نیز از موارد جواز یا وجوب آن است نظیر آنچه درباره نعیم بن مسعود در جنگ احزاب نقل شده که با نقل سخنانی میان دو گروه از دشمنان اسلام اختلاف افکند و آنها را نسبت به یکدیگر بدبین و در امر جنگ سست نمود. (ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج ‏2، ص 229 – 232)
ولى این‌گونه استثنائات نادر هرگز نباید بهانه‌اى براى آلوده‌شدن به این گناه یا استقبال از گفته‌های سخن‌چینان شود. چنان‌که امام على (علیه السلام) فرمود: «در تصدیق سخنان افراد سخن‌چین عجله نکن هر چند خود را در لباس خیرخواهان درآورند» (عیون الحکم و المواعظ، ص 529)