از زن خواهی تا گیشه بری در گیلان
برای دیدن یک مراسم عروسی خاص که خاطره خوبی را برای شما رقم بزند، باید راهی استان سرسبز گیلان شوید.مراسم ازدواج در گیلان با «زن خواهی» آغاز می شود و با «عروس تماشا»خاتمه می یابد. با ما در مراسم عروسی گیلانی های مهربان همراه شوید.
خواستگاری
خواستگاری را در گیلان «زن خواهی» می نامند و در برخی نقاط اصطلاحات دیگری هم برای آن بکار می برند، مانند «ایلچی» در نومندان تالش و « قاصد» در دیلمان.
صورت گیری
بعد از مراسم خواستگاری و جواب مثبت خانواده دختر به خانواده خواستگار، طرفین شبی را جهت «صورت گرفتن» تعیین می کنند. برای شب بله برون، از همۀ خاله ها، دایی ها، عمه ها و عموها دعوت میشود تا بعدها کدورتی پیش نیاید. به عنوان مهریه علاوه بر مبلغی پول، زمین، مزرعه، گاو، ظروف مسی، فرش و یک دست رختخواب برای عروس مشخص می شود. در این مراسم، در کاغذی طلا و جواهر و سایر وسایلی که داماد باید بخرد مشخص می گردد. نام کاغذ به نام «صورت نامه» است و به امضای معتمدان و حضار می رسد.این مراسم در خانه دختر انجام میشود و مخارج آن و کلیه تدارکات اسباب پذیرایی از مهمانان (میوه، شام و چای شیرینی) برعهده خانواده پسر است. خانواده پسر در شب صورت گیری با خود یک حلقه نامزدی، عطر و یک روسری به همراه می آورند و در صورتی که جواب مثبت باشد، خواهر داماد روسری عروس را بر سرش می گذارد و مادر یا خواهر داماد، انگشتری را در انگشت دست عروس آینده می‌گذارند.
دوختن چادر عقد
قبل از عقد، مادر داماد همراه با عمه داماد و چند نفر همسایه و یک خیاط به خانه عروس می روند و چادر عقد عروس را برش داده و با نخ کوک می دوزند. این مراسم برای اعلام نزدیکی جشن عقد و اجازه ای غیرمستقیم است که به عروس داده می شود تا لباس های خود را برای مراسم عقد آماده کند.
فرستادن لوازم عقد
لوازم مجلس عقد را معمولاً در خوانچه می‌چینند و به خانهٔ عروس می‌فرستند. در روستاهای کوهستانیِ دیلمان آن چه را که برای عقد خرید کرده اند، مثل کفش و لباس عروس، آینه و چراغ، کله قند و شیرینی، عسل و نبات، برنج، روغن و غیره، همراه با قرآن، بار چند قاطر می‌کنند و قاطرها را زنگ می‌بندند و با ساز و نقاره به خانه‌ای می‌فرستند که مراسم عقد در آن برپاست.
شیرینی خوران
پس از عقد، نوبت مجلس شیرینی خوران است که در خانهٔ عروس برگزار می شود و معمولاً شب شیرینی خوران، داماد در خانهٔ عروس می ماند. در برخی نقاط، ماندن داماد در خانهٔ عروس موکول به مجلس دیگری است که «پاکشدن» یا «دومازن مارون» نامیده می شود. در ماسال، در آخر شب، یک نفر کفش داماد را جایی پنهان میکند. گم شدن کفش، گفت و شنودها و شوخی های شیرین به دنبال دارد و سرانجام، داماد شب را در خانهٔ عروس می گذراند.
« پشیا »
عروس مدتی پیش از آنکه راهی خانه شوهر شود، در صدد گردآوری گونه های مختلفی از صنایع دستی مانند جوراب، گیوه نخی، جای ساعت و دستمال گلدوزی برمی آید. به اینگونه وسایل ، «پشیا» گفته می شود. عروس «پشیا» را در داخل خورجین و یا صندوق مخصوص چیده و همراه خود به خانه شوهر می برد. پس از چند روز آن را به تناسب قرب و مقام خانواده های فامیل شوهر تقسیم کرده و سهم هر یک را در داخل یک سینی گذاشته و روی آن را پوشانده و برایشان می‌فرستد. گیرنده پشیا نیز هدیه مناسب مانند پول نقد، طلا و گاه یک راس دام، برای عروس می فرستد.
حنا بندان
در آخرین شبی که عروس به طور رسمی در خانه پدرش بسر می برد، مراسم حنابندان برگزار می شود. در این شب از خانه داماد هفت سینی با حنا و شمع و شیرینی به خانه عروس فرستاده می شود. خواهر بزرگ داماد سینی بر سر وارد مجلس میشود و بعد طلاجات عروس و دیگر وسایلی که در اسباب واچینی خریداری شده به حاضرین نشان داده و طلاجات به عروس اعطا می شود. در روستاهای رودبار گیلان،هنگام حنا گذاشتن هر کدام از عروس و داماد دست راست خود را روی سر می گذارند و یک نفر مرد در دست چپ داماد و زنی هم در دست چپ عروس حنا می گذارد. در مرحله بعد روی اسکناسی حنا می گذارند بعد آن پول را مچاله کرده و بین حاضرین پرت می کنند که معمولا فردی که آن را برمی دارد به عنوان یادگار در آلبوم نگه می دارد.سپس عروس و داماد هر کدام دست دیگری را با دستمال یا دستمال کاغذی پاک کرده و شمع ها را فوت می کنند تا خاموش شود.
کشتی و چوب «برم»
درشب عروسی ضمن نمایش ها و بازی هایی كه دارند، پهلوانان ده و روستاهای اطراف که دعوت شده اند، كشتی می گیرند و برندگان صاحب «برم » می شوند. چوب برم ، چوبی سه یا چند شاخه است كه جلوی خانه داماد و كنار محلی كه پهلوانان كشتی می گیرند در زمین فرو می كنند و یا به تیرهای ایوان خانه می بندند و اشیایی نظیر كیف پول، شال گردن ، پارچه،آیینه،دستمال و همچنین میوه و خوراكی را به شاخه های آن می آویزند. معمولا برای كشتی گیران چند برم درست می كنند،گاهی هم برم ها را از خانه عروس می آورند.
چای دورنگ
نوعی چای در این مراسم تهیه می کنند که دو رنگ است یعنی قسمت بالا قهوه ای و قسمت پایین سفید رنگ است.فردی که چای را تهیه و تقسیم می کند ابتدا به عروس و داماد تعارف می کند و آنها هر کدام یک استکان از چای را برداشته و انعامی به وی می دهند و همین طور کسانی که از این چای می نوشند معمولا انعام می دهند.
«گیشه‌بری»
«گیشه‌بری» یعنی بردن عروس به خانهٔ داماد، پرهیجان‌ترین بخش مراسم عروسی و نقطهٔ اوج این مراسم است. هنگام بردن عروس، صدای ساز، نقاره، کف زدن و ترانه‌خوانی، فضا را پر میکند. معمولا در روستاهای شرق گیلان نهالی را از خانه پدری عروس خانم می کنند و به همراه او می فرستند، و عروس خانم و آقا داماد، این نهال را با هم در خانه داماد می کارند. در برخی از مناطق دیگر روستایی، مادر عروس خانم پای خروسی را از مادر آقا داماد می گیرد و آن را بسیار زیبا با رشته های ابریشمی به پای مرغی می بندد و آن را با عروس خانم همراه میکند، تا در لانه ای که در خانه، آقا داماد آماده کرده این بند را از پای آن بازکند و از آن نگهداری کنند. در برخی از روستاهای دیگر، نان و آرد را در سفره ای، به کمر عروس خانم می بندند، که این کار نشان از خیر و برکت می باشد، و اینگونه عروس خانم عازم خانه بخت میشود.
«درسری و داییانه»
معمولا عروس خانم قبل از اینکه پای خود را از خانه بیرون بگذارد، برادر و یا دایی عروس خانم جلوی در را می گیرد، تا هدیه ای به عنوان( درسری در ماسال) و( داییانه در شرق گیلان )از عروس خانم بگیرد.اگر راه خانهٔ داماد نزدیک باشد، عروس را پیاده می‌برند و اگر دور باشد مَرکب او اسبی مزین و آراسته است که نباید مادیان باشد. آنها به جلوی خانهٔ هر خویش و آشنایی برسند، اهل خانه با شربت و شیرینی از آنان پذیرایی می‌کنند. برنج، نقل، پول و شاباش هدیه می‌کنند و آب به زیر پای عروس می‌ریزند.
«نارنج زنی»
در مناطق روستاهای کوهستانی شرق گیلان، عروس خانم از هر جوی آب روان که بگذرد، طبق رسم بخشی از مهریه خود را به حضرت فاطمه (س) معمولا می بخشد و در نهایت جمع این بخشش ها را از مهر او کم می نمایند. همیشه در نیمه راه آقا داماد با دو ساقدوش و سلدوش به پیشوازعروس خانم می آید و باز طبق رسومات، نارنج ، پرتقال ، سیب یا تکه قندی را به طرف عروس خانم به نیت نیک بختی و برکت خواهی پرتاب می کند. این مراسم همچنین سایه ای محو از جدال ها و كشمكش های معمول در این مراسم ، از زمان های كهن را در خود دارد. نمودهای دیگری از این موضوع در مراسم عروسی در نقاط مختلف گیلان و در سایر مناطق ایران دیده می شود. از جمله در اغلب نقاط گیلان رسم است كه هنگام بردن عروس كسانی كه از خانه داماد آمده اند، سعی می كنند چیزی از خانه عروس بدزدند و متقابلا خانواده عروس با دقت مراقبند تا كسی به این كار موفق نشود. عروس و داماد پس از ورود به خانهٔ بخت به اتفاق دور حوض یا چاه آب خانه می‌گردند و عروس سکه‌ای در آب می‌اندازد. اگر در خانه ای حوضی نباشد طشت آبی می گذارند و آن را جایگزین حوض و چاه آب قرار می دهند.
«عروس تماشا»
پس از برگزاری مراسم شب عروسی ، روز دوم یا سوم همه به دیدن عروس و داماد و به اصطلاح «عروس تماشا» می روند و بین عروس و نزدیكان دو خانواده ، به تفاوت رسم در هرجا هدایایی رد و بدل می شود..
منابع: ندای ایرانیان،برج بهارستان، صدا وسیمای مرکز گیلان، کرکان
