شهر مخفی

پیش از برچیده شدن راهزن و راهزنی، شهرها و جاده ها همواره مکان تاخت و تاز غارت گرانی بود که نه تنها راه بر کاروان ها می بستند که به هنگام برداشت محصول به روستاها و شهرهای کوچک همچون نوش آباد حمله می کردند؛ مردانی که مقاومت می کردند، می کشتند و زنان شان را به اسارت می بردند. یکی از آخرین و معروف ترین آن ها نایب حسین است که با دسیسه حکومت وقت، گرفتار و اعدام شد. شهر زیرزمینی نوش آباد جان پناهی است که با فکر گریز از همین حملات، بیش از 1500 سال قبل در دل کویر ساخته شد.

شهر زیرزمینی نوش آباد پدیده ای پیچیده از معماری دست کند و بومی است. وسعت چندین هزار متری آن که از عمق 4 تا 18 متر زیر زمین ادامه دارد، چونان تونل عظیمی از زیر خانه های نوش آباد عبور می کند. ساختارهای متراکم، پیچیده و دالان های باریک و تودرتو، و اطاق های کوچک این شهر بزرگ، هر بیننده ای را درجا میخکوب می کند. گفته می شود این شهر دارای سیستم های تهویه بوده که از طریق کانال هایی به طبقه اول و از آن جا به سطح زمین می رسیده . این سیستم تهویه امکان زندگی در شهرزیرزمینی را برای مدت طولانی امکان پذیر می کرده است. پیه سوزهای سفالی تنها روشنایی مردمان مخفی در این شهر بوده است. برخی از کانال های تعبیه شده در دل آن به قنات ها راه پیدا می کرد و آب از این طریق تامین می شد.

شهر زیرزمینی را در نوش آباد "اویی" صدا می کنند. این آوایی است که احتمالا در زیر زمین و میان تالارهای تودرتو شهر با آن یکدیگر را صدا می زدند. سیستم دفاعی شهر خیره کننده است. در این سیستم بدون استفاده از سلاح و تنها به واسطه معماری و شکل بخشی به ابعاد و ایجاد زیرگذرها و نشیمن گاه های دفاعی، ساختاری تدافعی و در نهایت مغلوب کننده ایجاد شده است. ساختار معماری شهر این امکان را فراهم می کند که در صورت لزوم به مانند دامی خطرناک، دشمن را به درون خود بکشاند و در نقطه ای از پیش تعیین شده آن را از پا درآورد.

شهر زیرزمینی تا سال های 1381 همچنان مخفی مانده بود. حجوم سیلاب هایی که به نوش آباد آمد، دالان ها و اطاق ها را پر از گل کرد و به این ترتیب برای سال های طولانی این شهر در زیر زمین مدفون ماند. پس از سال 81 کاوش های باستان شناسی پرده از اسرار شهرزیرزمین برداشت اما بخش هایی از این شهر گرفتار فاضلابِ خانه های نوش آباد شده بود؛ مشکلی که هنوز به تمامی از بین نرفته و امکان کاوش بیشتر و کشف ناشناخته های بیشتر شهر را از بین برده است. شهر زیرزمینی امروز به یکی از مراکز تفریحی و گردشگری نوش آباد تبدیل شده است. شهری که هنوز رازهای سربه مهر دارد و کسی نمی داند در آن سوی تونل های دست کندی که تا امروز کشف شده، چه چیزی نهفته است.