تبیان، دستیار زندگی
اشرف خواهر دوقلوی محمدرضا پهلوی و یکی از چهره های تأثیرگذار دربار پهلوی که پنج ساعت پس از محمدرضا در چهارم آبان ماه سال 1298 در تهران به دنیا آمد. از اشرف به عنوان یکی از عوامل موثر جریان کودتای 28 مرداد و سقوط محمد
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سیا برای سقوط مصدق 60 هزار دلار خرج کرد

اشرف خواهر دوقلوی محمدرضا پهلوی و یکی از چهره های تأثیرگذار دربار پهلوی که پنج ساعت پس از محمدرضا در چهارم آبان ماه سال 1298 در تهران به دنیا آمد. از اشرف به عنوان یکی از عوامل موثر جریان کودتای 28 مرداد و سقوط محمد مصدق نام برده اند .....

فرآوری: فهیمه السادات آقامیری-بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
سیا برای سقوط مصدق 60 هزار دلار خرج کرد

نام اصلی اشرف ، زهرا بود.

نام اصلی وی زهرا است که پس از به سلطنت رسیدن پدرش، رضاشاه، به اشرف الملوک ملقب شد. مادرش تاج الملوک از خانواده های نظامی مهاجری بود که پس از انقلاب بلشویکی روسیه از آذربایجان به ایران آمده بودند. اشرف دارای ده خواهر و برادر تنی (شمس، محمدرضا شاه پهلوی، علیرضا) و ناتنی (همدم السلطنه، فاطمه، غلامرضا، عبدالرضا، احمدرضا، محمودرضا، حمیدرضا) از سه همسر دیگر رضاشاه بود.

در شش سالگی اشرف و با به سلطنت رسیدن پدرش زندگی کاخ نشینی این خانواده آغاز شد. اشرف الملوک برادر خویش را والاحضرت خطاب می کرد، و صد تومان مقرری ماهانه از رضاشاه داشت و اسب سواری و اتومبیل به خصوص از نوع آمریکایی از چیزهای مورد علاقه وی بود. اشرف تحصیلات خود را در مدرسه دخترانه زرتشتی ها گذراند و زبان فرانسه را از معلم خانوادگی دربار، مادام ارفع فراگرفت و اولین آشنایی های اشرف با غرب نیز از تعاریف مادام ارفع در همین جا شکل گرفت.

اولین سفر وی به اروپا در سال 1312 برای دیدار ولیعهد در سوئیس رخ داد که به دلیل علاقه مندی شدید به زندگی در اروپا و نیز تحصیل، از پدر تقاضای ماندن در کنار برادر جهت ادامه تحصیلات نمود که به دلیل عدم اجازه رضاشاه، پس از مدتی به ایران بازگشت.

خانواده رضاشاه و از جمله اشرف از نخستین افرادی بودند که بنابر تصمیم رضاشاه بر تغییر الگوی ایرانی بر اساس غرب، به صورت بی حجاب در مراسم جشن فارغ التحصیلی دانشسرای عالی در 1314 شرکت جستند. اشرف در سن 17 سالگی به توصیه پدرش رضاشاه پهلوی با علی قوام پسر قوام الملک شیرازی ازدواج کرد که بعد از شهریور 1320 این ازدواج به طلاق انجامید. ثمره آن هم پسری بنام شهرام پهلوی نیا بود. رضاشاه به هنگام خروج از کشور و نیز در تبعید همواره به اشرف تأکید می کرد که در کنار برادر خویش مانده و مراقب وی در امر سلطنت باشد.

در سال 1322، اشرف جهت همراهی فوزیه عازم مصر شد که درآنجا با احمد شفیق آشنا شد، این آشنایی به ازدواج منجر شد؛ که البته چند سالی بیشتر دوام نیافت و این زوج در سال 1329؛ یعنی 9 سال پیش از طلاق رسمی، یکدیگر را ترک گفتند. نتیجه این ازدواج دو فرزند به نامهای شهریار شفیق و آزاده شفیق بود .

اشرف در تعیین دولت های بعد از شهریور 1320 همچون مخالفت با قوام، روی کار آمدن هژیر و رزم آرا دخالت اساسی داشت. وی در دوران نخست وزیری مصدق بخاطر دخالت در سیاست و حمایت از مخالفان دولت از کشور تبعید شد و به فرانسه رفت. از او بعنوان یکی از عوامل موثر در کودتای 28 مرداد نامبرده می شود. وی اواخر 1332 به ایران بازگشت. اشرف در دهه ی 1340 با جوان تحصیل کرده ای به نام مهدی بوشهری در پاریس ازدواج کرد.

پس از تبعید به آمریکا اشرف در منزل خود در شماره 29 بیکمن پلیس در منهتن، نیویورک سیتی و ویلایی در ژوان لوپن در نیس فرانسه اقامت داشت. این خانه در سال 2014، با قیمتی بالغ بر 49 میلیون دلار رکورددار گرانترینِ خانه ها در نیویورک، منطقه ی جنوب پارک مرکزی بوده است.

هنگامی که محمد مصدق به نخست وزیری رسید، از جانب دو زن احساس خطر می کرد، در درجه نخست اشرف پهلوی و بعد تاج الملوک، مادر شاه. مصدق در دومین سال نخست وزیری، از محمدرضا شاه پهلوی، خواست تا اشرف و مادرش از ایران خارج شوند تا خیالش از دخالت های او در دربار و در امور مملکت راحت شود

کریم پور شیرازی در روزنامه شورش در انتقاد از اشرف پهلوی می نویسد:

مردم می گویند اشرف چه حق دارد که در تمام شئون مملکت دخالت کرده و با مقدرات و حیثیت یک ملت کهنسال بازی کند. مردم می گویند این پولهایی را که اشرف بنام سازمان شاهنشاهی از مردم کور و کچل، تراخمی و بی سواد این مملکت فقیر و بدبخت می گیرد به چه مصرفی می رساند... مردم می گویند چرا خواهر شاه در امور قضائیه، مقننه و اجرائی این مملکت دخالت نا مشروع می کند. چرا خواهر شاه دادستان تهران را احضار کرده و نسبت به توقیف ملک افضلی جنایتکار و آدم کش اعتراض کرده و دستور تعویض بازپرس را می دهد.

چرا باید یک نفر مفتخور نالایق بنام همسری خواهر شاه دربار سلطنتی یک مملکت تاریخی را ملعبه عیاشی و خوش گذرانی خود قرار دهد... شاه اگر با طرد اشرف، فاطمه و احمد شفیق عرب و هیلر آمریکایی افکار عمومی را تسکین ندهد، عاصیان جان به لب آمده و کارد به استخوان رسیده، ناچار خواهند شد برای حفظ استقلال و آبروی ایران کاری بکنند که ملت قهرمان و بزرگ فرانسه با دربار و لوئی شانزدهم کردند. حال خود دانید با آتش و قهر و نفرت مردم

در کتاب خاطرات اسدالله علم، وزیر دربار شاهنشاهی آمده که ارتشبد فتح الله مین باشیان، در جلسه ای با وزیر دارایی پیشنهاد داده بوده که کمک مالی که به افسران ارتش می شده تا برای مداواهای خاص به خارج بروند افزایش یابد و در بحث بر سر این قضیه گفته بوده: «این کار اگر با هزینه های فسق و فجور والاحضرت اشرف مقایسه شود، مثل قطره ای در اقیانوس است»

شوکراس به نقل از پرویز راجی، آورده است که در هنگام انقلاب، شاه از خواهرش اشرف خواسته بود که کشورش را ترک کند، چرا که او به سمبل فساد و زیاده خواهی های خاندان پهلوی مبدل شده بود. دیوارها و کف اتاق های کاخ او که اخیراً نوسازی و تزئین شده بودند، کاملاً برهنه گشت. قالی ها و تابلوها بسته بندی شده و به یکی از خانه های اشرف (شاید در ژوان له پن، شاید به خانه ی پسرش، شهرام در لندن، شاید به جزیره ی متعلق به او در سیشلز) منتقل شده باشد. پسر دیگرش، در یکی از شب های اکتبر 1978 که در کاخ مادرش شام را صرف می کرد، رو به تابلویی که هنوز به دیوار آویخته بود گفت: «این یکی را فراموش کرده اند بردارند».

اردشیر زاهدی، وزیر امور خارجه ی امیرعباس هویدا، گفته بود که نخست وزیر وقت با پرداخت مبلغ 350 هزار دلار برای مخارج شخصی به شاهدخت اشرف، موافقت کرده بوده. زاهدی، اشرف پهلوی را متهم کرده بود که می خواسته یکی از معشوقان خود را به جلسات سازمان ملل ببرد و این معشوق برای همراهی در چنین سفری، سیصد هزار دلار می طلبده است.

به سال 1979، نیویورک تایمز گزارش داد که سندی مورخ 17 سپتامبر 1978 از دفتر اشرف پهلوی هست که درخواست انتقال 708 هزار دلار از حساب شخصی اش در بانک ایران به حساب شخصی اش در بانک مشترک المنافع سویس در ژنو تحت کدواژه «Sapia» منتقل شود

سیا در گزارشی درباره ی فساد خاندان پهلوی می نویسد:

«اخیراً رئیس یکی از بزرگترین بانکهای ایران به یکی از مقامات سفارت گفته که چندی پیش، توجه شاه را به یکی از معاملات اشرف جلب کرده بود. گفته بود اگر جزئیات این معامله علنی شود، بازتاب منفی خواهد داشت. شاه به این گزارش توجهی نکرد. رئیس بانک می گفت اگر کسی دیگر جز اشرف این کار را کرده بود، ده سال حبس می کشید»

شرح زندگی اشرف پهلوی از زبان خودش

گفته بود «بیش از یک بار ازدواج کردم. کارهایی برای کشورم انجام دادم که هیچ کدام از زنان هم نسل من انجام نداده بودند. اما همه وجود من برادرم محمدرضا پهلوی بوده و هست. برخی خدا را می پرستند، من برادرم را می پرستم.» خواهر همزاد شاه که نه از مهر مادر چیزی به خاطر دارد نه از مهر پدر، و خود را فرزند ناخواسته خوانده بود، چنین خود را به برادر نزدیک کرد و شد یکی از زنان پرنفوذ دربار او. اشرف پهلوی روز 17 دی 94 در 96 سالگی درگذشت؛ در مونت کارلوی فرانسه، پس از سال ها سکوت و درحالی که روایت های زیادی درباره نفوذ و فساد او بر سر زبان ها بود. اشرف پهلوی 30 سال قبل از مرگ در 15 خرداد و 24 آبان 1364 گفت وگویی با احمد قریشی، از «بنیاد مطالعات ایران» داشت که شرح زندگی اوست. سایت «تاریخ ایرانی» متن کامل این دو جلسه گفت وگو را از «آرشیو بنیاد مطالعات ایران» دریافت کرده و منتشر می کند:

ممکن است جریان روی کار آمدن مصدق را پس از قتل رزم آراء بفرمایید. در آن موقع تهران تشریف داشتید؟

بله من تهران بودم ولی مدتی طول کشید تا مصدق روی کار آمد. مصدق در مجلس بود و اقلیت در دست او بود و خیلی شلوغ بازی در می آورد: هر کس که می آمد و هر دولتی که می آمد مصدق او را می انداخت و مقصودش این بود که بالاخره خودش بیاید روی کار و بالاخره با فشار، این دفعه آمریکایی ها گفتند که خب حالا خودش را بیاوریم و ببینیم چه غلطی می تواند بکند.

یعنی آمریکایی ها این پیشنهاد را به اعلیحضرت کردند؟

بله، بعد هم مصدق آمد و اولین مطلبی هم که با اعلیحضرت شرط کرد این بود که گفت باید از روس ها و انگلیس ها تقریبا اجازه بخواهید که من بیایم، یعنی آن ها تصویب بکنند که من بیایم. این طور شد که مصدق السلطنه آمد و بساط شروع شد و یک بساطی [...] آن هم با کمک سید ابوالقاسم کاشانی آمد و البته بعد سید ابوالقاسم کاشانی را از بین برد و او هم با مصدق خیلی بد شد. مصدق خودش تک رو بود و هر دقیقه هم قدرتش بیشتر می شد. بعد هم به خصوص با ملی کردن نفت که دیگر کارش خیلی بالا گرفت. [...] آن وقت هم فکر می کردند که این مرد، رادمرد ایران است. [...] روی تخریب و عوام فریبی رفت و واقعا می توانم بگویم که هیچ کاری هم در زمانی که او آمد نشد و مملکت 20 سال باز هم به عقب رفت، برای اینکه در زمانی که رزم آرا را کشتند قرارداد 50 و 50 نفت را با انگلیس ها در جیب داشت ولی از وقتی که مصدق آمد نفت که نفروختیم هیچ، پایه های اقتصاد هم به کلی از بین رفت و مملکت ورشکست شد و مملکت ورشکسته بود. مثل حالا، و فقط گاز مملکت با کوچه و بازار جلو می رفت و هر روز همین طور بود تا منجر شد به اینکه مصدق خواست و از اول هم فکر این بود که اعلیحضرت را بلند کند، تا اینکه بالاخره با اقداماتی که شد اعلیحضرت برایش دستور فرستادند که شما باید استعفا بدهید و آن دستور را همین نصیری پیش مصدق برد و او قبول نکرد و وقتی که قبول نکرد اعلیحضرت مجبور شدند ایران را ترک بکنند که بعد آن اتفاقات افتاد و حالا می گویند که دست «سیا» بوده در صورتی که اصلا به دست سیا نبود برای اینکه خود «سیا»، بنا بر اظهار خودشان و اشخاصی که در آن موقع بودند فقط 60 هزار دلار در ایران خرج کردند و با 60 هزار دلار نمی شود آن هیجان و آن انقلاب را آن طور به پا کرد. خود مردم بودند که واقعا شروع کردند به اینکه سر و صدا کنند و ریختند منزل مصدق و می خواستند او را بکشند که او هم در رفت و قایم شد و بعد از دستگیری، دستخط نخست وزیری تیمسار زاهدی در جیبش بود و این   همان دستخطی بود که صادر شده بود و   همان چیزی بود که من برای آن مسافرت کردم. می دانید که در زمان مصدق من یک دفعه آمدم به تهران بدون ویزا و سایر تشریفات.

آیا یکی از کارهایی که مصدق از   همان روزهای اول کرد این بود که از اعلیحضرت خواست که والاحضرت را از تهران خارج کنند؟

بله، از آن به بعد با من خیلی بدرفتاری کرد، حتی به طوری که دیگر برای من پول نمی فرستاد.

بعد از چند روز پس از نخست وزیریش، والاحضرت مجبور شدید که بروید؟

همان فردای روزی که او آمد.

یعنی همان روز که نخست وزیر شد؟

فردای آن روز.

کجا تشریف بردید؟

با بچه هایم رفتم پاریس. دخترم شش ماهه بود. یک پسرم شش ساله بود و یکی دیگر هم در دوره تحصیلات ابتدایی بود. من این چهار سال را با خیلی مصیبت سر کردم و صدمه شدیدی خوردم، برای اینکه مصادف شده بود با بی پولی من. خیلی بی پول بودم و حتی در یادم هست که برای فرستادن بچه ام شهریار که ما فکر می کردیم سل استخوانی دارد و می خواستیم او را ببریم در سوئیس و بستری کنیم هم پول نداشتم، گو اینکه خوشبختانه یک دوست و یک آدم و یک بشر فوق العاده پیدا شد به اسم جهانگیر جهانگیری و او برای من وسایلی فراهم کرد که پسرم بستری شد و یک سال تمام پول مداوای بچه مرا می داد.

این آقای جهانگیری در اروپا زندگی می کرد؟

بله آن موقع در اروپا و در زوریخ زندگی می کرد و چون نرس بچه من هم اهل زوریخ بود و مریضخانه های آنجا را بهتر می شناخت، من هم تصمیم گرفتم که برویم در زوریخ و در آن موقع دکترهای زوریخ هم بهتر از همه جا بودند. این بود که رفتیم آنجا و بچه را بستری کردیم و خوشبختانه سل استخوانی نداشت و دو تا از مهره های ستون فقراتش روی هم افتاده بود و می بایستی که یک سال بستری شود تا بتواند بعدا تکان بخورد و در این مدت یک سال این آقای جهانگیری پول تمام چیز ها را داد.

این آقای جهانگیری را قبلا نمی شناختید؟

در آنجا شناختم و قبلا نمی شناختم. پدرشان   همان جهانگیری بود که رئیس بانک ملی بود. خودش در ایران نبود ولی پدرش در ایران بود. خیلی به من سخت گذشت به طوری که خودم هم مبتلا به مرض سل شدم و مجبور شدم که مدت یک سال در آنجا اقامت بکنم که خودم را معالجه کنم و در همین فی مابین بود که وقایع مهمی پیش آمد.

من قبل از تبعید به سوئیس با سپهبد زاهدی نزدیک بودم و خیلی دوستش داشتم و دوست نزدیک بودیم، وقتی که خارجی ها شروع کردند با من تماس بگیرند، یعنی آمریکایی ها و انگلیسی ها تماس بگیرند، مرا انتخاب کرده بودند به عنوان یک فرستاده پیش اعلیحضرت.

این جریان در ایران بود یا در خارج؟

در خارج با من تماس گرفتند.

در کجا اولین دفعه تماس گرفتند؟

اولین دفعه که تماس گرفتند در پاریس بود و تماس اول خیلی بد طوری شد، برای اینکه آمدند و به من پیشنهاد کردند و گفتند: چون هیچ کس نزدیکتر از شما به اعلیحضرت نیستند و ما به هیچ کس اطمینان نداریم، می خواهیم یک پیغامی را به اعلیحضرت برسانیم و نتوانستیم که به هیچ کس اطمینان کنیم جز به شما، اینست که از شما خواهش می کنیم که بروید به ایران ولی البته رفتن شما ممکن است مواجه با خطرات زیاد بشود حتی ممکن است که مصدق شما را در موقع پیاده شدن از طیاره بگیرد و حبس کند ولی خوب این تنها راه است که اگر می خواهید برای نجات مملکت و برادرتان قبول کنید.

اسم این شخص در خاطر والاحضرت هست؟

نه، اسم این شخص به خاطرم نیست.

آمریکایی بود یا انگلیسی؟

یک انگلیسی بود و یک آمریکایی. یکی از طرف آیزنهاور بود و یکی از طرف چرچیل، اسمشان را به من نگفتند. هر دفعه هم که ملاقات می کردیم به جای دیگری می رفتیم، در جاهای دور دست.

رابط والاحضرت با آن ها که بود و چطور تماس می گرفتند؟

رابط من یک ایرانی بود. در دفعه اول آن ها چکی را به من نشان دادند و گفتند این چک سفید امضاء است و شما هر قدر که پول بخواهید می توانید روی آن بنویسید و این در ازاء خدمتی است که می کنید. این مطلب به من خیلی برخورد و چک را تکه تکه کردم و پرت کردم روی سرشان و رفتم و مذاکره را قطع کردم. بعد از چند روز دو مرتبه فرستادند عقب من به توسط   همان کسی که واسطه قرار داده بودند و خواهش کرده بودند که او مرا ببیند. دفعه دوم که آن ها را دیدم به من گفتند که خب حال شما آن موضوع را فراموش بکنید و ما باز هم از شما خواهش می کنیم که بروید به تهران و این پیغام ما را ببرید به تهران و پیغام آن ها در یک کاغذ سربسته ای بود که به من دادند. من این مطلب را هیچ وقت نگفته بودم و این اولین دفعه ای است که بازگو می کنم. آن ها از من پرسیدند که شما فکر می کنید چه کسی ممکن است نخست وزیر خوبی باشد، از بین ارتشی ها، از من پرسیدند که سپهبد یزدان پناه خوب است؟ ولی من آن موقع چون با زاهدی خیلی نزدیک بودم و خیلی دوست بودم و زاهدی را واقعا مجرب تر از یزدان پناه می دانستم گفتم نه، اگر عقیده مرا می خواهید زاهدی بهتر از هر کسی است برای نخست وزیری در آن موقع و آن ها هم همان طور در نامه پیشنهاد کردند. پیشنهاد آن ها به اعلیحضرت بود که اگر چیزی باشد سپهبد زاهدی بیاید و نخست وزیر شود. این دفعه اولی است که من دارم این مطالب را بازگو می کنم. هیچ وقت و در هیچ جایی نگفته ام که محتوای آن پیغام چه بود. فراموش نمی کنم موقعی که می خواستم سوار هواپیما بشوم نمی دانم چطور این اعضای سرویس که نمی دانم سیا بودند یا سفارت انگلیس، مرا بردند توی طیاره، بدون ویزا، تا اینکه مطمئن شدند که من حرکت خواهم کرد.

از پاریس پرواز می کردید؟

بله از پاریس و من تنها کاری که کردم این بود که تلگراف کردم به یکی از دوستانم به نام خجسته هدایت که او بیاید به فرودگاه و منتظر من بشود. نه جلوی در خروجی فرودگاه، بلکه جلوی یک در کوچکی که آنجا هست و منتظر من باشد و وقتی که طیاره به زمین نشست من مواجه شدم با هیجان زیاد و طپش قلب و همین که از طیاره آمدم بیرون بدون اینکه به چپ و راست نگاه کنم از صف مسافر ها به دو رفتم بیرون و دیدم که تاکسی ایستاده و خجسته را هم از دور دیدم و شناختم، رفتم آنجا و سوار تاکسی شدم و رهسپار منزلم در سعدآباد شدم.

بدون اینکه گذرنامه والاحضرت را کسی ببیند وارد ایران شدید؟

بدون هیچ چیز و تقریبا از فرودگاه فرار کردم و رفتم به طرف تاکسی و هیچ کس ملتفت نشد، به این طریق از روی باند فرودگاه یکسره رفتم به خارج از فرودگاه، نه اینکه بروم در داخل محل بازبینی گذرنامه ها و از روی باند فرودگاه دیدم تاکسی بیرون ایستاده و خجسته هم آمده بود یک خورده نزدیکتر او را هم شناختم و فهمیدم که کجا باید بروم و رفتم در منزل شاهپور غلامرضا و اینکه چرا رفتم به منزل شاهپور غلامرضا که در سعدآباد بود، برای اینکه خانمش هما اعلم یک دوست خیلی نزدیک من بود و ما با هم خیلی نزدیک بودیم و من خواستم بروم پیش هما و فکر می کردم که آنجا از همه جا مطمئن تر است. البته بعد از 25 دقیقه یا نیم ساعت خبر آمدن من به مصدق رسید و   همان شبانه رئیس حکومت نظامی اش را که اسمش یادم نیست فرستاد پهلوی من که شما باید با همین طیاره که آمدید برگردید. به رئیس حکومت نظامی گفتم که به مصدق بگویید: نه شما و نه هفت جد شما نمی تواند مرا بیرون کند و اگر میل دارید می توانید دست مرا بگیرید و محبوس کنید و کار دیگری نمی توانید بکنید و من از اینجا رفتنی نیستم تا وضع معلوم شود، البته به او گفتم تا موضوع وضع مالی من حل بشود و برای من بتوانید پول بفرستید. چون پول برای من نمی فرستادند و نمی گذاشت که بفرستند و قدغن کرده بود که پول برای من نفرستند. فردای آن روز وزیر دربار آمد پیش من که ابوالقاسم امینی بود و گفت اعلیحضرت فرمودند که بهتر است شما برگردید. ولی در آن موقع نمی توانستم به هیچ کس بگویم که من حامل پیام هستم. عاقبت به وسیله هما که به کاخ می رفت و شرفیاب هم می شد گفتم که به عرض برسان که من حامل پیغامی از طرف اشخاصی هستم و باید حتما آن را به شما برسانم ولی معهذا من برادرم را ندیدم و ایشان حاضر نشدند که مرا ببینند و بالاخره یک روز ثریا با من قرار ملاقات در وسط سعدآباد گذاشت و در یک محلی آنجا او را دیدم و کاغذ را به وسیله ثریا تحویل برادرم دادم و به محض اینکه کاغذ را تحویل دادم فردای آن روز برگشتم. بیست روز بعد آن اتفاقات رخ داد و مصدق افتاد.

این را بفرمایید که بعد که برگشتید پاریس باز هم تماس هایی با شما بود؟

نه دیگر.

بعضی جا ها نوشته اند که والاحضرت در خارج با آلن دالس ملاقات داشتید؟

نه ابدا. من با اشخاصی که قبلا ملاقات داشتم بعد ها آن ها را ندیدم اصلا و اسمشان را هم نمی دانم.

کرمت روزولت و این ها نبودند؟

بعضی ها می گویند که با «چرونسلی» ملاقات کرده ام. چنین چیزی نبوده، اصلا اسم های آن ها را نمی دانم و خود آن ها را هم ندیده ام.

اعلیحضرت چه وقت تصمیماتی را گرفتند؟

من، بعد نمی دانم که دیگر چه شد چون نبودم.

بعدا هم با اعلیحضرت راجع به این جریان صحبت نکردید؟

من نه، ولی بعدا که دیگر همه چیز را می دانستم.

تصمیم گرفته بودند که مصدق را برکنار کنند؟

بله دیگر و فرمودند که ایشان دستخط خودشان را توسط نصیری فرستادند برای مصدق و او قبول نکرد که استعفا بدهد. از یک طرف استعفانامه او را خواسته بودند و از طرف دیگر فرمان نخست وزیری زاهدی را داده بودند. در این صورت دو نفر نخست وزیر بود، یعنی هم مصدق بود و هم زاهدی و این در آن موقع بود که زاهدی قایم می شد و هر شب در یک جایی بود. اردشیر را خیلی اذیت کردند، او را گرفتند و زدندش و در آن واحد برای سه روز، دو نفر نخست وزیر بودند یکی مصدق السلطنه که خودش را نخست وزیر می دانست و یکی هم نخست وزیر قانونی سپهبد زاهدی و به این مناسبت بود که فورا سپهبد زاهدی آمد و نخست وزیر شد.

اعلیحضرت وقتی که ایران را ترک کردند، اول به کجا رفتند؟

اول به بغداد رفتند و خیانت ها از همانجا شروع شد. برای اینکه در آنجا ظفر علم سفیرکبیر بود که اصلا جلوی اعلیحضرت نمی آمد و یکی هم در رم بود که سفیر آن وقت نظام السلطان خواجه نوری بود که یکی از دوستان خیلی نزدیک خودمان بود که اقلا مدت ده سال رئیس دفتر مادر من بود و او هم پیش اعلیحضرت نیامد و حتی یک ماشین شخصی خود اعلیحضرت را هم برایشان نفرستادند و در آنجا بود که باز هم یک نفر ایرانی پیدا شد که اسمش حسین صادق است که رفت و اتومبیلش را در اختیار اعلیحضرت گذاشت و گفت که من در اختیار شما هستم که هر کاری داشته باشید انجام دهم ولی خوشبختانه طولی نکشید، یعنی دو روز بیشتر طول نکشید که روز سوم سپهبد زاهدی تلگراف زد که کار ها خاتمه یافته است.

والاحضرت آن موقع در پاریس بودید؟

نه، من آن موقع در جنوب فرانسه بودم و پول اینکه سوار طیاره بشوم و بروم نداشتم و مجبور شدم که از یکی از دوستانم کمک بخواهم که مرا با ماشین ببرد و من یک روزه یعنی در هشت یا نه ساعت، از جنوب فرانسه خودم را رساندم به رم.

والاحضرت پول بلیط هواپیما را نداشتید؟

وضع پولی من این طور بود و مصدق السلطنه این طور سه سال مرا گذاشته بود.

بعد که در رم اعلیحضرت را ملاقات کردید چه پیش آمد؟

اعلیحضرت را ملاقات کردم ولی به شما بگویم که بعد از آنکه اعلیحضرت هم برگشتند، من به خاطر وضع مزاجیم و سلامتی خودم نتوانستم برگردم و مجبور بودم بروم به اروزن و مدت شش ماه در کوهستان باشم.

اعلیحضرت را در رم چطور دیدید؟

می دانید که هیچ وقت تا آخر هم هیچ چیز از ظاهر ایشان پیدا نمی شد و ناراحتی خیلی زیادی دیده نمی شد ولی بدیهی است که هر بشری ناراحت می شود که تاج و تختش و مملکتش این طور از بین برود، ولی ایشان هیچ وقت این ها را نشان نمی دادند و هر چه بود توی خودشان بود.

در آنجا هیچ چیز یا مطلبی نفرمودند؟

نه دیگر، یعنی همان وضعیتی را که پیش آمده بود شرح دادند ولی مطالب بیشتری نگفتند و فقط گفتند: آنقدر مصدق عرصه را به من تنگ کرده و هر دقیقه چیز بیشتری می خواست و تا به آنجا رسید که ریاست قوا را هم می خواست. بدیهی است که آنجا دیگر اعلیحضرت استقامت کردند و ریاست قوا را ندادند.

در آن وقتی که از تهران گزارش رسید که مصدق را انداخته اند، شما با اعلیحضرت بودید؟

بله بودم که تلگراف آمد. خب خوشحال شدند البته مثل همیشه.

موضوع را تلگرافی به ایشان خبر دادند؟

نخست وزیر تلگراف کرد که ما منتظر اعلیحضرت هستیم که تشریف بیاورند که اعلیحضرت هم فورا تشریف بردند و من البته آن موقع نبودم و نمی دانم که چیست، البته مواجه شدند با یک پیشواز شایان و تمام مردم شهر، در کوچه ها شادمانی می کردند.

بعد از چه مدت والاحضرت تشریف بردید به تهران؟

بعد از شش ماه.

هنوز زاهدی نخست وزیر بود؟

بله زاهدی دو، سه سال نخست وزیر بود، خیلی هم خوب بود.

زاهدی چطور آدمی بود؟

زاهدی آدم بسیار خوبی بود و من شخصا خیلی دوستش داشتم. اصلا دوست من بود و دوست نزدیک بود و من با او خیلی نزدیک بودم و خیلی دوستش داشتم ولی او نتوانست بماند و نماند و بعد از زاهدی، علاء نخست وزیر شد.

علت اینکه نتوانست بماند چه بود؟ آیا با اعلیحضرت اختلاف داشتند؟

مثل اینکه اختلاف داشت و من نمی دانم بر سر چه بود، از آن اختلافات همین طوری داشتند راجع به اشخاصی که دور و برش بودند و ناراحتی داشتند. روی هم رفته از او راضی نبودند ولی در هر صورت او هم سعی اش را می کرد که واقعا زحمت بکشد ولی شاید تا آن حد نبود که خاطر اعلیحضرت راضی باشد.

علاء که موقتی نخست وزیر شد.

علاء که همه اش نخست وزیر می شد، یک بار می افتاد و دو مرتبه نخست وزیر می شد تا بالاخره وزیر دربار شد که در آن موقع فوت کرد.

علاء چطور آدمی بود؟

علاء خیلی باهوش بود، خیلی فرنگی مآب و خیلی تحصیلکرده ولی به عقیده من یک آدم منفی بود.

کار مثبتی انجام نداد؟

نه فکر نمی کنم که در دوره نخست وزیری اش کار مثبتی کرده باشد، تنها کار مثبتی که کرد پافشاری بود که در زمان گرفتن آذربایجان کرد که قضیه ایران را توانست به سازمان ملل ببرد و همچنین به شورای امنیت و این کار را علاء کرد.

رابطه اش با اعلیحضرت چطور بود و نظر اعلیحضرت نسبت به علاء چه بود؟

رابطه خوب بود و اعلیحضرت، علاء را دوست داشتند، همان طور که بعدا او را وزیر دربار کردند از پاکی که داشت چون واقعا آدم پاک و خیلی وطن پرستی بود.

بعد از علاء، البته دکتر اقبال نخست وزیر شد.

بله دکتر اقبال نخست وزیر شد، دکتر اقبال هم البته خیلی طرف مرحمت اعلیحضرت بود. آدم بسیار پاک، بسیار وطن پرست، ولی خب به شما بگویم: طرز حکومت در آن وقت مثل همین الان بود، تمام کار ها در دست مجلس بود. اگر مجلس می خواست نخست وزیری می ماند و اگر نمی خواست، نمی ماند ولی بعد از اینکه مصدق رفت و اعلیحضرت بیشتر اختیار را گرفتند، ثبات بیشتری شد. آن وقت دیگر نخست وزیر ها بیشتر می ماندند. دو سال می ماندند، سه سال می ماندند. بعد از اقبال هم که چند نفر نخست وزیر داشتیم.

اقبال که از زمان کابینه قوام تقریبا بود، اولین دفعه ای که وزیر شد، مثل اینکه در کابینه قوام بود؟

اقبال را، از روزی که من یادم می آید وزیر بود و وزیر بهداری بود.

در آن زمان ها که وزیر بهداری بود، والاحضرت او را می شناختید؟

بله، برای اینکه جزء هیات مدیره سازمان شاهنشاهی بود و من هفته ای یک بار جلس   هیات مدیره سازمان شاهنشاهی داشتم و از نزدیک او را می شناختم.

نسبت به اعلیحضرت خیلی وفادار بود؟

خیلی وفادار بود و خیلی آدم وطن پرستی بود، خیلی آدم پاکی بود و خیلی آدم خوبی بود و من خیلی متاسفم که در این دوران آخر دو نفر را ما از دست دادیم که واقعا اگر نمرده بودند شاید وضع خیلی فرق می کرد، یکی اقبال بود و یک علم.

خب حالا راجع به علم بفرمایید، چون راجع به ایشان حرف خیلی زیاد است.

علم دیگر جزء فامیل بود چون پدرش که در دستگاه پدرم بود و پسرش هم که از اول در دستگاه خود ما بود و جوان ترین وزیری که ما داشتیم علم بود. یعنی در 28 سالگی وزیر کشاورزی شد. از آن موقع همین طور مراتب را طی می کرد. وزیر شد، استاندار شد، رئیس دانشگاه شد و نخست وزیر هم شد. بعد هم که وزیر دربار شد.

اعلیحضرت خیلی به علم اطمینان داشتند؟

خیلی دوستش داشتند و بیش از رابطه ای بود که بین یک شاه و وزیرش باشد، یا با وزیر دربارش باشد. اصلا رابطه شخصی داشتند و تمام حرف های علم را مورد توجه قرار می دادند و علم با کمال صداقت همه چیز و همه حقایق را به اعلیحضرت عرض می کرد.

حرف هایی راجع به امیر شوکت الملک و امیر اسدالله خان هر دو هست و یکی اینکه این ها با انگلیس ها خیلی رابطه نزدیک داشتند.

آن وقت ها که هر کس، هر خانی، هر کسی مجبور بود که خودش را به یکی بچسباند، ولی این دو نفر آدم های خیلی وطن پرستی بودند و گمان نمی کنم که بستگی به انگلیسی ها می داشتند ولی خب خان های آن وقت همه به انگلیس ها نزدیک بودند، تمام خان های بختیاری، قشقایی و تمام ایلات با انگلیس ها رابطه داشتند و به خصوص خزعل در خوزستان. جریان خزعل را لابد می دانید که وقتی پدرم رفت برای فتح خوزستان، از طرف انگلستان رسما اولتیماتوم داده شد به ایشان که خزعل را نباید دست بزنید و در سفرنامه ای هم که پدرم نوشتند به نام سفرنامه خوزستان، این ها همه کامل نوشته شده که تا چه اندازه انگلیس ها از خزعل پشتیبانی می کردند، یعنی دست نشانده انگلیس ها بود.

از اطرافیان اعلیحضرت اگر بخواهیم اسم ببریم، فرمودید که علم خیلی به اعلیحضرت نزدیک بود. افراد دیگری که نزدیک بودند چه کسانی بودند؟

متاسفانه آن دو نفر مردند، یعنی هژیر و رزم آرا که مردند. بعد از آن ها واقعا من جز دکتر اقبال و علم کس دیگری را نمی توانم زیاد نام ببرم.

رابطه اعلیحضرت با اقبال و علم در یک سطح بود؟

با علم بیشتر.

آیا با اقبال بیشتر جنبه رسمی داشت؟

ولی خب اقبال را هم خیلی دوست داشتند، برای اینکه می گفتند خیلی مرد پاک و وطن پرستی است و با علم طوری دیگری بودند چون اصلا از طفولیت با هم بزرگ شده بودند. برای اینکه همان موقع که من زن پسر قوام شدم، دختر قوام هم زن علم شد، اینست که ما رابطه فامیلی هم داشتیم و همین طور مدام همدیگر را می دیدیم.

رابطه اعلیحضرت با علم نزدیکتر بود یا با فردوست؟

فردوست یک چیز دیگر بود. دوست بچگی بود ولی بعدا آن قدرها در کار ها به اعلیحضرت نزدیک نبود و یک مدتی هم در زمان ثریا، فردوست دور افتاد.

علتش چه بود؟

علتش این بود که تمام اشخاصی که نزدیک و دوست صمیمی و حتی فامیل اعلیحضرت بودند پخش و پلا شدند و اشخاص تازه تری آمدند.

این موضوع بر اساس این بود که ملکه ثریا نمی خواست این ها نزدیک باشند؟

بله.

فردوست را که شما می فرمایید از بچگی در دستگاه بود.

من هنوز که هنوز است نمی توانم تصور کنم یا باور کنم که فردوست خیانت کرده باشد، ولی فکر می کنم که متاسفانه.

بفرمایید در آن موقعی که با اعلیحضرت همشاگردی و همکلاس بود، چطور آدمی بود؟

خیلی پسر باهوشی بود و در درس قوی بود و ریاضیاتش خیلی خوب بود و به اعلیحضرت خیلی نزدیک بود، یعنی با هم مثل دو برادر بودند. فکر می کنم که اعلیحضرت با فردوست نزدیکتر از برادر خودش بود، برای اینکه سنش نزدیکتر بود تا شاهپور علیرضا، ولی با فردوست همسن بودند یعنی او دو سال بزرگتر بود و شاهپور سه سال کوچکتر از آن ها بود.

آیا همین طور در تمام مراحل با اعلیحضرت بود؟

در تمام مراحل یعنی روز و شب با اعلیحضرت بود.

و اعلیحضرت به او اطمینان داشتند؟

شب و روز در تمام مدت با اعلیحضرت بود. سر شام و ناهار تنها شخصی از خارج فامیل که با اعلیحضرت شام و ناهار می خورد، فردوست بود.

آیا هیچ وقت هم سعی نمی کرد که خودش را جلو بیندازد؟

اینکه بیاید جلو، تا آخر هم نکرد.

و اعلیحضرت به او اطمینان داشتند؟

صد درصد. حتی در این آخر ها که خیلی از مقامات یک چیزهایی می فرستادند برای اعلیحضرت و ایشان در یک جلسه فرمودند که حتی این یک دوست مرا هم می خواهند از من بگیرند. برای اینکه در این اواخر، از فردوست خیلی چیز ها می فرستادند برای اعلیحضرت.

آیا علیه فردوست گزارش می رسید؟

بله گزارش می رسید، از ساواک می رسید و از رکن 2 و این ها علیه فردوست.

خیلی جالب است که اعلیحضرت توجهی نمی کردند.

بله توجهی نکردند.

خود فردوست یک موقع قائم مقام ساواک بود.

بله، از آنجا رفت و یک پست مهم تری گرفت، یعنی پستی داشت که آنچه را که دلش می خواست به اعلیحضرت گزارش می داد. در واقع مثل غربالی بود که از همه اطراف تمام اخبار می آمد و در آنجا جمع می شد و او جدا می کرد و آنچه را که می خواست برای اعلیحضرت می فرستاد، از ساواک گرفته تا رکن 2 و شهربانی. تمام این اخبار پیش فردوست جمع می شد و از آنجا غربال می شد و فرستاده می شد به دفتر مخصوص.

والاحضرت هیچ وقت خودتان مستقیما با فردوست کاری داشتید؟

همیشه. همیشه.

هیچ وقت به او مشکوک نبودید؟

هیچ وقت و الان هم خیلی به سختی قبول می کنم ولی شنیدم که از طرف حکومت اسلامی به پسرش کاری در سازمان ملل دادند و این می رساند که رابطه هست که پسر فردوست را به نمایندگی ایران می فرستند.

اگر واقعا چنین چیزی باشد که این واقعا خیانت کرده به این دستگاه، شما فکر می کنید چرا؟

عقده شخصی بوده.

این را خیلی ها می گویند که او یک آدم عقده ای بوده. مقصود او چه بوده است؟

در این اواخر هم هنوز به اعلیحضرت نزدیک بود؟

بله، به شما می گویم، او حساس ترین پست ها را داشت ولی دیگر او را شخصا خیلی زیاد نمی دیدنش، فقط گزارش ها می رفت و از طریق گزارش ارتباط داشت و اینکه توی دستگاه باشد و بیاید ناهار یا شام بخورد و معاشرت داشته باشد، نبود و از چشم دور شده بود.

این ماه های آخر، والاحضرت تهران تشریف نداشتید؟

نه من 6 ماه آخر را نبودم و در ماه سپتامبر رفتم و این اتفاق در ماه فوریه افتاد. در این دفعه باز هم اولین چیزی که پیش آمد، اولتیماتومی بود که به اعلیحضرت دادند و این بود که خواهر شما باید برود. چه بسا اگر من بودم اتفاقات طور دیگر می شد.

چه کسی این اولتیماتوم را داد؟

همان آدم هایی که بودند و «اپوزیسیون» را در دست داشتند.

خیلی شایع هست و اینکه تا چه حد درست است نمی دانم که می گویند روزهای آخری که اعلیحضرت تصمیم گرفته بودند ایران را ترک کنند، به امراء ارتش فرموده بودند که به حرف های فردوست گوش کنید. می خواهم ببینم که والاحضرت هیچ اطلاعی راجع به این موضوع دارند؟

نه، نفرموده بودند که به حرف فردوست گوش بدهید، فرموده بودند که صد درصد پشتیبانی از نخست وزیر بکنند که آن وقت جناب آقای بختیار بودند و در صورت لازم هرگونه همکاری با ایشان بکنند و این دستور آخری بود که به امراء ارتش داده بودند که البته آن ها هم همکاری نکردند و با امضاء 28 نفر از امراء، ارتش از دولت جدا شد و آن روز که رئیس دولت وقت آقای بختیار آن ها را خواست برای اینکه به آن ها بگوید که جلوگیری بکنید، کودتا بکنید، یک کاری بکنید هیچ کدام آن ها حاضر نشدند که او هم مجبور شد که در رفت.

رابطه ایادی با اعلیحضرت چه بود؟

ایادی دکتر مخصوص اعلیحضرت بود.

آیا طبیب خوبی هم بود؟

طبیب خوبی نبود ولی خوب باز هم به واسطه نزدیکی و آشنایی او، اعلیحضرت میل نداشتند با یک طبیب نا شناس رفت و آمد داشته باشند. او هم رفت و آمدش بیشتر از حد یک طبیب بود و خیلی زیاد نزدیک بود.

راجع به ایادی هم حرف زیاد است که از موقعیتش در دربار سوءاستفاده می کرده.

والله نمی دانم دیگر، برای همه حرف می زنند. راجع به همه آنقدر حرف زدند و بعد دروغ درآمد. آدم نمی داند چه را قبول بکند و چه را قبول نکند. برای اینکه یک وقتی من خوب یادم هست که می گفتند: وزراء بدون استثناء دزد هستند و به خصوص از کسی که بیشتر از همه می گفتند، آن بیچاره وزیر کشاورزی، روحانی بود که بعد ها معلوم شد که یک قران هم ندارد و زنش در بد ترین وضع ممکن الان دارد زندگی می کند. پس اگر تمام این حرف هایی را که می زنند روی این اصل بخواهید بگیرید، خب تمام حرف هایی که می زنند لابد اراجیف و دروغ بوده، برای اینکه برای خراب کردن، این یک نقشه یک روزه و دو روزه نبوده، بلکه یک نقشه طولانی بوده که از 1975 و بعد از بالا بردن قیمت نفت درست شد. یعنی نقشه تخریب شخص اعلیحضرت، آن وقت دیگر هر طور که توانستند خراب کردند، چه فامیلش را، چه اطرافیانش را و چه اشخاصی را که با ایشان کار می کردند.

در اینجا مقصود کمپانی های نفت است؟

کمپانی های نفت، چیزهای خارجی، انگلیس ها، روس ها، آمریکایی ها همه با هم دست به هم دادند[...] آن ها استفاده کردند از آن اتفاقی که روز پانزدهم خرداد افتاد و [آیت الله] خمینی را علم کردند و البته بهترین راه برای برانگیختن یک ملتی، دو عامل دارد و به خصوص در ایران که همه می گفتند: خدا، شاه، میهن. این طور جلوه دادند که این مردی که به دست خدا آمده و در مقابل شاه قرار گرفته است، و این تنها راهی بود که می توانستند این دستگاه بزرگ را بلند بکنند، یعنی همین مسئله اسلام بود.

از سال 1975 که فرمودید و در آن موقع خود والاحضرت هم تهران تشریف داشتید و نزدیک به اعلیحضرت بودید، آیا اعلیحضرت هیچ حس می کردند که توطئه ای در کار است؟

حتما اعلیحضرت می دانستند. برای اینکه چندین بار به من گفتند. مخصوصا این اواخر یک دفعه به من گفتند. من به ایشان گفتم که این چیست که این طور تمام چیز ها بد می نویسند و بد می گویند و دروغ می سازند. ایشان فرمودند: من نمی دانم، اگر تمام این کارها از طرف آمریکایی نباشد.

واقعا مشکوک بودند؟

بله، این حرفی بود که به من زدند و من گفتم چرا، شانه خودشان را بالا انداختند و گفتند نمی دانم. ولی خوب قطعا کارتل های نفتی به خاطر منافع خودشان نمی خواستند یک ژاپن دومی در آسیا باشد. دنیای غرب و حتی آمریکایی ها یک جا، برای ژاپن ناراحت بودند تا چه رسد به اینکه یک ژاپن دومی هم درست بشود در آن نقطه دنیا. اگر پنج سال یا ده سال دیگر ایران به   همان نحوه جلو می رفت طولی نمی کشید که به پای ژاپن می رسید و خودکفا می شد و می توانست در آن منطقه، چیزهایی مثل چیزهایی که در اروپا درست می شد، درست بکند و تمام کالا هایش را در آنجا به فروش برساند و دیگر خریدار کالاهای اروپایی نباشد. این بود که خواستند این قدرت بزرگ را در خاورمیانه بشکنند و همه خاورمیانه را مثل الان عبد و عبید خودشان بکنند و الان می بینید دیگر که، هر مملکتی در خاورمیانه چشمش یا به آمریکا است یا به روس و یا به انگلیس.

آیا دستگاه های امنیتی ایران خوب واقف بودند که خارجی ها مشغول فعالیتی هستند یا نه؟

دستگاه های امنیتی ما؟

اصلا دستگاه امنیتی ایران واقعا چطور بود؟

دستگاه امنیتی هم، آن هم باز یک چیز پوشالی بود که به عقیده من زیادی روی آن خرج شد، یعنی به عوض اینکه کار خودش را بکند، خب در دستگاه امنیتی هم خیلی «انتروانسیون» زیاد بود، آمریکایی خیلی زیاد شده بود. روس ها خیلی زیاد بودند، به این جهت کار اصلی خودشان را که امنیت مملکت باشد از دست داده بودند و فقط افتاده بودند و اشخاص را دنبال می کردند که این آدم خوبی است یا آن یکی بد است یا آن یکی چه می گوید و به این صورت از کار حقیقی خودشان منفک شده بودند. مثلا این ها به این خطر توجه نکرده بودند که ما در سال 1978 یازده هزار منبر داشتیم، در یازده هزار نقطه مملکت بر ضد سلطنت و حکومت حرف می زنند و روی منابر هم که می دانید [ 6] در هر دهی هم حاکم اصلی آخوند محله است. این بود که عده آخوند ها به 20 هزار نفر رسیده بود و با یازده هزار منبر، و این یک نقشه ای بود که از خیلی پیش کشیده شده بود.

آیا دستگاه امنیتی به آن قدرتی که فکر می کردند موثر باشد، بود؟

موثر نبود.

نظر والاحضرت نسبت به تیمور بختیار چه بود؟

تیمور بختیار در اوایل خیلی خوب کار می کرد و خب اصل سازمان امنیت را گذاشت، توده ای ها را شناسایی کرد، ولی بعد از اینکه امینی آمد او را از کار انداخت و مجبور شد که از مملکت برود بیرون. بعدا یک آدم خیلی خشن و انتقام جویی درآمد که حتی به آنجا رسید که رفت به بغداد و در آنجا می خواست که با کمک عراقی ها در ایران کودتا کند. ولی آن طور که من او را می شناختم آدم بدی نمی دیدمش، برای اینکه اتفاقا بختیار همه کاره من بود و کارهای من همه دست او بود. ولی بعدا بختیار به کلی برگشت و در زمانی که تبعید شد نمی دانم که به غیرتش برخورد و یا اینکه حس وطن پرستی او که حالا باید در تبعید باشد، ناراحتش کرد، یا چه بود نمی دانم چه شد که به کلی تغییر قیافه داد و یک آدم دیگری شد.

در زمانی که در تبعید بود، هیچ سعی شد که با او تماس گرفته شود و به او گفته شود که موقعی امکان خواهد داشت برگردد به مملکت و بنابراین بهتر است که ساکت بنشیند؟

در موقعی که در تبعید بود من خودم خیلی می دیدمش و چندین بار او را دیدم.

در سوئیس؟

نه می آمد به جنوب فرانسه و مرا می دید و هر دفعه که من می رفتم به اروپا، می آمد و مرا می دید و من همیشه به او نصیحت می کردم که والله عیب ندارد. زمان امینی هم خب می دانید که باز هم برای ما خیلی آسان نبود و من آن وقت هم همین نقطه تبعید بودم. به بختیار می گفتم من اینجا هستم، شما هم هستید. بالاخره می گذرد و تمام می شود و همه بر می گردیم ولی بختیار یک ناراحتی عجیبی داشت از اینکه چرا باید ایران را ترک کند و اینکه چرا از او پشتیبانی نشد.

آیا منظورش این بود که چرا اعلیحضرت جلوی امینی را نگرفته اند؟

بله، ولی اگر بختیار مانده بود او را می گرفتند و امینی او را می گرفت و در آن موقع اعلیحضرت نجاتش دادند برای اینکه به او گفتند برو، قبل از آنکه او را بگیرند.

و بختیار این را قبول نمی کرد؟

نمی توانست قبول کند که خارج شد از ایران.

کی ملتفت شدند که او دارد با عراقی ها زد و بند می کند؟

در این آخری ها.

راجع به قتل او، والاحضرت هیچ اطلاعی ندارند؟

من اطلاع ندارم ولی می گویند که سازمان امنیت ما کرده و نمی دانم که راست است یا دروغ است. بعضی ها هم می گویند که رفت شکار و تصادف کرده و گلوله خورده است، بعضی ها هم می گویند تصادف کرده ولی قطعا رابطه او با عراقی ها صحیح است که در آنجا بود و توطئه می چید برای اینکه بیاید و از جنوب وارد ایران شود.

پس از بختیار یک مدت دو یا سه سالی پاکروان رئیس سازمان امنیت بود.

بله پاکروان واقعا آدم بسیار خوبی بود و می توانم بگویم دیپلمات فوق العاده خوبی بود. می دانید که اول، «کاریرش» نظامی بود و اصلا چیزی که نداشت حالت نظامی بود. او یک آدم فیلسوف و خوش حرف زن و مشروب خور و این طور آدمی بود اصلا و به ریاست سازمان امنیت نمی خورد. برای سفارت خیلی خوب بود.

در زمان ریاست او بود که آن واقع 15 خرداد پیش آمد؟

او باعث شد که [آیت الله] خمینی را نکشند.

والاحضرت آن روز در تهران تشریف داشتید؟

نخیر، من نبودم.

جریان چه بود؟

جریان همین طور بود و همین بساط بود که به پا کردند، منتهی یک خورده کوچکتر، ولی جلویش گرفته شد و اگر جلویش را نمی گرفتند همین می شد، آن وقت علم بود و دستور داد که جلوی این شلوغ بازی ها را بگیرند.

در آن روز خود اعلیحضرت چه نظر داشتند؟ آیا والاحضرت هیچ می دانید؟ خیلی ها می گویند که حتی آن روز هم اعلیحضرت دائم می گفتند که به مردم تیراندازی نکنند.

بله این درست است ولی من نبودم آنجا که بدانم، بعد ها علم به من گفت که امر می فرمودند که نزنید ولی من دستور دادم که بزنند و خودم رفتم گرفتم خوابیدم. عصر غائله تمام شد و همین آقای پاکروان باعث شد که خمینی به حبس نرود و اگر به حبس افتاده بود حتما حکم اعدامش صادر می شد.

یعنی پاکروان رفت حضور اعلیحضرت؟

بله، حضور اعلیحضرت رفت و خواست که عوض اینکه بگیرند و حبسش بکنند، تبعیدش بکنند.

بعد از پاکروان هم که نصیری آمد.

نصیری شد که تا آخر هم نصیری بود.

نصیری چطور آدمی بود؟

نصیری هم برعکس آن حرف هایی که می زنند بسیار آدم خوبی بود و تا آخر هم نشان داد که آدم خیلی «لویال»، شاه دوست و خیلی وطن پرست بود، تا آخرش که دیدیم چطور کشته شد بدون اینکه کوچکترین حرفی بزند.

رابطه این روسای سازمان امنیت با دولت چطور بود؟

من والله درست نمی دانم، من به شما یک چیزی را بگویم که هر قدر من در زمان جوانی ام یعنی از 20 تا 30 سالگی در سیاست دخالت داشتم از زمانی که بعد از مصدق، اعلیحضرت اختیار را در دست گرفتند، من به کلی از سیاست کناره گیری کردم. برای اینکه دیگر واقعا احتیاجی به من نبود و اعلیحضرت خودشان کاملا وارد بودند و دیگر احتیاجی به من نبود و من افتادم در قسمت امور خیریه و اجتماعی.

ولی خب خیلی صحبت از والاحضرت می شد.

من زیاد وارد نبودم که واقعا مو به مو بگویم، آنقدر که می دانم می گویم.

ولی خیلی ها معتقد بودند که هنوز هم والاحضرت می توانستند که وزیر یا سفیری را عوض کنند.

بله می دانیم ولی دیگر این طور نبود، هر قدر در اولش درست بود، دیگر قسمت دومش دروغ بود. یعنی از 1950 که مصدق آمد من به کلی از سیاست کناره گیری کردم، ولی این در ذهن مردم تا الان هم مانده و تا آخر هم مانده بود.

بالاخره والاحضرت، نصیری را که می دیدید؟

نصیری را بی خود نمی دیدم، مثلا در میهمانی ممکن بود او را ببینم.

هیچ وقت می شد بیاید و راجع به مسئله سیاسی صحبت کند؟

هیچ وقت. اصلا هیچ وقت از سیاست صحبت نمی کردم. فقط یک دفعه ثابتی را خواستم و آن هم چون رئیس کمیسیون حقوق بشر ایران بودم، و از او سوال کردم که این حرف ها که می زنند که مردم را داغ می کنید و می سوزانید درست است یا نه، و گفتم من خودم مایلم که به یکی از محبس ها بروم و از نزدیک ببینم. او به من گفت: شما می توانید بروید و ببینید، برای اینکه تمام مسائل دروغ است، ولی ما می ترسیم که به شما اهانت بشود و آن اشخاصی که در حبس هستند اهانت بکنند و بد بگویند و بهتر است که نروید. ولی من به این کفایت نکردم و یک روز خودم سرزده رفتم به محبس قصر و در آنجا هیچ چیز از این چیز ها را ندیدم. من خیلی در ایران مسافرت می کردم و بیشتر اوقات در مسافرت بودم و اولین کارم این بود که سرزده می رفتم و محبس ها را بازدید می کردم و واقعا هیچ یک از این حرف هایی را که می گویند، ندیدم.

ممکن است کمی بیشتر درباره بازدید از زندان قصر بفرمایید که چگونه بود؟

موضوع زندان قصر این طور بود که دندانم درد می کرد و رفتم پیش دکتر نواب که دندانسازم بود. یک روز که آنجا رفتم، دیدم که نواب خیلی ناراحت است. گفتم چرا ناراحت هستید؟ گفت خواهر مرا گرفتند برای اینکه شوهرش بدهی داشته و نتوانسته بپردازد چون روز پنجشنبه بوده و بدین جهت او را بردند به حبس و خیلی ناراحت بود. من گفتم تو ناراحت نباش و من الان تحقیق می کنم ببینم که چیست و اگر واقعا کاری نکرده باشد و خلافی نکرده باشد می گویم که اذیتش نکنند و از حبس بیاورندش بیرون. خودم بلند شدم و رفتم و بدون خبر قبلی رفتم به محبس قصر و البته راهم نمی دادند و بعد گفتم کی هستم، بعد آمدند و رئیس محبس نبود ولی معاونش بود و گفتم من می خواهم این آدم را ببینم. در این موقع یک خانم چادری آمد و گفت که من خواهر نواب هستم و من نواب را هم با خودم برده بودم. خلاصه آنجا تحقیق کردم و دیدم که راست می گوید و چون پنجشنبه بوده نتوانسته پول را بپردازد و اگر شنبه بود و روز جمعه تعطیل پیش نمی آمد، می توانست آن پولی را که لازم است بپردازد و چون پنجشنبه بوده او را بی خودی گرفته و یک شب حبس کرده اند و من گفتم که آزادش بکنند و آزادش کردند و ضمنا رفتم و تمام محبس قصر را بازدید کردم و شاید تمام محبس ها بهتر از محبس های آمریکا بود. در محبس های آمریکایی من نرفته ام که ببینم ولی آنچه در فیلم ها نشان می دهند، یک چیزهای وحشتناکی است و خیلی بد رفتاری می کنند در خارج، ولی من در آنجا چنین چیزی ندیدم.

ثابتی را فقط یک دفعه دیدید؟

بله، من یک دفعه دیدم. بعد دو یا سه دفعه هم با تلفن با او صحبت کردم.

او را چطور آدمی دیدید؟

آدم پر و پا قرصی بود. آدم واردی بود و مثلا او به من می گفت که من مستاصل شده ام و اصلا نمی دانم چکار کنم. برای اینکه در حساس ترین محل مملکت که تلویزیون باشد، در هر سر جایش و پستش یک کمونیست هست و دربست همه چیز مملکت، تلویزیون و اخبار مملکت در دست کمونیست ها است.

چرا این طور بود؟

برای اینکه آقای قطبی تمایلش را نمی توانم بگویم که کمونیست بود ولی خوب تمایلش به جوان ها بود و می خواست که جوان ها را بیاورد روی کار و به آن ها کار بدهد و خوب حق و حقیقت هم همین است که بالاخره جوان های تحصیلکرده باید روی کار بیایند ولی غافل از اینکه کمونیست همیشه کمونیست می ماند و وقتی که بتواند و آنجا که بتواند نشان می دهد. ما دیدیم در اواخر سلطنت اعلیحضرت رادیو و تلویزیون اصلا افتضاح بود. مثلا پیش از آنکه نمایش فوتبال جهانی را بدهند که تمام مردم جلوی رادیو و تلویزیون می نشستند، قبلا فیلمی از ناصرالدین شاه را نشان می دادند که چطور او را کشته اند یا یک فیلم قهرمانی... به حساب خودشان از انقلاب یکی از ممالک آمریکای جنوبی که چطور شاه کشته شد. یا اینکه از چیزهای انقلابی تماما نشان می دادند، در صورتی که در مملکت ما لازم نبود که از این چیز ها نشان بدهند.

هیچ وقت از آقای قطبی توضیح می خواستند که چرا این کار را می کند؟

هر وقت توضیح می خواستند، می گفت که من خودم مسئول این ها هستم شخصا. در آن موقعی که ثابتی از او توضیح خواسته بود که چرا این اشخاص را در تلویزیون گذاشتید؟ شخصا نوشته که این اشخاص با مسئولیت من استخدام شدند.

اصلا هیچ وقت گزارشی تهیه نشد که به عرض اعلیحضرت برسد؟

چرا رسانده بودند. اعلیحضرت هم دو یا سه دفعه فرمودند ولی او همیشه می گفت که من خودم تضمین می کنم و ضامن این ها هستم. هیچ کس فکر نمی کند و حتی الان هم نمی توانم بگویم که قطبی می خواسته خیانت بکنه ولی از راه بچگی و ندانم کاری و یا اینکه فکر می کرده که این ها ممکن است از این طریق به راه راست بیایند و یا اینکه بیشتر بشود از آن ها استفاده کرد، از لحاظ خبرگی که در کارشان دارند، لذا تمام پست های حساس رادیو و تلویزیون را به آن ها داده بود.
 


منابع: سایت تاریخ ایرانی، کتاب ملی شدن نفت ایران، زندگینامه اشرف،حیات سیاسی و زندگی پرماجرای اشرف، زنان پهلوی، توهم توطئه