چگونه می توان به یاد مرگ نبود؟!
راه نجات آدمی از خود خواهی، دنیاطلبی، حیوان صفتی ، پست نگری و فزونخواهی در تدوام یاد مرگ است؛ چنانکه پیشوای موحدان، علی علیه السلام بدان اشاره کرده است: هر که مرگ را بسیار یاد کند، از نیرنگ دنیا نجات یابد.
از چیزی غافلید که شما را رها نمی کند؟
به یاد آوردن مرگ اثرات تربیتى و اخلاقى فراوانى بر رفتار و افكار آدمى دارد؛ یعنى بعد از آگاهى از آن بر هر شخص مسلمانى لازم است همیشه یاد مرگ را در خاطر خود زنده نگهدارد. در واقع عمق باور و منتهاى تأثیر آگاهى از مرگ و معاد در این نهفته است كه یاد آن همیشه در اذهان زنده باشد و لحظه اى فراموش نگردد. پرواضح است كه اگر این گونه زندگى كنیم وقتى مرگ به سراغمان مى آید، آمادگى پذیرش آن را داشته و كاملا مهیا خواهیم بود. حضرت على علیه السلام ما را به این امر خطیر سفارش و تأثیر آن را در زندگى بیان مى فرمایند، به آن امید كه مایه هدایت ره یافتگان طریق حق گردد.
امیر مومنان علی علیه السلام در ضمن خطبه ای به مردم فرمودند: «شما را به یاد کردن مرگ و کاستن بیخبری تان از آن سفارش می کنم. چگونه از چیزی غافلید که شما را رها نمی کند و از شما غافل نیست؟ چگونه از کسی که مهلت نمی دهد (ملک الموت) مهلت می طلبید؟ برای پند دادن به شما مردگان که آنان را دیدید کافی هستند. بر دوشها به گورها بردندشان، نه خود سوار بودند؛ در گورهایشان فرود آوردند، نه خود فرود آمدند. گویی آنان آباد کننده دنیا نبودند، و گویی همیشه آخرت خانه هایشان بود، و پیوسته در آن بودند.
با یاد مرگ چگونه می توان ستمکار و دنیا طلب بود؟!
امیر مومنان علی علیه السلام در سخنی این حقیقت را یادآور می شود که آدمی برای چه مرزها را زیر پا بگذارد و حرمتها را بشکند و دنیاطلبی نماید و ستمگری کند؟ برای جسمی که مرگ در کمین اوست؟ و پس از مردن، پاسخ دادن به همه چیز در انتظار اوست، و رسیدگی سخت فرا روی اوست؟
«به خدا سوگند، اگر شب را روی خارهای سخت بیدار بمانم، و در طوقهای آهنین از این سو بدان سویم کشند، خوشتر دارم تا روز رستاخیز بر خدا و رسول در آیم، در حالیکه بر یکی از بندگان ستم کرده باشم، یا اندک چیزی را ناسزا گرفته باشم . و چگونه بر کسی ستم کنم به خاطر نفسی که به کهنگی و فرسودگی شتابان و زمان ماندنش در خاک دراز و فراوان است؟!»
یاد مرگ، انسان را از فرو رفتن در دام دنیا باز می دارد و سرکشی آدمی را مهار می زند و از این رو یاد مرگ و ذکر معاد بالاترین ذکرهاست. امیر مومنان علی علیه السلام فرزند خود حسن علیه السلام را بدین روش نیکوی تربیتی، یاد آور شده است: «فرزندم! بسیار یاد مرگ کن، و یاد آنچه با آن بر می آیی، و آنچه پس از مردن روی بدان نمایی، تا چون بر تو در آید ساز خویش را آراسته باشی و کمر خود را بسته، و ناگهان نیاید و تو را مغلوب نماید؛ و مبادا فریفته شوی که بینی دنیاداران به دنیا دل می نهند، و بر سر دنیا بر یکدیگر می جهند...»
نقش یاد مرگ در راه و رسم زندگی
امیر مومنان علیه السلام درباره خود و نقش یاد مرگ در راه و رسم زندگی خود می فرماید: «به خدا سوگند، یاد مرگ مرا از بیهودگی باز می دارد.»
راه نجات آدمی از خود خواهی، دنیاطلبی، حیوان صفتی، پست نگری و فزونخواهی در تداوم یاد مرگ است؛ چنانکه پیشوای موحدان، علی علیه السلام بدان اشاره کرده است: «هر که مرگ را بسیار یاد کند، از نیرنگ دنیا نجات یابد.»
امیر مومنان علی علیه السلام با یاد آوردی مرگ و اینکه مهلت آدمی در زندگی این جهانی کوتاه است، همگان را به کوشش، ساخته شدن، آماده گردیدن،بهره گرفتن و توشه برداشتن فرا خوانده است. اگر کسی مرگ را به یاد داشته باشد دل به پستیها نمی سپارد و در دنیا فرو نمی رود و برای دستیابی به کمالات حقیقی و جاودانی می شتابد.
سخن آخر
بنابراین اگر آدمی خود را رفتنی بداند و فرصت را کوتاه ببیند و به حسابرسی یقین بیابد، خود را آماده می سازد و از این مهلت داده شده به درستی و نیکویی بهره می گیرد و در انجام دادن کارهای نیک شتاب می ورزد و جز خیر را بر نمی گزیند، چنانکه امیر مومنان علی علیه السلام بدین امور اشارت فرموده است: «هر که دوری سفر را به یاد آورد، خویشتن را آماده می نماید. هر که منتظر مرگ خویش باشد، از مهلت هایی که در اختیار دارد بهره می برد. هر که انتظار مرگ را کشد، در انجام دادن کارهای نیک شتاب می ورزد.»
منابع:
- نهج البلاغه، کلام ٢٢٤، نامه ٣١، خطبه ١٨٨، حکمت ٤٣٣،خطبه ٨٤ ،خطبه ٢٣٠، خطبه ٩٩
- الامالی، شیخ طوسی، ج ١، ص ٢٧.
- شرح غررالحکم، ج ٥، صفحات ٢٩٦،٢٩٥ ، ٣٠٥ ، ٣٠٩، ٣٢٧.
