دستور صریح قرآن برای مقابله با فتنه گران منافق

منافقان، کسانی هستند که متظاهر به اسلامند، ولی در قلبشان و در عمق روحشان مسلمان نیستند؛ کافر و غیر مسلمانند و در نتیجه مردمی هستند دو چهره: یک چهره شان چهره مسلمانی و چهره دیگرشان، چهره کفر است. وقتی با مسلمانان می نشینند، اظهار مسلمانی می کنند و عمل مسلمانی انجام می دهند، وقتی هم با کافران می نشینند مانند آن ها هستند و خودشان را از آن ها به حساب می آورند.

فرصت طلبی

از دیدگاه قرآن، منافقان  فرصت طلب می باشند؛ زیرا تنها حفظ منافعشان را مهم می دانند. به تصریح قرآن مصداق بارز این ویژگی، کسب غنایم و گریز از صحنه های نبرد است: «الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِكُمْ فَإِن كَانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِّنَ اللّهِ قَالُواْ أَلَمْ نَكُن مَّعَكُمْ وَإِن كَانَ لِلْكَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُواْ أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْكُمْ وَنَمْنَعْكُم مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ فَاللّهُ یَحْكُمُ بَیْنَكُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلَن یَجْعَلَ اللّهُ لِلْكَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا».(1) 
منافقان فرصت طلب هیچ گاه در مشکلات همراه مسلمانان نیستند، اما به محض پیدا شدن نشانه های پیروزی و رفاه در میان مسلمانان حاضر می شوند: «أَشِحَّةً عَلَیْكُمْ فَإِذَا جَاء الْخَوْفُ رَأَیْتَهُمْ یَنظُرُونَ إِلَیْكَ تَدُورُ أَعْیُنُهُمْ كَالَّذِی یُغْشَى عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُم بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَیْرِ أُوْلَئِكَ لَمْ یُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرًا».(2)

تحقیر مؤمنان

منافقان همانند دیگر دشمنان انبیاء، غیرتمندان دینی و مؤمنان واقعی  را تحقیر می نمودند. این ارثی است که از اشراف و مشرکان و کافران برده اند. این رفتار سیاسی سابقه ای بس طولانی دارد و قرآن نمونه هایی از آن را بیان کرده است؛ همچنان که دشمنان حضرت نوح (علیه السلام) در توجیه نپیوستن خود به ایشان این گونه عذر می آوردند: «فَقَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ كَفَرُواْ مِن قِوْمِهِ مَا نَرَاكَ إِلاَّ بَشَرًا مِّثْلَنَا وَمَا نَرَاكَ اتَّبَعَكَ إِلاَّ الَّذِینَ هُمْ أَرَاذِلُنَا بَادِیَ الرَّأْیِ وَمَا نَرَى لَكُمْ عَلَیْنَا مِن فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِبِینَ »؛ «پس سران قومش كه كافر بودند، گفتند: ما تو را جز بشرى مثل خود نمى بینیم و جز [جماعتى از] فرومایگان ما آن هم نسنجیده نمى بینیم، كسى تو را پیروى كرده باشد و شما را بر ما امتیازى نیست؛ بلكه شما را دروغگو مى دانیم.»(3)

تشکل و پیوستگی

منافقان در جهت ضربه زدن به اسلام  و حاکمیت نظام اسلام متشکل و پیوسته اند. از اختلاف های درونی خود دست می کشند و بر ضد اسلام متحد می شوند: «الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُم مِّن بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمُنكَرِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَیَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ نَسُواْ اللّهَ فَنَسِیَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِینَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»؛ «مردان و زنان دو چهره [همانند] یكدیگرند به كار ناپسند وا مى دارند و از كار پسندیده باز مى دارند و دست هاى خود را [از انفاق] فرو مى بندند خدا را فراموش كردند؛ پس [خدا هم] فراموششان كرد در حقیقت این منافقانند كه فاسقند.» (4)

ایجاد تفرقه

منافقان در طول تاریخ باتمام توان از فتنه گری و ایجاد تفرقه در صفوف مسلمانان استفاده کرده اند و با تسلط بر حکومت ها و ملت ها از منافع مادی و معنوی آن ها به نفع خود بهره بردند. 
قرآن با صراحت دستور مقابله با این گروه فتنه گر را می دهد: «وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَیَكُونَ الدِّینُ كُلُّهُ لِلّه فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»؛ «و با آنان بجنگید تا فتنه اى بر جاى نماند و دین یكسره از آن خدا گردد پس اگر [از كفر] باز ایستند قطعا خدا به آنچه انجام مى دهند بیناست.» (5) 
سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» شیوه رفتاری همه مستکبران   از جمله منافقان در طول تاریخ بوده است. در این راه ساختن مسجد نیز برای تفرقه و فتنه گری  یاری می گیرند.(6)

جنگ روانی

قرآن به اهداف منافقان از راه اندازی این سیاست اشاره دارد. با این رفتار جامعه را به دلهره و اضطراب می کشانند تا روحیه عمومی تضعیف و یأس بر جامعه حاکم گردد تا اعتماد عمومی نسبت به مسئولان حکومت اسلامی سلب گردد که نتیجه اش فاصله بین نظام و مردم است. 
آن ها با بزرگ نمایی دشمن و تحقیر قوای خودی و مسلمانان، سعی در ایجاد رعب و وحشت در صف مؤمنان دارند تا توان مقابله با دشمن را بگیرند: «وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ یَا أَهْلَ یَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَیَسْتَأْذِنُ فَرِیقٌ مِّنْهُمُ النَّبِیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِیَ بِعَوْرَةٍ إِن یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَارًا»؛ «و چون گروهى از آنان گفتند: اى مردم مدینه دیگر شما را جاى درنگ نیست برگردید و گروهى از آنان از پیامبر اجازه مى خواستند و مى گفتند: خانه هاى ما بى حفاظ است و[لى خانه هایشان] بى حفاظ نبود [آنان] جز گریز [از جهاد] چیزى نمى خواستند.» (7) 
همچنین با انتشار بی موقع اخبار پیروزی مؤمنان را مغرور می نمایند و یا با اعلام بی جای اخبار شکست و خطرهای در کمین آنان را دچار رعب و وحشت و ترس می کنند: «وَإِذَا جَاءهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِی الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَیْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیْطَانَ إِلاَّ قَلِیلًا»؛ «و چون خبرى [حاكى] از ایمنى یا وحشت به آنان برسد، انتشارش دهند و اگر آن را به پیامبر و اولیاى امر خود ارجاع كنند؛ قطعاً از میان آنان كسانى اند كه [مى توانند درست و نادرست] آن را دریابند و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، مسلما جز [شمار] اندكى از شیطان پیروى مى كردید.»(8)

شایعه سازی

آنچه برای شایعه سازان مهم است، تأثیرگذاری بر مردم اگرچه به صورت مقطعی می باشد. شایعه سازی روش معمول منافقان بوده و می باشد. 
در جریان جنگ احزاب  مسلمانان روحیه مناسبی نداشتند؛ زیرا همه گروه های مخالف اسلام برای براندازی حکومت نوپای اسلامی متحد شدند و قصد حمله به مدینه را داشتند. 
در این میان منافقان با پخش شایعه ها  به تضعیف بیشتر روحیه آنان می پرداختند. خداوند متعال به افشاگری تهدید آمیز می پردازد: «لَئِن لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَكَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلًا»؛ «اگر منافقان و كسانى كه در دل هایشان مرضى هست و شایعه افكنان در مدینه [از كارشان] باز نایستند، تو را سخت بر آنان مسلط مى كنیم تا جز [مدتى] اندك در همسایگى تو نپایند.» (9) 

پی نوشت ها:
1. نساء: 141.
2. احزاب: 19.
3. هود: 27.
4. توبه 67.
5. انفال: 39.
6. سیمای نفاق در قرآن، ص 115.
7. احزاب: 13.
8. نساء: 83.
9. احزاب: 60.