سکوت علامت رضا نیست

آیا می دانید قصد و رضا در عقد ازدواج به چه معناست؟ آیا می دانید نبود قصد و رضا چه تأثیری بر ازدواج دارد؟ آیا می دانید ازدواج بدون قصد باطل است؟ آیا می دانید اگر درباره کسی قبل از ازدواج اشتباه کنید، چه اتفاقی می افتد؟

مسیح اقدم - بخش حقوق تبیان

"وکلیم بنده؟" این سوالی است که برای همه آنهایی که پای سفره عقد نشسته اند آشنا و معنادار است. سوالی که عاقد از عروس و داماد می پرسد تا مطمئن شود که آنها می دانند برای چه پای عقد نشسته اند و با رضایت کامل این کار را انجام داده اند. آنقدر در این زمینه مشکل ایجاد شده است که قانون گذار به این فکر افتاده تا قصد و نیت و رضایت را نیز وارد پیش درآمدهای ازدواج کند و موادی از قوانین کشور را به آن اختصاص دهد. این مطلب مخصوص مجردها است تا آنها را با مبحثی آشنا کند که کمتر درباره آن شنیده اید.

پیشنهادی که باید قبول شود

اگر می خواهید ازدواج کنید باید بدانید که عقد ازدواج در صورتی صحیح است که یکی از طرفین پیشنهاد ازدواج را مطرح و طرف مقابل آن آن را قبول کند. این پیشنهاد و در مقابل آن پذیرش یا قبول کردن باید همراه با استفاده از کلمات و عباراتی باشد که به صراحت نشان دهنده قصد ازدواج است.

این «درخواست و پذیرش» یا به قول قانون گذار «ایجاب و قبول» توسط زن و مرد یا اشخاصی مانند عاقد که بر اساس قانون حق عقد را دارند انجام می شود. به عبارتی دیگر فقط این افراد می توانند دست به این کار بزنند.

نکته: همه عقود یا اعمال حقوقی دو جانبه هنگامی به طور صحیح واقع می شوند که همراه با کلماتی باشند که نشان دهنده و بیانگر قصد واراده باشد.

فکر و تعقل- قصد و رضا

افراد برای انجام هر کاری از جمله کارهای حقوقی نیازمند فکر کردن درباره آن هستند تا بتوانند خود و وجدان خود را راضی کنند که آن کار را انجام بدهند.  به همین دلیل باید مراحلی در قوه تعقل و مغز فرد سپری شود تا او بتواند فکر خود را به مرحله عملیاتی برساند. این مراحل را می توان به «قصد» و «رضا» تعبیر کرد.

قصد و رضا دو موضوع مستقل هستند که بودن یا نبودن هر کدام از آنها در افراد دو تاثیر مختلف دراعمال دو جانبه حقوقی مانند ازدواج بر جای می گذارد. قصد به معنای نیت است و رضا نیز همان طور که از نامش پیداست به معنی رضایت است.

ازدواج بدون قصد باطل است

اراده یا قصد و رضای طرفین از جمله عوامل اساسی برای همه قراردادها و از جمله عقد ازدواج است. به همین دلیل باید تأکید کرد ازدواجی که بدون اراده و قصد صورت گرفته باشد باطل و بدون اعتبار خواهد بود.

چه کسی عقد را بخواند؟

همان طور که در بالا اشاره کردیم برای بستن پیمان ازدواج این اجازه به عاقد داده می شود. او کسی است که عقد ازدواج را برای خود یا به نمایندگی از فرد دیگری انجام می دهد و برابر قانون باید ویژگی هایی داشته باشد: عاقل، بالغ، قاصد یعنی عاقد علاوه بر اینکه نباید مجنون باشد باید به سن بلوغ رسیده و دارای اراده و قوه ادراک نیز باشد.

مراحل بله گرفتن

خطورذهنی: اولین مرحله ای که براساس آن فرد تصمیم می گیرد زندگی مشترکی را با فرد دیگری آغاز کند مرحله خطور ذهنی است. به این معنا که این موضوع به تدریج به ذهن فرد وارد می شود و ذهن او را به خود مشغول و درگیر می کند.

بررسی: در مرحله بعد که بررسی نامیده می شود فرد تلاش می کند موضوع ازدواج را از زوایای مختلف بررسی کرده و مورد سنجش قرار دهد. در این مرحله فرد به بررسی مزایا یا خوبی ها و معایب یا بدی های احتمالی ازدواج می پردازد و با خود تصور می کند که در صورت تشکیل زندگی مشترک چه آینده ای در انتظارش است.

رضا یا تمایل: رضا یا تمایل پیدا کردن به انجام کاری خاصی که به طور کلی می تواند ازدواج یا هر قرارداد دیگری باشد مرحله دیگری است که بر اساس آن فرد مصمم به انجام آن عمل می شود. به طور مثال فرد مایل به ازدواج با فردی معین می شود.

قصد: بعد از گذشتن از این مراحل نوبت به قصد می رسد؛ یعنی خواست، اراده و نیت فرد این است که با فرد مورد نظر ازدواج کند و دراین مرحله عزم خود را برای رسیدن به این خواسته جزم می کند.

و اما ایما و اشاره

بد نیست بدانید که گاهی طرفین عقد ازدواج یا سایر عقود و قراردادها نمی توانند صحبت کنند یا به معنای دیگر تلفظ عبارات برایشان ممکن نیست. مانند وقتی که یک فرد ناشنوا می خواهد ازدواج کند یا اینکه او یکی از طرفین یک قرارداد است. در چنین مواردی او می تواند از طریق ایما و اشاره به وسیله دست یا حرکات چهره، قصد (نیت) و رضا ( تمایل) خود به انجام این اعمال حقوقی را اعلام کند.

قانون گذار درماده 194 قانون مدنی به این موضوع تاکید می کند که الفاظ ( عبارات)، اشارات (ایما و اشاره به وسیله دست یا حرکات چهره) یا رفتارها و حرکات دیگری که دوطرف معامله یا ازدواج با استفاده از آن قرارداد یا عمل حقوقی مورد نظرشان را انجام می دهند باید موافق یکدیگر و به طور یکسان باشد. به این معنی که یکی از دو طرف، امضا و قبول همان عقدی را بپذیرد که دیگری آن را پیشنهاد داده است، در غیر این صورت معامله باطل است.

وقتی پای اشتباه به میان می آید

در خصوص قصد و رضا برای ازدواج باید نکته دیگری را نیز بدانید. اگر فرد برای ازدواج، رضا و تمایل داشته باشد اما این تمایل بر اثر اشتباه فهمیدن ویژگی های فردی طرف مورد نظر باشد در این صورت به رضا یا تمایل خدشه و آسیب وارد شده است. حالت دیگری را نیز می توان تصور کرد و آن زمانی است که فرد تمایل به ازدواج با فردی خاص دارد اما به دلیل اکراه (مثلا تهدید) از طرف شخص سومی، با فرد دیگری ازدواج می کند. دراینجا نیز به قصد و رضا آسیب وارد شده است.

در این موارد که رضا یا تمایل مخدوش می شود عقد «غیرنافذ» است؛ به این معنا که باید بررسی شود که آیا این فرد می تواند به زندگی با همسر خود دراثراین ازدواج ادامه دهد یا خیر.

دراین باره باید به این مسئله توجه کنید که اشتباه درباره شخصی که با او قصد ازدواج دارد به صحیح بودن عقد آسیب وارد نمی کند مگر اینکه علت اصلی ازدواج همان مسئله ای است که اشتباه از آب درآمده است.

این مورد را با مثال توضیح می دهیم:

فردی را در نظر بگیرید که به دیگری بله برای ازدواج می گوید، چون دوست دارد همسر آینده اش پزشک باشد و فکر می کند که این فرد نیز به این شغل اشتغال دارد، اما پس از عقد متوجه می شود که شغل او چیز دیگری است. باید گفت که او مرتکب اشتباه شده و عقد غیرنافذ است؛ یعنی باطل نیست اما صحیح بودن آن نیاز به اجازه و امضای این فرد دارد.

ازدواج به زور اسلحه

یادتان نرود در مواردی که در هر عقدی از جمله ازدواج، به طور کلی یکی از طرفین رضایت نداشته باشد اما مجبور به قبول شود عقد صحیح نبوده و شخصی که مجبور شده می تواند بعدا عدم رضایت خود را اعلام کند.

مثلا فردی که قصد بالا کشیدن اموال دیگری را دارد اسلحه ای روی شقیقه فرد قرار می دهد و از او می خواهد مدارک مورد نظرش را امضا کند. اینجا دیگر بحث اکراه مطرح نیست. بلکه این فرد به دلیل اجبار و از ترس جانش برگه ها را امضا می کند. این مورد درباره ازدواج نیز صادق است. مثلا فردی به اجبار اسلحه مجبور به امضای عقدنامه شود که این اجبار می تواند موجب عدم نفوذ ازدواج گردد.

نکته: قدیمی ها اعتقاد داشتند که سکوت علامت رضاست؛ اما اشتباه نکنید قانون سکوت را علامت رضا ندانسته است و زوجه باید خیلی مشخص رضایت خود را اعلام کند.

منابع: روزنامه ایران، میزان