تبیان، دستیار زندگی
حوزه روزنامه نگاری برای کودکان سکوت نکرده است و آنها هم برای سهمی از دنبای رسانه ها دارند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

از روزنامه نگاری کودک چه می دانید؟

حوزه روزنامه نگاری برای کودکان سکوت نکرده است و آنها هم  برای سهمی از دنیای رسانه ها دارند.
در ابتدا اصولی را که فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران برای گزارش نویسی در مورد کودکان قرار داده است را مرور می کنیم و بعد این موضوع را به صورت تجربی با سردبیر همشهری دوچرخه یاد می گیریم.

فرآوری: محسن بابایی - بخش ارتباطات تبیان
کتاب کودک

اصول گزارشگری در مورد کودکان

فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران (IFJ) یازده اصل راهنما برای گزارشگری خبرنگاران و رسانه ها در مورد کودکان با تاکید بر حفظ حقوق کودک تهیه کرده است که در ادامه از نظرتان می گذرد.
تمام روزنامه نگاران و فعالان حرفه ای در عرصه رسانه وظیفه دارند بالاترین استانداردهای اخلاقی و حرفه ای را لحاظ کنند و به گسترده ترین شکل ممکن به اطلاع رسانی در مورد کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق کودک (UNCRC) و مفاهیم از آن برای پیشبرد روزنامه نگاری مستقل بپردازند.
سازمان های رسانه ای باید تخطی از حقوق کودکان و مسائل مربوط به ایمنی، حریم خصوصی، امنیت، آموزش، بهداشت و رفاه آن ها و همچنین تمام انواع سوء استفاده از آن ها را به عنوان موضوعات مهم برای تحقیقات و مباحث عمومی خود در نظر بگیرند. دسترسی به حریم خصوصی حق بدون چون وچرای کودکان است، مگر در مواردی که به وضوح در این راهنما آورده شده است.
فعالیت های روزنامه نگارانه که زندگی و رفاه کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد باید همیشه با در نظر گرفتن موقعیت حساس آن ها دنبال شود.

راهنما

روزنامه نگاران و سازمان های رسانه ای باید تلاش کنند تا بالاترین استانداردهای اخلاقی را در زمینه گزارشگری در مورد مسائل کودکان اعمال کنند؛ آن ها به خصوص باید اقدامات زیر را انجام دهند:
* زمانی که روی مسائل مربوط به کودکان کار می کند، به بهترین شکل ممکن در جهت رعایت استانداردهای دقت تلاش کنند و حساسیت های لازم را در نظر داشته باشند؛
 * از انتشار تصاویری از کودکان که آسیب رسان به آن ها هستند و به رسانه ها رخنه می کنند، خودداری کنند؛
* از کاربرد محتوای کلیشه ای و احساساتی برای فروش بهتر مطالب خود در مورد کودکان خودداری کنند؛
 * به دقت تبعات انتشار هرگونه مطالب در مورد کودکان را مدنظر قرار دهند و آسیب های احتمالی به آن ها را به کمترین حد برسانند؛
 * از نمایش چهره کودکان یا هرگونه مشخصه دیگری که باعث شناسایی آن ها شود خودداری کنند، مگر اینکه به وضوح در راستای منافع عمومی باشد؛
 * در هرجا که ممکن است، حق دسترسی کودکان به رسانه ها را فراهم کنند تا آن ها خود دیدگاه هایشان را بدون هر گونه فشاری بیان کنند؛
 * به صورت مستقل نسبت به صحت اطلاعات ارائه شده از سوی کودکان اطمینان حاصل کنند و در نظر داشته باشند که این روند بدون به خطر انداختن کودکانی باشد که اطلاعات را در اختیار آن ها قرار می دهند؛
* از به کار بردن تصاویری که کودکان را از نظر جنسی مورد توجه قرار می دهند خودداری کنند؛

فکر می کنم خبرنگار یک نشریه  کودک و نوجوان باید همه ویژگی های یک نشریه عمومی را داشته باشد، یعنی دست کم اصول و قواعد کار روزنامه نگاری را بشناسد و بتواند به شکل مناسب و سریع به تهیه،  تولید و تنظیم خبر بپردازد.همچنین توانایی برقراری ارتباط و دامنه  ارتباطات

* از روش های منصفانه، آشکار و مشخص برای به دست آوردن تصاویر کودکان استفاده کنند و جای که تا ممکن است با آگاهی و رضایت کودکان یا سرپرست و قیم آن ها تصاویرشان را دریافت کنند؛
* از اعتبارنامه هر سازمانی که مدعی اظهارنظر از سوی کودکان است یا خود را نماینده منافع آن ها معرفی می کند اطمینان حاصل کنند؛
* به کودکان، سرپرستان یا قیم های آن ها برای مسائل رفاهی کودکان پول پرداخت نکنند، مگر اینکه به وضوح در راستای منافع کودک باشد؛
روزنامه نگاران باید گزارش هایی که از سوی دولت هایشان منتشر می شود و ادعاهایی که آن ها در مورد اجرای کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق کودک مطرح می کنند را مورد راستی آزمایی قرار دهند. رسانه ها نباید تنها به گزارشگری در مورد شرایط کودکان زمانی که به رخدادی منجر می شود بپردازند، بلکه باید دائما روندی که به چنین رخدادهایی ختم می شود را نیز گزارش کنند.

روزنانه نگاری کودک و نوجوان در گفت وگو با مناف یحیی پور

«مناف یحیی پور» سردبیر نشریه دوچرخه همشهری در این گفت وگو نگاهی دارد به روزنامه نگاری کودک و نوجوان و مهارت هایی که خبرنگاران این حوزه باید داشته باشند. یحیی پور به مدت8 سال سردبیری مجله رشد جوان  را عهده داربوده و در کارنامه کاری خود مدیر داخلی هفته نامه خانه، دبیر تحریریه مجله آینده سازان (ویژه دانش آموزان دبیرستان) و فعالیت در برنامه های مختلف خانه روزنامه نگاران جوان را داشته است.او از اردیبهشت 89 تا کنون به عنوان سردبیر دوچرخه همشهری به کار روزنامه نگاری خود ادامه می دهد.
برای روزنامه نگاری کودک و نوجوان چه تعریفی را می توان در نظر گرفت و آیا اصلا روزنامه نگاری کودک و نوجوان در کشور ما به  شکل یک حوزه  تخصصی در روزنامه نگاری در آمده است؟
شاید در این جا ساده ترین تعریف، کاراترین تعریف هم باشد، یعنی فکرمی کنم مخاطبان کودک و نوجوان،  ماهیت کار روزنامه نگاری کودک و نوجوان را هم مشخص می کنند. البته شاید این تعبیر کمی ابهام داشته باشد که منظور فعالیت روزنامه نگاری برای مخاطبان کودک و نوجوان است یا فعالیت روزنامه  نگارانه خود کودکان و نوجوانان؟ و معمولااز این اصطلاح معنای نخست، یعنی همان فعالیت روزنامه نگاری برای مخاطبان کودک و نوجوان مد نظراست.

خبرنگار یک نشریه  کودک و نوجوان در عین حالی که باید با تعریف خبر،مصاحبه و گزارش و شیوه های تهیه و تنظیم آن ها آشنا باشد، باید بتواند آن تعریف و آن شیوه ها را در زمینه نشریه  کودک یا نوجوان ، متناسب با ذائقه، دانش، علاقه مند ی ها و حساسیت های ویژه  مخاطب کودک یا نوجوان پیاده کند

در جواب بخش دوم سوال، به نظرم باید گفت هم بله و هم خیر. بله، به این معنا که به هر حال کار روزنامه نگاری برای مخاطب کودک و نوجوان، مخصوصاً در حوزه  رسانه های چاپی، حوزه ای تخصصی و یا دست کم اختصاصی است و درحال حاضر افرادی وجود دارند که به نسبت دانش و تجربه ای که در این حوزه دارند، می توان آنان را به عنوان روزنامه نگاران اختصاصی و بعضاً متخصص حوزه کودک و نوجوان شناخت خیر، هم به این دلیل که هنوز هستند کسانی، چه در میان مسئولان و تصمیم گیران و چه از دوستان نویسنده و روزنامه نگار، که چندان به تخصص وتجربه  کار در این حوزه قائل نیستند و طبیعی است که تصمیم ها و دخالت ها و نوشته هایشان تبعاتی هم دارد.
کسی که می خواهد به فعالیت در نشریات کودک و نوجوان بپردازد، به چه پیش زمینه های خاصی نیاز دارد ؟
هر چند به طور کلی مرسوم شده که برخی از دوستان صرفاً با برخورداری ازتوانایی و ذوق نوشتن یا براساس علاقه  ها و ارتباطاتی که در حوزه های خاص از ورزش و سینما گرفته تا ادبیات و سیاست دارند، وارد رسانه ها می شوند .از سوی دیگر بعضی از دوستان که بی هدف و بدون آشنایی درست در کنکور،رشته های علوم ارتباطات اجتماعی، خبرنگاری و ... را انتخاب کرده اند وتمایلی به فعالیت در این حوزه ندارند و خواه ناخواه نه در طول تحصیل و نه بعد از آن چندان دانش و تخصص و تجربه ای در این زمینه به دست نمی آورند؛اما قاعدتاً کسی که می خواهد در نشریات کودک ونوجوان به روزنامه نگاری بپردازد، لازم است هم در حد قابل قبولی از دانش و تخصص روزنامه نگاری ، ارتباطات اجتماعی، شناخت فضا و اقتضائات کار  رسانه ای برخوردار باشد وهم تا حدودی ویژگی های کودکان و نوجوانان و دنیای آن ها را بشناسد و به فعالیت در این فضا علاقه داشته باشد تا هم بتواند در این حوزه که هیجان وشهرت برخی حوزه های دیگر روزنامه نگاری را ندارد بماند و هم در برقراری ارتباط با مخاطب موفق باشد.
اگر مشخص تر بخواهید بگویید خبرنگار یک نشریه کودک و نوجوان چه ویژگی هایی باید داشته باشد تا بتواند سوژه های مناسبی انتخاب و مخاطب کودک و نوجوان را جذب کند؟
فکر می کنم خبرنگار یک نشریه  کودک و نوجوان باید همه ویژگی های یک نشریه عمومی را داشته باشد، یعنی دست کم اصول و قواعد کار روزنامه نگاری را بشناسد و بتواند به شکل مناسب و سریع به تهیه،  تولید و تنظیم خبر بپردازد.همچنین توانایی برقراری ارتباط و دامنه  ارتباطات نسبتاً وسیع در این حوزه مهم است ضمن این که خبرنگار باید از دانش و اطلاعات عمومی خوبی برخوردار باشد.به روز بودن و کنجکاو بودن یکی دیگر از ویژگی هایی است که می توان به آن اشاره کرد مثلا خبرنگاری موفق تر خواهد بود که به اتفاق ها و مسایل پیرامون خود دقیق نگاه کند و ساده و بی تفاوت از کنار رویدادها نگذرد .
البته علاوه براین ها لازم است کمی تا قسمتی کودکی خود را حفظ کرده باشد،حوصله کند با کودکان و نوجوانان هم نشین و هم صحبت شود، آن ها را جدی بگیرد،  بتواند تا حدودی از زاویه دید کودک و نوجوان به دنیا و رویدادهای آن نگاه کند، کمی هم اگر شده بتواند همراه و هم پای کودک یا نوجوان ذوق کند، لذت ببرد،  بخندد یا اخم کند و...و البته فراموش نکند که او نه کودک یا نوجوان است و نه بزرگسال یا جوانی که خود را جدا از کودک و نوجوان می بیند و از افقی بالاتر به دنیای آنان نگاه می کند، بلکه او باید بتواند حلقه وصلی باشد برای آشتی دنیای کودک و نوجوان با دنیای بزرگسالان. حلقه وصلی که گاه به نظر می رسد جدی گرفته نمی شود و حتی شاید آن را نمی بینند؛  هر چند خود مخاطبان کودک و نوجوان خوب همه چیز را می بینند و مخصوصاً با گذر زمان حتی متوجه نکاتی هم می شوند که ممکن است ابتدا چندان به آن نکته ها دقت نکرده باشند.
خبر و مصاحبه و گزارش را برای مخاطب کودک و نوجوان چه طور باید تعریف کرد؟ آیا روزنامه نگاران این حوزه باید به همان شکلی که  در کار برای بزرگ ترها تعریف می شود،  خبر و مصاحبه و گزارش را تهیه کنند یا برای این مخاطب به شکل متفاوتی باید کار کرد؟

شاید بشود گفت که اگر سه اصل مشهور «درستی»، «روشنی» و «دقت» را متناسب با مخاطب کودک و نوجوان از نو تعریف کنیم، به جای خوبی برسیم

خبرنگار یک نشریه  کودک و نوجوان در عین حالی که باید با تعریف خبر،مصاحبه و گزارش و شیوه های تهیه و تنظیم آن ها آشنا باشد، باید بتواند آن تعریف و آن شیوه ها را در زمینه نشریه  کودک یا نوجوان ، متناسب با ذائقه، دانش، علاقه مند ی ها و حساسیت های ویژه  مخاطب کودک یا نوجوان پیاده کند. یعنی بداند این جا از کدام تکنیک و روش تنظیم خبر یا مصاحبه و گزارش می تواند یا بهتر است استفاده کند و از کدام یک نمی تواند. یا بداند برای این مخاطب از چه زاویه ای باید به موضوع بپردازد، چه تصویری را برای کمک به انتقال بهتر و کامل تر خبر یا موضوع گزارش و مصاحبه تهیه کند و... در این حوزه نکاتی از این قبیل مطرح است که اصلاً کدام رویداد را می شود برای مخاطب کودک یا نوجوان منژس کرد؟ یا برای کدام یک از ارزش های خبری باید اهمیت بیش تری قایل شد؟ آیا هیجانی که کودک یا نوجوان را ارضا می کند با تعریفی که از ارزش خبری «درگیری و برخورد» در ذهنمان داریم مطابقت دارد یا جور دیگری باید به موضوع نگاه کنیم؟ آیا دست کم بخشی از این بار هیجان را برای این مخاطب در ارزش «استثنا و شگفتی»نمی توان پیدا کرد؟ یا مثلاً در تعریف ارزش خبری «فراوانی و بزرگی اعداد و ارقام» توجه داشته باشیم که این مفهوم برای بزرگسال یک جور است و برای کودک یا نوجوان جور دیگر. در باره  تلقی ما از ارزش های خبری «فراگیری»،«شهرت» و «مجاورت» هم همین نکته مطرح است و لازم است به این ارزش ها از زاویه دید یک کودک یا نوجوان نگاه کنیم. فکر می کنم آن وقت خواهیم دید که با دایره های متقاطعی رو برو هستیم که بخش هایی از آن ها مشترک است وبخش هایی مجزا. البته ناگفته نماند که در این زمینه ها ما هنوز ضعف داریم و چندان کار نکرده ایم   و راه درازی در پیش رو داریم. در واقع وارد جاده  آسفالته ای با علایم استاندارد و روشن نشده ایم، بلکه هم چنان باید تلاش کنیم تا بتوانیم در حد امکان این راه را هموارتر کنیم و به علایم مناسب دو طرف این جاده برسیم.
با چه نثر و زبانی باید در نشریات کودک و نوجوان نوشت؟
شاید بشود گفت که اگر سه اصل مشهور «درستی»، «روشنی» و «دقت» را متناسب با مخاطب کودک و نوجوان از نو تعریف کنیم، به جای خوبی برسیم. تصورمی کنم در این صورت هم تکلیف ما با نثر و زبان، دست کم، تا حدودی روشن می شود و هم از جنبه های دیگر دستاوردهای مناسبی برایمان خواهد داشت. با این حساب نثری که در نشریه ویژه مخاطب کودک یا نوجوان به کار می گیریم، نثری درست و سنجیده و در عین حال زیبا و صمیمی خواهد بود. یعنی نه «دقت» را می توانیم فدای زیبایی نثر و زبان صمیمی خود کنیم و نه قراراست به بهانه رعایت اصل «روشنی»، زیبایی نثر را از یاد ببریم. نه حق داریم به دلیل صمیمانه نویسی، به «درست نوشتن» کم اعتنایی کنیم و نه رعایت «دقت» و «درستی» باید به از دست دادن زیبایی و جذابیت نثر منجرشود.



منابع:
همشهری آنلاین، " روزنامه نگاری کودک و نوجوان"، 1391
همشهری آنلاین، " اصول گزارشگری در مورد کودکان"، 1394