متوسلیان از نمای نزدیک

گفت و گو با محمد حسین مهدویان درباره «ایستاده در غبار»

فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» از جمله آثار شگفتی ساز جشنواره سی و چهارم فجر بود . محمد حسین مهدویان این فیلم را مثل مجموعه «آخرین روزهای زمستان» با روایتی مستندگونه و استفاده از صداهای آرشیوی ساخته است. فیلم ادای دینی است به جاوید الاثر حاج احمد متوسلیان.

«ایستاده در غبار» هم در بخش نگاه نو حاضر بود و هم بخش مسابقه با دیگر فیلم ها رقابت می كرد. مهدویان در بخش نگاه نو به خاطر كارگردانی«ایستاده در غبار» جایزه ویژه هیئت داوران را گرفت. فیلم در بخش سودای سیمرغ هم خوش درخشید و سه جایزه دست یافت: سیمرغ جلوه های ویژه میدانی (ایمان کرمیان)،سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و لباس (محمد  رضا شجاعی) و سیمرغ بلورین بهترین فیلم (حبیب والی نژاد). را بدست بیاورد. با مهدویان درباره این تجربه به گفت و گو نشستیم که در ادامه می خوانید:  
«ایستاده در غبار» هم در بخش نگاه نو حاضر بود و هم بخش مسابقه با دیگر فیلم ها رقابت می كرد. مهدویان در بخش نگاه نو به خاطر كارگردانی«ایستاده در غبار» جایزه ویژه هیئت داوران را گرفت. فیلم در بخش سودای سیمرغ هم خوش درخشید و سه جایزه دست یافت: سیمرغ جلوه های ویژه میدانی (ایمان کرمیان)،سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و لباس (محمد  رضا شجاعی) و سیمرغ بلورین بهترین فیلم (حبیب والی نژاد). را بدست بیاورد. با مهدویان درباره این تجربه به گفت و گو نشستیم که در ادامه می خوانید:

بدون هیچ تصویر مستند

محمد حسین مهدویان چند سال قبل برای ساخت مجموعه «آخرین روزهای زمستان»، از تکنیک جدیدی استفاده کرد و زندگی شهید حسن باقری را با تلفیقی از صداهای ضبط شده واقعی و آرشیوی این رزمندگان ساخت. حالا در «ایستاده در غبار»، مجددا سراغ  همان تکنیک رفته و اینبار زندگی احمد متوسلیان را به این شیوه بازسازی کرده. خود مهدویان معتقد است که «ایستاده در غبار»، تفاوت های مهمی با «آخرین روزهای زمستان» دارد. او می گوید:«
به لحاظ سبک، خیلی به آن مجموعه شباهت دارد ولی باهم تفاوتهای مهمی دارند. چون هنوز فیلم دیده نشده شاید زیاد نشود راجع به تفاوتها و شباهتها صحبت کرد اما به طور کلی فضای «ایستاده در غبار» یک جورهایی ملهم از فیلمهای مستند دهه پنجاه و شصت است. فیلمهایی که زمان انقلاب یا جنگ با دوربین 16 میلیمتری و سبک دوربین روی دست گرفته می شد و آن زمان خیلی باب بود. ویژگی منحصر بفرد این فیلم به نسبت مجموعه، این است که هیچ تصویر مستندی داخلش وجود ندارد. همه تصاویر فیلم نمایشی هستند. کل فیلم از اول تا آخر ساخته شده. چون از اول قرارمان این بود که اثر به عنوان یک فیلم سینمایی تولید شود و اصلا مستند نباشد.»

استفاده از صداهای واقعی

مهمترین شباهت میان «ایستاده در غبار» و «آخرین روزهای زمستان» در شیوه استفاده از صداهای آرشیوی است. به گفته مهدویان، برخلاف اینکه حتی یک فریم تصویر واقعی در ساخت فیلم وجود ندارد، همه صداها به طور کامل، واقعی هستند. او می گوید:«اینجا حتی نریشن هم برای پیشبرد داستان فیلم نداریم. روایتهایی وجود دارد که آدمهای مختلف از ابتدای فیلم دارند آنها را تعریف می کنند. ما مجموعه این روایتها را در کنار صداهای واقعی داریم. مثل «آخرین روزهای زمستان» این صداها هم از داخل آرشیو بیرون آمده و متعلق به افراد حقیقی است.»

روایت از زبان دیگران

مهدویان برخلاف زمانی که مجموعه «آخرین روزهای زمستان» را ساخته بود، الان به شدت اصرار دارد که فیلم مستند نساخته:«حالا شاید بعضی ها فیلم را ببینند و بگویند شبیه مستند است اما واقعا اینطور نیست. یک فیلم خاص است که هرکسی شاید تعبیری از آن داشته باشد.» این فیلم از نوجوانی احمد متوسلیان تا جایی که اطلاعاتی از او وجود دارد را در بر می گیرد. در این صورت، بخش هایی از زندگی متوسلیان مثل دوران نوجوانی هست که قطعا صدایی از او به جا نمانده. درباره اینکه این بخش ها چگونه روایت می شود، می گوید:«این بخش ها بیشتر به صورت داستانی از زبان دیگران روایت می شود. فضای فیلم به این صورت است که انگار آدمهایی که از آن موقع باقی مانده اند دارند این وقایع را تعریف می کنند.»

خسته کننده نبودن روایت

یکی از عوامل مهم جذابیت مجموعه «آخرین روزهای زمستان» این بود که در قسمتهای کوتاه نیم ساعت تا چهل دقیقه ای ساخته شده بود و طبیعتا تماشای این تکنیک و فضا مخاطبان را خسته نمی کرد. قبل از جشنواره اینطور به نظر می رسید که شاید تماشای یک فیلم 100 دقیقه ای با چنین ساختاری، مخاطبان را خسته کند اما توجه بیش از حد مخاطبان به فیلم در جشنواره نشان داد که فیلم به هیچ عنوان خسته کننده نیست. مهدویان می گوید:«روایت «ایستاده در غبار» برای 100 دقیقه طراحی شده و برنامه ریزی ما به طوری بوده که مخاطب را خسته نکنیم. شاید در 15-20 دقیقه اول، اگر تماشاچی صبر کمتری داشته باشد یک مقدار به خاطر لحن متفاوتی که فیلم دارد خسته شود  ولی فکر کنم بعد از اینکه درگیر فیلم می شود تا آخر آن را دنبال میکند. فیلم ویژگی هایی دارد که به راحتی تماشاگر می تواند آن را ادامه بدهد.»

توجه به جزئیات شخصیت ها

یکی از نکاتی که در «ایستاده در غبار» اهمیت زیادی دارد توجه به جزئیات رفتاری رزمندگان و روایت جزء به جزء اتفاقها است،؛ مسئله ای که در «آخرین روزهای زمستان» تا حدی رعایت شده بود. درواقع همین توجه به جزئیات است که باعث می شود فیلم برای مخاطبان خسته کننده نباشد. مهدویان می گوید:« چون ما فیلم را از اساس برای پرده سینما آماده کردیم و برای نمایش در ابعاد بزرگ آن را ساختیم، چند برابر کار قبلی، در این فیلم جزئیات رعایت شده. ضمن اینکه میزانسن ها هم پیچیده تر هستند و به لحاظ اجرا خیلی کاملتر از قبلی است. فیلم به لحاظ اجرا چند گام جلوتر از «آخرین روزهای زمستان» است. کاملا اندازه پرده سینما ساخته شده و این جزء مسائلی است که خیلی روی آن حساسیت نشان دادیم. چه در بحث طراحی صحنه، چه نوع فیلمبرداری و روایت جزئیات کاری کردیم که فیلم پرده را پر کند و هیچ فضای خالی وجود نداشته باشد.»

اهمیت شخصیت متوسلیان

از جذابیت های ساختاری فیلم که بگذریم، زندگی حاج احمد متوسلیان به خودی خودش جاذبه های زیادی برای تبدیل شدن به یک فیلم داستانی را دارد. یکی از مهمترین جذابیتها، شخصیت پردازی کاراکتر خود حاج احمد متوسلیان است. مهدویان در این باره می گوید:«فیلم به طور کلی مبتنی بر شخصیت پردازی است. چون عنصر شکل دهنده داستان، شخصیت احمد متوسلیان است و فکر می کنم به لحاظ جزئیات پرداخت شخصیت و نگاه روانشناسی به کاراکتر فیلم از حسن باقری هم بهتر درآمده باشد. چون بهرحال متوسلیان، شخصت درونی تری نسبت به حسن باقری است و نمودهای بیرونی کمتری دارد یا متغیر است. در نتیجه ما در پرداخت، نیاز به یک جزئی نگری و شیوه پیچیده تری داشتیم. نکته دیگر اینکه بیش از رخداد و وقایع، روی شخصیت احمد متوسلیان، به عنوان یک شخصت جذاب، تمرکز بیشتری داشتیم. یعنی به نظر خودم عنصر پیش برنده فیلم، بیشتر شخصیت است تا رخدادها. اگر هم رخدادهایی در فیلم می بینیم باز هم در جهت تقویت شناختمان نسبت به شخصیت احمد متوسلیان در نظر گرفته شده.»

کلیشه ای و شعاری نیست

برخلاف خیلی از آثار دفاع مقدسی که در ساخت و پرداخت کاراکتر شهدا و رزمندگان بیش از اندازه اغراق می کنند و شخصیتی شعاری تحویل مخاطبان می دهند، «ایستاده در غبار» فیلمی داستانی است و ویژگی های مستند قبلی را ندارد. مهدویان می گوید:«سعی کردیم روایتمان خیلی رئالیستی، زمینی و دقیق باشد. اصلا کلیشه و شعار و این جور چیزها داخل فیلم وجود ندارد. کاراکتری که از حمد متوسلیان می بینید بسیار قابل لمس و قابل باور است. اصلا از ابتدا استراتژی مان چیزی غیر از این نبوده. حالا اینکه چقدر موفق بوده باشیم باید منتظر قضاوتها  بمانیم.»

ادامه فیلمسازی با تکنیک جدید؟

مهدویان اولین کارگردانی بود که سبک جدید ادغام صداهای واقعی روی تصاویر ساخته شده را برای اولین بار ارائه کرد و در مجموعه «آخرین روزهای زمستان» توانست، توجه های زیادی را به خودش جلب کند. حالا برای بار دوم، این تکنیک به شدت موردتوجه قرار گرفته و طبیعتا این مسئله می تواند این کارگردان را به پیشروی در همین مسیر ترغیب کند. او درباره اینکه آیا قرار است همچنان روی همین تکنیک پیش برود یا خیر می گوید:«من بعد از «آخرین روزهای زمستان»، دیگر نمی خواستم چنین کاری را انجام دهم اما باز شرایطی پیش آمد که این سبک را کار کردم. الان هم فعلا برای آینده تصمیمی ندارم. صبر میکنم ببینم چه اتفاقی می افتد. باید ببینم این فیلم چه عکس العملی برمی انگیزد و تماشاگر چگونه با آن مواجه می شود بعد تصمیم می گیرم که ادامه بدهم یا نه.»