مولکول هایی که جهان را تغییر دادند - قسمت سوم
پلی تن (n(C2H4)
پلی تن که یکی از انواع پلاستیک ها با بیشترین کاربرد است، در ساخت کیسه های فروشگاهی، مفاصل مصنوعی و بطرهای پلاستیکی کاربرد دارد. حتی آدامس را هم با این ماده می سازند. امروزه استفاده از پلی تن چنان فراگیر شده است که تصور زندگی بدون آن دشوار است. اما در سال 1933 که اریک فاست و رجینالد گیبسون شیمیدانان انگلیسی این ماده را کشف کردند، گمان کردند این محصول فقط یک ماده زائد است. اما پس از گذشت 70 سال هر ساله بیش از 60 میلیون تن پلی تن تولید می شود. اما این ماده یک جنبه ناخوشایند هم دارد که تعداد زیاد گورستان های زباله است، چراکه چندصد سال طول می کشد تا این ماده تجزیه شود.
د.د.ت (C14H9CL5)
در دهه های 1950 و 1960 از د.د.ت برای نابودی مالاریا در اروپا و شمال امریکا استفاده کردند که به گفته سازمان بهداشت جهانی طی این برنامه حدود 25 میلیون نفر از مرگ نجات یافتند. با این همه از همان دهه 1940 دانشمندان نسبت به خطرهای استفاده از د.د.ت هشدار دادند و آزمایش های دقیق در همان زمان درباره حشره کش های آلی کلردار، خطرناک بودن آن را برای انسان ها، حیوانات و محیط زیست آشکار ساخت. در نتیجه استفاده از این ماده در بسیاری از کشورها ممنوع یا محدود شده است.
آمونیاک (NH3)
جمعیت رو به افزایش جهان در ابتدای قرن بیستم نمی توانست آمونیاک کافی برای تولید کود زمین های کشاورزی فراهم کند. اما پس از کشف یک شیوه تولید انبوه آمونیاک، با نام روش هابی، امروزه حدود دو میلیارد نفر از مردم جهان از گرسنگی نجات یافتند. هر ساله حدود 100 میلیون تن آمونیاک به عنوان ماده اولیه کود تولید می شود. البته آمونیاک یکی از اجزای مهم به کار رفته در مواد منفجره نیز محسوب می شود.
آهن (Fe)
90 درصد از کل تولید فلز در جهان، مربوط به آهن است. بدون آهن، از خطوط انتقال نیرو و پالایشگاه هم خبری نبود. آهن یکی از اجزای مهم خودروها، قطار، هواپیما، کشتی، یخچال، ماشین ظرفشویی و کامپیوتر است. آهن در تولید حشره کش، تصفیه آب و فاضلاب و تولید آمونیاک به کار می رود.
آهن را از 3500 سال پیش ذوب می کردند، اما از سال 1856 که «هنری بسمر» مهندس انگلیسی روش کم هزینه یی را برای تولید انبوه فولاد از آهن ارائه کرد، کاربرد آن به شدت افزایش یافت. تنها در سال 2007، 1900 میلیون تن سنگ آهن تولید شد که 98 درصد آن برای تولید فولاد به کار رفت.
اتانول (C2H6O)
اگر کسی سرگیجه داشته باشد، همه چیز را دو تا ببیند و بی دلیل جذب کسی شود، به احتمال بسیار، الکل نوشیده است. هم اکنون در جهان حدود دو میلیارد نفر الکل می نوشند. مورخان حدس می زنند بشر اتفاقی و هنگامی که آب باران به انبار غله راه یافت و سپس نور خورشید آنها را تخمیر کرد، الکل را کشف کرد. مشروبات باعث کاهش کمرویی، کاهش درد و تغییر خلقیات می شود. مصرف الکل سومین عامل مرگ ومیر در کشورهای توسعه یافته است.
سولفوریک اسید (H2so4)
میزان تولید سولفوریک اسید در هر کشوری، معیار مناسبی برای سنجش توانایی های صنعتی آن کشور است، زیرا برای تولید تقریباً همه مواد صنعتی، در برخی از مراحل، استفاده از این ماده خورنده ضروری است. این ماده در معدن کاری، تولید فولاد، پالایش نفت و تولید مواد شیمیایی، همچنین تولید کود، مواد پاک کننده و پلاستیک کاربرد دارد. با این توصیف، عجیب نیست که این ماده به عنوان «سلطان مواد شیمیایی» معروف است. سولفوریک اسید در قرن هشتم کشف شد، اما در سال 1740 که جان روباک شیمیدان انگلیسی روشی برای تولید انبوه آن ابداع کرد، به مقدار زیاد در دسترس قرار گرفت. تولید سولفوریک اسید در جهان در سال 2005 را حدود 193 میلیارد تن تخمین می زنند.
کربن دی اکسید (CO2)
جوزف بلک شیمیدان اسکاتلندی این گاز گلخانه یی مهم را در دهه 1750 کشف و جداسازی کرد. در آن هنگام، انتشار گاز Co2 تولید بشر حدود سه میلیون تن در سال بود، اما در سال 2005 تنها از راه سوختن سوخت های فسیلی انتشار آن به 9/7 میلیارد تن رسید. کربن دی اکسید که پس از بخار آب دومین گاز گلخانه یی مهم محسوب می شود، گرما را در جو سیاره زمینی به دام می اندازد و با اثر گلخانه یی باعث افزایش دمای زمین می شود. انتشار گازهای گلخانه یی همچنان ادامه دارد و در صورتی که تغییر قابل توجهی در این وضعیت صورت نگیرد، انتظار داریم سطح آب دریاها افزایش یابد، پدیده های خشن جوی روی دهد و انقراض های گسترده یی صورت گیرد که نتیجه آن گرمایش سریع جهان است.
بخش مرکز یادگیری سایت تبیان
تهیه:مرجان سلیمانیان، تنظیم: نیلوفر یاقوتی
