آغداشلو، صدنفر را مرمت می کند

منظور از حفظ و نگهداری آثار تاریخ- هنری، افزایش مدت عمر آن ها است. این کار در ابتدا با کنترل شرایط محیطی که باعث تخریب و فرسودگی آثار می شود، انجام می پذیرد. در حوزه مرمت و حفاظت باید به یک نکته اساسی توجه کرد و آن حفظ اصالت هنری و تاریخی هر اثر با نگهداری تمامیت آن است. بنابراین کم ترین مداخله همراه با کم ترین کاربرد مواد شیمیایی در این امر باید صورت گیرد تا تمامیت اثر حفظ شده و سندیت تاریخی آن ماندگار بماند. در حفاظت آنچه باید در نظر گرفته شود از میان بردن یا کم کردن تاثیر عوامل ویرانگر آثار است. این عوامل می تواند درونی یا بیرونی باشد. بیش تر زمان ها عوامل بیرونی سبب تشدید فرآیند تخریب می شود.
از سوی دیگر مرمت یعنی بازگردانی بافت موجود یک اثر به وضعیت پیشین قبلی، از راه برداشتن افزوده ها یا سرهم بند کردن اجزای آن، که با مداخله های فنی و عملی، به وسیله شناسایی ترکیب فیزیکی، تاریخی و هنری اثر صورت می پذیرد. فعالیت های مرمتی به این ترتیب هم می تواند ابتدایی هم هنری و فنی باشد. به همین جهت و با توجه به اهمیت آثار تاریخی، لزوم فعالیت هنرمندان باتجربه در عرصه مرمت بیشتر هویدا می گردد.

آیدین آغداشلو از جمله این هنرمندان است. وی که در هنر نقاشی خصوصا نقاشی هایی با ظرافت نگارگری و نقاشی هایی با ساخت و سازهای کلاسیک دستی توانا دارد، در عین حال در حوزه پژوهش و دانش تاریخی نیز از هنرشناسان امروز جامعه ایرانی است. مجموعه کتب، مقالات و سمینارهایی که او در طی دوران فعالیتش در اقصی نقاط دنیا برگزار کرده نشان از تسلط او بر تاریخ هنر می دهد.
حال او خبر از مرمت اثری تاریخی، عظیم و پراهمیت مربوط به اثر فتحعلیشاه قاجار داده که هم اکنون در دانشگاه تهران نگهداری می شود و پس از پایان یافتن مراحل مرمت، به بازدید عموم قرار خواهد گرفت.

آغداشلو در مورد مرمت این اثر و اهمیت آن گفته: مدتی قبل برای تماشای نقاشی دوران فتحعلی شاه در باغ موزه نگارستان كه متعلق به دانشگاه تهران است، دعوت شدم. وقتی این اثر را دیدم، متوجه اهمیت آن شدم. اهمیت آن در این است كه از نقاشی های دیواری دوره فتحعلی شاه كه در حقیقت «سلام درباری» را تصویر می كنند، تعداد زیادی باقی نمانده است؛ مثلا یك نمونه خیلی خوب آن در عمارت سلیمانیه در كرج است كه مدت ها در دانشكده كشاورزی كرج بود و صدمه زیادی دید. در نتیجه برایم اسباب كنجکاوی شد كه این اثر از كجا آمده است. طبق اشاراتی كه كردند، مشخص شد این اثر از ساختمانی كه احتمالا روزگاری در قم بوده، برداشته شده و به دانشگاه تهران تعلق پیدا كرده و خود ساختمان به كلی منهدم شده است. این نقاشی ها مدت های طولانی در وضعیت بسیار نامعلومی در انبار نگهداری می شد تا بالاخره یك بانی خیر پیدا می شود، اینها را تمیز، پشتشان را استحكام بخشی و كنار هم در یك تالار بزرگ برای مرمت نصب می كند. این نقاشی هم تصویر فتحعلی شاه قاجار، فرزندان و نوه هایش است. در این نقاشی تعداد زیادی حدود صد نفر به تصویر كشیده شده اند.
بخشی از نقاشی كه در وسط قرار دارد و تصویر فتحعلی شاه و نزدیكانش است، كاملا مرمت شده و اكنون مرمت روی فرزندان و نوادگان فتحعلی شاه در حال انجام است. قطعا تعداد آدم ها در این نقاشی بیشتر بوده است اما الان مفقود شده اند و به احتمال زیاد شاید تا اوایل پاییز مرمت آنها تمام شود و در كنار هم در تركیب اصلی خودشان قرار بگیرند. یك سالن را به این نقاشی اختصاص داده اند و بعدا هم قرار است این سالن مختص این نقاشی باشد. برای من بسیار تحسین برانگیز بود كه توانسته اند یك اثر را به سامان برسانند و از زوال قطعی نجات دهند. آنهایی كه در این پروژه كار مرمت را انجام می دهند، در كارشان خیلی خوب و متخصص هستند. وقتی به آنجا رفتم، دیدم تعداد زیادی هستند كه از روی داربست ها بالا و پایین می روند، مرمت می كنند و این نقاشی را احاطه كرده اند. تماشای این صحنه فوق العاده دلپذیر بود. اگر این نقاشی بعد از مرمت كامل در همین سالن نمایش داده شود، تهران صاحب یك بنای یادبود جدید خواهد شد. شیوه مرمت افرادی نیز كه اثر را مرمت می كنند، درست و منطبق با اصول علمی بود و به نظر من با یك پشتكار خیلی زیاد كار را به اینجا رسانده بودند. برای اینكه مساحت كار خیلی زیاد و قامت آدم ها به اندازه قامت طبیعی آدم هاست، قطعا این نقاشی اثر خیلی از نقاشان شناخته شده دوره فتحعلی شاه مثل عبدالله یا مهرعلی یا میرزابابا نیست اما كار یك نقاش بسیار ماهر و درجه یك است كه احتمالا شاگرد آنها بوده است.

وی همچنین در مورد این نظر که رد مرمت باید در اثر مشهود باشد یا نباشد گفت: "معمولا هر دو وجه مطرح می شود. بعضی از نمونه هایی كه صدمه شدید عمدی می خورند مثل مجسمه پیه تا اثر میكل آنژ كه یك نفر با چكش بینی آن را شكست، طوری مرمت شد كه مشخص نشود كجای اثر شكسته شده است. در جاهایی مرمت طوری انجام می شود كه ردی از آن باقی نمی ماند اما نظر كارشناسان به صورت عموم مخصوصا كارشناسان موزه ها بر این است كه مرمت باید اثر را به شكل قبلی برگرداند اما با تفاوت هایی. عمده این تفاوت ها این است كه مرمت باید برگشت پذیر باشد؛ یعنی اگر طوری مرمت كنید كه بعدا نشود آن را پاك كرد، اشتباه است. نكته دوم این است كه هر نوع مرمتی باید چنین امكانی را به وجود آورد که بتوان جای مرمت شده را از جای اصلی یا مرمت نشده تمییز داد مثلا لعاب آن را نمی زنند یا رنگ را كمی كم رنگ تر می گیرند و من معتقدم تا جایی كه ممكن است مرمت باید اثر را به وضعیت اصلی اش برگرداند، نه اینكه مرمتگر قسمت های ریخته نقاشی را براساس سلیقه خود بازسازی كند....مرمت باید به شكل اصلی اثر وفادار باشد و اگر در جایی تكه های كوچكی از آن از بین رفته باشد، می توان آن را با قرینه به اصل بازسازی كرد اما وقتی از این سطح زیادتر شود، چنین حقی وجود ندارد."