پیامبر اکرم در روایات مختلف به اخوت وبرادری مسلمانان تأکیدکردند

تبیان به نقل از گزارش خبرگزاری مهر، متن خطبه های نماز جمعه این هفته هامبورگ به امامت آیت الله دکتر رمضانی مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در پی می آید؛

از جمله حقوق اخلاقی که اسلام توجه زیادی به آن دارد موضوع اخوت و برادری اسلامی است. البته عنوان برادری به دو صورت قابل تصور است: ۱ گاهی این عنوان، به برادر واقعی انسان که از یک پدر و مادر هستند اطلاق می شود که به عنوان مثال ارث بردن هم جزء احکام فقهی آن شمرده می شود. ۲ گاهی برادری در جائی مورد استعمال قرار می گیرد که دو نفر از یک کیش، آئین، مکتب و مذهب باشند. چه اینکه در قرآن آمده: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ؛ مؤمنان برادر یكدیگرند».[۱] در روایات نیز مسلمانان نسبت به هم برادر معرّفی شده اند.

امام سجاد(علیه السلام) در خصوص حق برادر می فرماید: «وَ أَمَّا حَقُّ أَخِیكَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ یَدُكَ الَّتِی تَبْسُطُهَا وَ ظَهْرُكَ الَّذِی تَلْتَجِئُ إِلَیْهِ وَ عِزُّكَ الَّذِی تَعْتَمِدُ عَلَیْهِ وَ قُوَّتُكَ الَّتِی تَصُولُ بِهَا فَلَا تَتَّخِذْهُ سِلَاحاً عَلَى مَعْصِیَةِ اللَّهِ وَ لَا عُدَّةً لِلظُّلْمِ بِحَقِّ اللَّهِ وَ لَاتَدَعْ نُصْرَتَهُ عَلَى نَفْسِهِ وَ مَعُونَتَهُ عَلَى عَدُوِّهِ وَ الْحَوْلَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ شَیَاطِینِهِ وَ تَأْدِیَةَ النَّصِیحَةِ إِلَیْهِ وَ الْإِقْبَالَ عَلَیْهِ فِی اللَّهِ فَإِنِ انْقَادَ لِرَبِّهِ وَ أَحْسَنَ الْإِجَابَةَ لَهُ وَ إِلَّا فَلْیَكُنِ اللَّهُ آثَرَ عِنْدَكَ وَ أَكْرَمَ عَلَیْكَ مِنْهُ؛ و اما حق برادرت اینست که بدانی او دست تو است، که با آن کار می کنی! و پشت و تکیه گاه توست، که به او پناه می بری، و عزّت توست که به او اعتماد داری، و قوت و نیروی توست که با آن یورش می بری؛ پس او را به عنوان سلاح در نافرمانی خدا به کار مگیر و او را به شکل ابزاری برای ظلم به آفریدگان خدا سود مجوی، و او را درباره خودش یار باش و بر علیه دشمنش کمک کار، و فاصله ای برای رهانیدن او از تسلط شیطان باش. و حق اندرز او را بجای آور و برای رضای خدا به او رو کن. اگر خدای بزرگ را اطاعت کرد و فرمان او را اجابت کرد ک بسیار خوب! و در غیر این صورت خدای متعال را بر او و خواسته اش مقدم بدار و خدای عزیز را نزد خود گرامی تر داشته باش».[۲]

بی شک امام(علیه السلام) نگاه جامعی نسبت به موضوع اخوت و برادری دارد؛ زیرا آن حضرت از این جهت که مومنان برادر یکدیگرند، درصدد استحکام این روابط است. و لذا قرآن کریم سفارش می کند که دو برادر در اولین فرصت، اختلاف میان خود را اصلاح کنند. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ؛ مؤمنان برادر یكدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتى دهید و تقواى الهى پیشه كنید، باشد كه مشمول رحمت او شوید!» [۳]

در آموزه های دینی و اسلامی اخوت و برادری از شعارهای اصیل و عمیق و پرمعنایی است، که بر آن تأکید زیادی شده است؛ چراکه اسلام در حقیقت هم مسلمانان را به یک معنا، به منزله یک خانواده بزرگ می داند. لذا در بخشی از احکام عبادی و سیاسی، این اخوت به زیباترین شکل خود را نشان می دهد. مانند: شرکت در جماعت و همایش بین المللی حج که از همه ملیت ها و از همه مذاهب اسلامی در آن حضور دارند و با همدلی و هم زبانی مناسک عظیم حج را انجام می دهند و سمبل های نمادین توحید را مرور می کنند و با دستاوردهای بزرگ به وطن خود بازگشته و درس برادری را برای همه، به تصویر می کشند و آن را بهترین مراسم دینی جمعی خود معرفی می نمایند.

حقوق برادری در آیینه روایات

پیامبر اکرم(صلی الله و علیه وآله) در روایات مختلف به این اخوت و برادری اشاره کرده و برخی از حقوق آن را به صورت زیبا یادآوری کرده و می فرماید: «الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَایَظْلِمُهُ وَ لَایُسْلِمُهُ؛ مسلمان، برادر مسلمان است، هرگز به او ستم نمی کند، دست از یاریش بر نمی دارد و او را در برابر حوادث تنها نمی گذارد».[۴] و در بیانی دیگر فرموده‌اند: «مَثَلُ الأَخَوَینِ مَثَلُ الیَدَینِ تَغسِلُ إحداهُمَا الاخرى ؛ دو برادر دینی همانند دو دست هستند که هر کدام دیگری را می شوید».[۵] و در بیان امام صادق(علیه السلام) آمده است: «الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ كَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ إِنِ اشْتَكَى شَیْئاً مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذَلِكَ فِی سَائِرِ جَسَدِهِ وَ أَرْوَاحُهُمَا مِنْ رُوحٍ وَاحِدَةٍ وَ إِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ لَأَشَدُّ اتِّصَالًا بِرُوحِ اللَّهِ مِنِ اتِّصَالِ شُعَاعِ الشَّمْسِ بِهَا؛ مؤمن، برادر مؤمن است و همانند یك پیكرند كه اگر عضوى از آن به درد آید، سایر اعضایش نیز آن درد را در خود، احساس مى كنند. روح آن دو مؤمن، از یك روح است. پیوند روح مؤمن به روح خداوند، بیشتر از پیوند پرتوِ خورشید به خورشید است».[۶]

اخوت و برادری در جامعه اسلامی نعمت بسیار بزرگی است، که باید بر استحکام آن تلاش کرد. لذا حضرت امیر(علیه السلام) در عهدنامه خود به مالک اشتر می نویسد: «فَإِنَّهُمْ (الناس) صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ لَكَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَكَ فِی الْخَلْق؛ مردم، دو دسته اند: دسته اى برادر دینى تواند و دسته دیگر، در آفرینش همانند تو».[۷] این جمله که بر اساس حقوق شهروندی صادر شده است، در زندگی مسالمت آمیز بسیار حائز اهمیت است. و به همین جهت روانیست جامعه اسلامی در مسیر تفرقه و جدائی و نزاع و جدال قرار گیرد. زیرا خدای تعالی در خصوص اهمیت وحدت میان جامعه اسلامی می فرماید: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً؛ و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراكنده نشوید! و نعمت (بزرگِ) خدا را بر خود، به یاد آرید كه چگونه دشمن یكدیگر بودید، و او میان دلهاى شما، الفت ایجاد كرد، و به بركتِ نعمتِ او، برادر شدید!».[۸]

برای استمرار اخوت و برادری باید انصاف را درباره آنها رعایت نمود. چه اینکه امام علی(علیه السلام) در این باره فرموده است: «مَعَ الْإِنْصَافِ تَدُومُ الْأُخُوَّة؛ با انصاف، برادرى ادامه مى یابد».[۹] موضوع انصاف آنقدر مهم است که پیامبر اکرم(ص) آن‌را جزء سید الاعمال معرفی می کنند، و می فرماید: «سَیِّدُ الأَعمالِ ثَلاثُ خِصالٍ: إنصافُكَ النّاسَ مِن نَفسِكَ و مُواساةُ الأَخِ فِی اللّهِ عزّوجل و ذِكرُ اللّهِ تَبارَكَ وتَعَالى عَلى كُلِّ حالٍ؛ سَرورِ كارها سه چیز است: انصاف داشتن با مردم، كمك و همدردى در راه خدا با برادر [دینى خود] و در همه حال به یاد خداوند متعال بودن» [۱۰] همچنین نقل شده زمانی که پیامبر اکرم(صلی الله و علیه وآله) هفت ساله شد روزی به دایه اش حلیمه سعدیه فرمود: برادرانم کجا هستند؟ جواب داد فرزند عزیز، آنان گوسفندانی را که خداوند به برکت وجود تو به ما رحمت کرده است به چراگاه می برند. طفل گفت: مادر، درباره من به انصاف رفتار ننمودی، مادر پرسید: چرا؟ فرمود: آیا سزاوار است که من در سایه خیمه باشم و شیر بنوشم و برادرانم در بیابان برابر آفتاب سوزان باشند. «فلمّا صَارَ ابنُ سَبعَ سنینٍ قالَ لأُمِّه حَلیمَة یا أُمِّی أَینَ إِخوَتِی؟ قَالَت: یا بُنَیَّ إنَّهُم یرعون الغنم التی رَزَقَنَا اللهُ إیاها بِبَركتكَ قالَ یا أُمَّاه ما أنصفتنی قالَت: كیفَ ذلك یا وَلَدِی؟ قالَ أَكُونُ أَنَا فِی الظِلِّ وَ إِخوَتِی فی الشَّمسِ و الحر الشَّدید وَ أَنا أشرب منها اللَبَن ».[۱۱]

و در پایان به کلامی جامع از پیامبر اکرم(صلی الله و علیه وآله) در حقوق سی گانه مسلمان نسبت به مسلمان، اشاره می کنیم که امید است که جامعه اسلامی و همه‌ی اقشار آن، این بیان نورانی را سرمشق زندگی خود قرار دهند. گرچه این کلام نیاز به شرح جامعی دارد:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله و علیه وآله) : لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ ثَلَاثُونَ حَقّاً لَابَرَاءَةَ لَهُ مِنْهَا إِلَّا بِالْأَدَاءِ أَوِ الْعَفْوِ: یَغْفِرُ زَلَّتَهُ وَ یَرْحَمُ عَبْرَتَهُ وَ یَسْتُرُ عَوْرَتَهُ وَ یُقِیلُ عَثْرَتَهُ وَ یَقْبَلُ مَعْذِرَتَهُ وَ یَرُدُّ غِیبَتَهُ وَ یُدِیمُ نَصِیحَتَهُ وَ یَحْفَظُ خُلَّتَهُ وَ یَرْعَى ذِمَّتَهُ وَ یَعُودُ مَرْضَتَهُ وَ یَشْهَدُ مَیِّتَهُ وَ یُجِیبُ دَعْوَتَهُ وَ یَقْبَلُ هَدِیَّتَهُ وَ یُكَافِئُ صِلَتَهُ  وَ یَشْكُرُ نِعْمَتَهُ وَ یُحْسِنُ نُصْرَتَهُ وَ یَحْفَظُ حَلِیلَتَهُ وَ یَقْضِی حَاجَتَهُ وَ یَشْفَعُ مَسْأَلَتَهُ وَ یُسَمِّتُ عَطْسَتَهُ وَ یُرْشِدُ ضَالَّتَهُ وَ یَرُدُّ سَلَامَهُ وَ یُطِیبُ كَلَامَهُ وَ یَبَرُّ إِنْعَامَهُ وَ یُصَدِّقُ إِقْسَامَهُ وَ یُوَالِی وَلِیَّهُ، وَ لَایُعَادِیهِ وَ یَنْصُرُهُ ظَالِماً وَ مَظْلُوماً، فَأَمَّا نُصْرَتُهُ ظَالِماً فَیَرُدُّهُ عَنْ ظُلْمِهِ، وَ أَمَّا نُصْرَتُهُ مَظْلُوماً فَیُعِینُهُ عَلَى أَخْذِ حَقِّهِ وَ لَایُسْلِمُهُ وَ لَایَخْذُلُهُ وَ یُحِبُّ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ یَكْرَهُ لَهُ مِنَ الشَّرِّ مَا یَكْرَهُ لِنَفْسِهِ؛

پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله) فرمود: مسلمان بر برادر مسلمانش سی حق دارد که برائت ذمه از آن حاصل نمی کند مگر به ادای این حقوق یا عفو کردن برادر مسلمان او لغزشهای او را ببخشد، در ناراحتیها نسبت به او مهربان باشد، اسرار او را پنهان دارد، اشتباهات او را جبران کند، عذر او را بپذیرد، در برابر بدگویان از او دفاع کند، همواره خیرخواه او باشد، دوستی او را پاسداری کند، پیمان او را رعایت کند، در حال مرض از او عبادت کند، در حال مرگ به تشییع او حاضر شود .دعوت او را اجابت کند، هدیه او را بپذیرد، عطای او را جزا دهد، نعمت او را شکر گوید، در یاری او بکوشد، ناموس او را حفظ کند، حاجت او را برآورد، برای خواسته اش شفاعت کند، و عطسه اش را تحیت گوید. گمشده اش را راهنمائی کند، سلامش را جواب دهد، گفته او را نیکو شمرد انعام او را خوب قرار دهد، سوگندهایش را تصدیق کند، دوستش را دوست دارد و با او دشمنی نکند، در یاری او بکوشد خواه ظالم باشد یا مظلوم : اما یاری او در حالی که ظالم باشد به این است که او را از ظلمش باز دارد، و در حالی که مظلوم است به این است که او را در گرفتن حقش کمک کند. او را در برابر حوادث تنها نگذارد، آنچه را از نیکیها برای خود دوست دارد برای او دوست بدارد، و آنچه از بدیها برای خود نمی خواهد برای او نخواهد.