اوپک در کما

اوپک در تاریخ 56 ساله خود با بحران های متفاوتی روبرو بوده است، اما هر بار توانسته بر این بحران ها چیره شود و کارکرد دوباره خود را احیا کند. اما بحران کنونی اوپک ظاهراَ هستی آن را هم در معرض تهدید قرار داده باشد تا جایی که منابع خبری  با اشاره به بی عملی اوپک در برابر افت شدید قیمت نفت طی چند سال اخیر نوشته اند: «اکنون سوال مهم این است که آیا اوپک مرده است یا در حالت کما به سر می برد؟»

پس از ناکامی تولید کنندگان نفت در نشست ماه گذشته در دوحه در دستیابی به توافقی برای محدود کردن عرضه، اوپک در آستانه نشست بی نتیجه دیگری درباره میزان تولید قرار دارد.
 همه 27 تحلیلگری که با بلومبرگ مصاحبه کرده اند به جز یک نفر گفته اند اوپک در نشست دوم ژوئن سقف تولید خاصی را تعیین نخواهد کرد.
 با کاهش تولید نفت در کشورهای مختلف از آمریکا گرفته تا نیجریه، قیمت نفت نسبت به پایین ترین رقم 12 سال گذشته در ماه ژانویه حدود 80 درصد افزایش یافته و به نزدیکی 50 دلار رسیده است. آژانس بین المللی انرژی و موسسه گلدمن ساکس می گویند، مازاد عرضه در حال فروکش کردن است و این بدان معناست که رویکرد عربستان در حفظ تولید بالا، برای از میدان به در کردن رقبا، در حال جواب دادن است.
 مایک ویتنر، رئیس تحقیقات بازار نفت در بانک سوشیت جنراله گفت: «این استراتژی دارد جواب می دهد. من فکر نمی کنم آنها انگیزه چندانی برای انجام کاری خاص داشته باشند.» حتی اگر آنها کاری هم «در مذاکرات دوحه و نشست ماه دسامبر» صورت می دادند، با توجه به تنش های سیاسی بین ایران و عربستان، «بسیار پر هرج و مرج می بود.»
 نشست قبلی اوپک در ماه دسامبر بدون هیچگونه توافقی بر سر سقف تولید پایان یافت و گروه سقف تولید 30 میلیون بشکه ای خود را که کنار گذاشت.
 به گفته اوگن وینبرگ، رئیس بخش تحقیقات کالایی کومرز بانک در فرانکفورت سیاست فعلی سازمان کشورهای صادر کنند نفت (اوپک ) مبنی بر نامحدود بودن حق اعضا برای تولید نفت بدون نیاز به هماهنگی با سازمان، هدف اولیه تشکیل سازمان را زیر سوال می برد.

» وینبرگ افزود: «اکنون سوال مهم این است که آیا اوپک مرده است یا در حالت کما به سر می برد؟
آیا اوپک به پایان خود نزدیک شده است؟
بر همین اساس چندی پیش نیز دویچه وله گزارش داده بود: اوپک در تاریخ 56 ساله خود با بحران های متفاوتی روبرو بوده است، اما هر بار توانسته بر این بحران ها چیره شود و کارکرد دوباره خود را احیا کند. اما بحران کنونی اوپک ظاهراَ هستی آن را هم در معرض تهدید قرار داده باشد.
دست کم از سال 2014 بهای نفت به شدت کاهش یافته و اوپک دیگر در شرایطی نیست که بتواند با اهرم  ها و تدابیر خود مانع این کاهش یا افزایش فاحش قیمت نفت شود.
خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی در باره بحران کنونی اوپک، این بحران را بیش از همه به مواضع و رویکرد بزرگترین عضو آن، یعنی عربستان سعودی ربط می دهد. عربستان عملا با سیاست متعارف اوپک که قیمت نفت را در خلال دهه ها با سطح تولید اعضا تنظیم و تعیین می کرد وداع کرده است.
این وداع بیش از همه شاید به این واقعیت برگردد که تولیدکنندگان خارج از اوپک مانند روسیه و آمریکا و کانادا ظرفیت های تولیدی بزرگتری پیدا کرده اند.
آمریکا استخراج نفت به شیوه شیل را به شدت افزایش داده و کانادا نیز بر سطح تولید نفت خود از شن های نفتی در ایالت آلبرتا افزوده است. روسیه نیز سطح تولید خود را در سطحی کم سابقه بالا نگه داشته است.
این تولید کنندگان حالا در موقعیتی هستند که تا حدود زیادی می توانند کاهش نفت اوپک در بازار را جبران کنند و نگذارند که اوپک با چنین اهرمی قیمت نفت را در بازارهای جهانی مطابق خواست و منافع خود تعیین کند.
عربستان همچنین استدلال می کند که با کاهش عرضه نفت، ممکن است که برخی از بازارهای خود را به سود رقبا از دست بدهد، از این رو کسب درآمد از طریق صدور نفت زیاد،اما با قیمت کم بر کاهش تولید به منظور افزایش احتمالی بهای نفت ارجحیت داده می شود.
تغییر استراتژیک در نگاه عربستان به اهرم سهمیه در قیمت گذاری نفت با وضعیت اقتصادی این کشور هم بی ربط نیست.کسری بودجه عربستان در سال جاری حدود 100 میلیارد دلار اعلام شده که 15 درصد توان اقتصادی این کشور است.
در عربستان این درک و دریافت نیز حاکم شده است که اصولا دوران طلایی نفت رو به پایان است و هر چه در فروش آن و کسب درآمد غفلت شود قابل جبران نخواهد بود.
عربستان در این راستا هم به گسترش تدابیر زیست محیطی در اکثر کشورهای جهان که مصرف انرژی های فسیلی را محدود می کند و هم به ارزان شدن روزافزون انرژی های تجدیدپذیراشاره می کند.
رویکرد جدید عربستان در اوپک بیش از همه با مخالفت رقیب قدر آن یعنی ایران روبه رو است. ایران که با اجرای برجام و رفع تحریم های نفتی در صدد تولید سهمیه نفت خود در اوپک و احیای بازارهای قبلی خود در دنیاست، رویکرد عربستان را تخریب مبانی مبادلاتی اوپک می داند.
در آخرین اجلاس اوپک در وین ایران اصرار داشت که این نهاد همچنان به تنظیم سهمیه  اعضا و به کارگیری این اهرم در جهت ایجاد ثبات برای بهای نفت پایبند بماند. عربستان، اما معتقد است که شرایط به قدری تغییر کرده که تنظیم سهمیه بی فایده است.

رهبران عربستان حالا معتقدند که بازار حالا بیش از پیش به تابعی از رقابت عرضه کنندگان و میزان تقاضا بدل شده و انحصار اوپک در تعیین قیمت نفت شکسته شده است. در همین راستا دوران نفت گران قیمت بسان سال های 2010 تا 2014 نیز سپری شده است.
به این ترتیب عربستان نه تنها قید و بندی بر سطح تولید خود نمی شناسد، بلکه نسبت به تخطی سایر اعضا نسبت به سهمیه خود نیز حساسیتی ندارد.
آخرین باری که نظام سهمیه بندی برای تنظیم بهای نفت در اوپک به کار گرفته شد، در جریان بحران مالی و اقتصادی بین المللی در سال 2008 بود که باعث شد قیمت نفت که با کاهش شدید روبرو شده بود در سطح 40دلار باقی بماند و به زیر این سطح تنزل نکند.
پس از آن قیمت نفت دوباره رو به افزایش گذاشت و حتی به 115 دلار در میانه سال 2014 رسید. از آن زمان تا کنون، اما رکود نسبی در اقتصاد جهان و افزایش تولید نفت توسط تولید کنندگان خارج از اوپک سبب شده که قیمت نفت در ماه های اخیر به حدود سی دلار سقوط کند.
البته حالا بهای نفت به بشکه ای 45 دلار رسیده و آتش سوزی اخیر در ایالت نفت خیز آلبرتا در کانادا که به کاهش شدید تولید نفت در این ایالت انجامیده باعث شده که این قیمت اینک به 50 دلار هم نزدیک بشود.
هیچ نشانه ای در دست نیست که عربستان از تغییر استراتژیک در نظام قیمت گذاری نفت برگردد و اوپک از این رهگذر بتواند جایگاه و موقعیت خود را احتمالا احیا کند.
این رویکرد عربستان بیش از همه کشورهایی را با مشکل روبر کرده است که اقتصادشان شدیدا به تولید و فروش نفت وابسته است.
ونزوئلا که اینک با یک بحران اقتصادی شدید روبرو است از قربانیان سرشناس تضعیف قسما غیرقابل اجتناب اوپک است، ضعفی که صرفا به رویکرد عربستان ربطی ندارد و بازگشت ریاض به سیاست های قبلی نیز قدرت سابق اوپک را لزوما احیا نخواهد کرد.