مطالعه باید برای بچه ها لذت بخش باشد

راهکارهای مصطفی رحماندوست برای جذب مخاطب و افزایش کتابخوانی در کودکان و نوجوانان

مصطفی رحماندوست، شاعر و نویسنده پیشکسوت کودک و نوجوان، معتقد است که باید سلیقه مخاطبان را اصلاح کرد تا کمتر به سراغ کتاب های کمک آموزشی بروند، تلاش کنیم احساس نیاز به کتاب خواندن را در کودکان ایجاد کنیم و به جایی برسیم که آنها فکر کنند اگر کتاب نخوانند عقب می مانند.

وی به اهمیت به کار بردن روش هایی برای جذب مخاطبان به کتاب و کتابخوانی اشاره کرد و گفت: بحث فروش کتاب و بحث جذب مخاطبان به سوی کتاب با هم تفاوت دارد. برای جذب مخاطبان به سوی کتاب باید برنامه ریزی شود و شرایطی فراهم شود که اگر کسی نخواهد کتاب بخرد وقتی از کنار کتاب فروشی ها می گذرد خود به خود به سوی آن جذب شود.

این نویسنده و شاعر پیشکسوت کودک و نوجوان ادامه داد: البته این مسئله به عوامل زیادی از جمله تبلیغات ناشران بستگی دارد. ناشران می خواهند کمتر هزینه کنند بنابراین کمتر تن به تبلیغات می دهند. اگر به این نتیجه برسیم که هزینه کردن برای کتاب و تبلیغات برای جذب به کتابخوانی زیان نیست، موفق شده ایم. البته علاوه بر تبلیغات می توانیم از روش های دیگری مانند برگزاری جلسات نقد و بررسی یا رونمایی برای فروش کتاب استفاده کنیم.

چرخه صنعت نشر لنگ می زند

مصطفی رحماندوست با تاکید بر اینکه چرخه صنعت نشر در کشور ما تکمیل نشده است، گفت: با نگاهی به صنایع دیگر مانند صنعت خوراکی، می بینیم که بچه ها بدون اینکه تصمیم بگیرند و دلیلش را بدانند خوراکی می خرند چون تبلیغات زیادی برای آن انجام شده است. درواقع کتاب هم مانند پفک نمکی نیاز به تبلیغات دارد و باید در دسترس بچه ها باشد. مردم نباید برای خرید کتاب مورد نیازشان مجبور شوند مسافت زیادی را طی کنند تا به محل عرضه کتاب برسند، کتاب باید به گونه ای توزیع شود که به راحتی در دسترس علاقه مندان قرار گیرد.
 
به گفته شاعر «صد دانه یاقوت» وقتی فروش کتاب بالا رود، نویسنده هم تشویق می شود و بهتر می نویسد. ناشر هم بهتر خدمات می دهد و تبلیغات نیز بیشتر می شود. در حال حاضر در لبه مرز حرکت می کنیم و نویسنده و ناشر مجبورند همزمان، چندین کار انجام دهند تا بتوانند سرپای خود بایستند.

کتاب کودک، کالایی مصرفی است

نویسنده کتاب «فرهنگ ضرب المثل ها» در ادامه به سایر عوامل موثر بر میزان مطالعه و کتابخوانی در کودکان اشاره کرد و گفت: باید توجه داشت برخوردی که مربیان و خانواده ها در ارتباط با کتاب دارند در این زمینه بسیار موثر است. این حس که ما می گوییم کتاب مقدس است و نباید به آن خدشه ای وارد شود اشتباه است. در واقع کتاب کودک یک کالای مصرفی است و باید مصرف شود، پاره شود، خراب شود. بچه باید این کار را بکند چون اقتضای سن او این است. تا زمانی که این تفکرمان به این نقطه نرسد، باخته ایم.
 
رحماندوست توضیح داد: نگاه بزرگسالانه معتقد است نباید کتاب خراب و پاره شود و باید با آن مثل یک کالای مقدس برخورد شود. در حالی که بچه این را نمی داند. در سنی که بچه نمی داند باید از کتاب مواظبت کند، باید کتاب پایدار به او بدهیم؛ مانند کتاب های پارچه ای، حمام و ... که بچه ها هم بازی کنند هم کتاب بخوانند و در عین حال صدمه ای هم به کتاب نرسد. اگر خوب دقت کنیم می بینیم بچه ها اسباب بازی های خودشان را هم که بسیار گران تر از کتاب است خراب می کنند، یعنی این ویژگی بچه است. اگر بخواهیم او را تحت فشار قرار دهیم که همان تقدسی که ما برای کتاب قائلیم او هم قائل باشد، اصلاً به کتاب نزدیک نمی شود.

لذت مطالعه را به بچه ها بچشانیم

وی ادامه داد: در حال حاضر، آمار مطالعه به گونه ای است که حتی اگر مخاطب کتابی را هم بخرد و در منزل نگهداری کند و آن را نخواند، سود کرده ایم. چون حتی وجود یک کتابخانه کوچک در خانه، فضا را متفاوت می کند از طرفی معمولاً اگر بچه ها خودشان کتابی را انتخاب کنند امکان خوانده شدنش بسیار زیاد است. البته این تنها روش بالا بردن سطح مطالعه نیست. کشورهایی که سطح مطالعه بالایی دارند، برنامه های کلان چندساله ای در این حوزه دارند و سیستم های مختلف مانند آموزش و پرورش و نهادهای مربوطه دست به دست هم داده اند تا بچه ها لذت مطالعه را احساس کنند.

به اعتقاد شاعر مجموعه «قصه پنج انگشت»، باید کاری کنیم بچه ها با کتاب خواندن احساس برتری نسبت به دیگران پیدا کنند و با آن پز دهند. وی گفت: در سریال های مختلف، اصلاً کتابخانه ای در فضای خانه ها دیده نمی شود. شخصیت کتاب خوان هم کمتر دیده می شود. اگر فردی هم در سریالی حضور داشته باشد که کتابخوان باشد به گونه ای نمایان می شود که بچه ها رغبتی به هم نشینی با او ندارند اما اگر کودکان و نوجوانان احساس کنند با کتاب خواندن می توانند بر رفقای خود برتری داشته باشند، حس آنها نسبت به کتاب تفاوت پیدا می کند.

اغلب نیازهای مخاطبان کاذب است

مصطفی رحماندوست، در ادامه سخنانش به میزان توجه ناشران به مساله مخاطب سنجی در تولید کتاب اشاره کرد و گفت: در حال حاضر، ناشران در نشر ، کتاب توجه زیادی به نیاز مخاطبان دارند اما متاسفانه اغلب نیازهای موجود کاذب است و بیش از 85 درصد فروش در بخش کمک آموزشی است. زیرا مدرسه، پدر و مادر، معلمان و جامعه این نیاز کاذب را در بچه ها ایجاد کردنه اند.

وی ادامه داد: لذت مطالعه در بچه ها به لذت نمره گرفتن تبدیل شده و خود مطالعه دیگر برای بچه ها لذت بخش نیست و بیشتر پولی که در چرخه تولید و توزیع کتاب می چرخد، به ناشران کمک آموزشی می رسد. در حالی که، کمتر کشوری وجود دارد که کتاب های کمک آموزشی در آن تا این اندازه فروش داشته باشد. در کشور ما مشکلات مختلفی مانند سیستم آموزش و پرورش، کنکور و رقابت بر سر نمره در خانواده ها شیوع پیدا کرده و سبب شده است که بچه ها به سمت کتاب های کمک آموزشی گرایش پیدا کنند. امروزه در خانواده ها بچه درس خوان افتخارآمیز است نه بچه کتاب خوان.

به گفته رحماندوست، مخاطب سنجی از سوی ناشران برای تولید کتاب صورت می گیرد اما چیزی که مخاطب می خواهد چیز مناسبی نیست. در واقع چیزی که او می خواهد به او تحمیل شده است. هیچ کودکی از درس خواندن آن گونه که ما فکر می کنیم لذت نمی برد اما رقابتی را ایجاد کرده ایم که مجبور می شود پولش را برای خرید کتاب های کمک آموزشی صرف کند تا از این رقابت جا نماند و این کتاب ها هم او را کتابخوان نمی کنند. باید سلیقه مخاطب را درست کرد و جامعه را نسبت به افراد کتابخوان حساس کرد. ما باید نیاز در کودک ایجاد کنیم و به جایی برسیم که بچه احساس کند اگر کتاب نخواند عقب می ماند.

منبع: ایبنا