ناامیدی از رحمت خداوند، هرگز!

«إلهی! كَیفَ ءایَسُ مِن حُسنِ نَظَرِكَ لی بعدَ مَماتی و أنتَ لَم تُوَلّنی إلّا الجَمیلَ فی حَیاتی» [مناجات شعبانیه]
معبودم! چگونه از عنایت تو پس از مرگم مأیوس باشم، در حالی كه تو جز به نیكی امور زندگی مرا عهده دار نشده ای؟ (اصول كافی ج 3 ص 379 حدیث 24)

امید در دنیا

مؤمنین، همیشه با امید، چشم به عنایات خداوند داشته و حتی در سخت ترین شرایط به بن بست نمی رسند، برعكس افرادی كه ایمان ندارند در مقابل یك مشكل، همه چیز را از دست رفته پنداشته و زود خود را می بازند و گاهی دست به خودكشی می زنند.
یعقوب علیه السلام كه فرزندش، یوسف علیه السلام دور و ناپدید شده، به طوری كه همگان فكر می كردند از بین رفته، با نور ایمان و امید، فرزندانش را در جستجوی یوسف فرستاد و گفت: «و لا تَیأَسُوا مِن رَوحِ الله إنّه لا یَیأَس مِن رَوحِ اللهِ الّا القَومُ الكافِرونَ» [یوسف/87] از رحمت خداوند مایوس نباشید. همانا جز كافران، [كسی] از رحمت خداوند نومید نیست.
ابراهیم خلیل الرحمن هم فرمود: «و مَن یَقنُط مِن رَحمَه رَبّه الّا الضّالُّونَ» [حجر/56] چه كسی جز گمراهان، از رحمت پروردگارش نومید می شود؟
انسان منهای ایمان در مقابل نقمت خود را می بازد همانطور كه در مقابل نعمت سركشی می كند؛
«و إذا أنعَمنا علی الإنسانِ أعرَضَ و نَأی بجانبه و إذا مَسّه الشّرُ كانَ یَئوساً» [اسراء/83]
چون به انسان نعمت دادیم [از ما] روی گرداند و خویش را [از ما] دور كند و چون شری به او رسد بسیار مأیوس است.
مؤمن، در مقابل نعمت شكرگزاری نموده و در مقابل نقمت تحمل و صبر را پیشه خود می سازد.

امید به آخرت

همچون امور دنیا، نسبت به آخرت هم نباید مأیوس از رحمت الله بود. فرد با ایمان با دلی شاد و خرم چشم به قول خداوند دارد: «قُل یا عِبادیَ الّذینَ أسرَفُوا علی أنفُسِهم لا تَقنَطُوا مِن رَحمَهِ اللهِ إنّ اللهَ یَغفِرُ الذُّنوبَ جَمیعاً» [زمر/53]
بگو ای بندگان من كه نسبت به خود زیاده روی كرده اید؛ از رحمت خداوند مأیوس نباشید. خداوند تمامی گناهان را می بخشد.
ولی شخصی كه ایمان ندارد مشمول: «و الّذینَ كَفَروُا بِآیاتِ اللهِ و لِقائِه أولئِكَ یَئِسُوا مِن رَحمَتی و أولئك لَهُم عَذابٌ ألیمٌ« [عنكبوت/23] است.

و آنها كه به آیات خداوند و لقای او كافر شدند، از رحمت من مایوس هستند و عذابی دردناك دارند.
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «عَجِبتُ لِمَن یَقنُطُ و مَعَه الإستِغفارُ» [نهج البلاغه/حكمت 87]
تعجب می كنم از كسی كه مایوس می شود در حالی كه [امكان] استغفار دارد.
مأیوس از رحمت خداوند، او را نشناخته و از فلسفه آفرینش كه رحمت و احسان است نه نقمت و محرومیت، بی خبر است و از همین منظر ممكن است مرتكب هر جنایتی بشود. از اینرو آیات قرآنی و دعاهای وارده مرتب نوید رحمت می دهند.
البته امیرالمؤمنین می فرماید: «الفَقیهُ كُلُّ الفَقیهِ مَن لَم یُقَنّطِ النّاسَ مِن رَحمَهِ اللهِ و لَم یُؤیِسهُم مِن رَوحِ اللهِ و لَم یُؤمِنهُم مِن مَكرِ اللهِ.» [نهج البلاغه/حكمت 87] فقیه تمام عیار،كسی است كه مردم را از رحمت الهی، نومید و از تدبیر خداوند، ایمن نسازد.

نومیدی از غیرخدا

نقطه مقابل یأس از پروردگار، ناامیدی از خلق است. انسان عارف، چشم به دست احدی غیر از خدا نداشته و تنها اتكالش به ذات بی نیاز الهی است.
بی نیازی از مردم، موجب حریّت روح آدمی و آرامش نفسانی اوست و طمع به آنان موجب اسارت و ذلت نفس است.
جبرئیل به رسول اكرم صلی الله علیه و آله عرض كرد: «و اعلَم أنّ شَرَفَ الرَّجُلِ قیامُه بِاللّیلِ و عِزّه إستِغناؤُه عَن النّاسِ.» [میزان الحكمه، ج 10 ص 761] شرافت انسان در عبادت شبانه و عزت او در بی نیازی از مردم است.
امام باقر علیه السلام فرمود: بهترین ثروت، اعتماد به خداوند و یأس از انسانهاست. [همان]

نتیجه

امیرمؤمنان بوسیله عنایات دنیوی الهی به رحمت و غفران اخروی استدلال فرمودند. پروردگاری كه در این جهان از باران نعماتش سیرابمان نمود در آن جهان هم از چشمه زلال كوثرش محروم نمی فرماید. او كه در این جهان زیور ولایت بر فرق ما نهاده در آن جهان هم از پرتو عنایت منور می سازد.

---

منابع:

جلوه گاه عرفان؛شرح مناجات شعبانیه، محمدهادی عبدخدائی، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی
میزان الحكمه، محمد محمدی ری شهری ، انتشارات دارالحدیث