تبیان، دستیار زندگی
ره یافت هایی از سبک زندگی اسلامی امام کاظم(ع)
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ره‌یافت‌هایی از سبک زندگی اسلامی امام کاظم(ع)

امام

به گزارش حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ آیت الله مکارم شیرازی در یادداشتی به مناسبت 25 رجب به بررسی ابعاد زندگی اسلامی امام موسی بن جعفر(ع) پرداخته‌اند که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

همیشه وجود الگوها و سرمشق هاى بزرگ در زندگى  انسان ها، وسیله مؤثرى براى تربیت آنها بوده است، به همین دلیل، پیامبر و پیشوایان معصوم مهمترین شاخه هدایت را با عمل خود نشان مى دادند، زیرا امامان  رهبران الهى و هادیان راه سعادت هستند كه مردم به وسیله آنها در تاریكی هاى زندگى  از گمراهى نجات مى یابند، از آن جهت که امام همچون انسان هاى دیگر طبق سنن عادى انسانى زندگى  مى كند.

لذا از آنجا که منابع تاریخی و حدیثی در باره سبک زندگی ائمه معصومین(ع) و بزرگان فراوان است و می توان با استفاده از این منابع اصیل و معتبر، سبک زندگی را تبیین و بعنوان الگو و اسوه به جامعه معرفی کرد لذا باید گفت تبیین سبک زندگی اسلامی، تحول عظیمی را در جامعه ایجاد می کند.

با این تفاسیر و در سالروز شهادت امام کاظم (ع) باید گفت پس از امام صادق علیه السلام به سبب تثبیت حكومت بنى عباس، بار دیگر فشارها و تنگناها بر امامان اهل بیت علیهم السلام شروع شد و از این رو، مدرسه تعلیم و تدریس اهل بیت دچار مشكل گردید؛ ولى با این حال، امام كاظم  و امام رضا علیهما السلام نیز در همان شرایط به ترویج فرهنگ اهل بیت و فقه آل محمد صلى الله علیه و آله پرداختند.

سید بن طاووس مى نویسد: «گروه زیادى از یاران و شیعیان خاص امام كاظم علیه السلام و رجال خاندان هاشمى در محضر آن حضرت گرد مى آمدند و سخنان و پاسخ هاى آن حضرت به پرسش هاى حاضران را، یادداشت مى كردند و هر حكمى را كه در مورد هر حادثه اى صادر مى كرد، ثبت و ضبط مى نمودند».

ابن حجر هیتمى، دانشمند و محدث معروف اهل سنت مى نویسد: «موسى كاظم وارث علوم و دانش هاى پدر و داراى فضل و كمال او بود. وى در پرتو عفو و گذشت و بردبارى فوق العاده اى كه (در برخورد با نادانان) از خود نشان مى داد، لقب كاظم گرفت. در زمان او كسى در معارف الهى و دانش و بخشش به پایه او نمى رسید».

اینچنین است که وجود روایات متعددی از امام موسی کاظم (ع)، انسان را به این فکر وا می دارد که اگر این مدت طولانی ایشان در زندان نبودند، چه بسیار آثار و برکات از ایشان بر جای می ماند که در ادامه این نگاشته أهم آموزه های آن حضرت در سبک زندگی اسلامی مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

محبت، مودت و کمک به مردم؛ شاخصه ای از سبک زندگی اسلامی

بی تردید اسلام آیینى سراسر محبت  و مودت  و رحمت است ، لذا ائمه معصومین(ع)محبت ، مودت و کمک به یکدیگر را یکی از اصول اساسی می دانستند و اهمیت فوق العاده ای به ارحام، بستگان و همسایگان می دادند و اصرار داشتند با دست خود به آنها کمک کنند.

امام كاظم  علیه السلام نیز در پرسشى كه از مردى به نام عاصم در همین ارتباط داشته، آن را به روشنى توضیح داده است، فرمود: «كیف أنتم فی التواصل والتواسی؟؛ نحوه محبت و رسیدگى و مواسات میان شما (مسلمانان) چگونه است؟». عاصم گفت: «على أفضل ما كان علیه أحد؛ به بهترین صورتى كه تصور شود». فرمود: آیا چنین پیش آمده كه اگر یكى از شما در فشار اقتصادى باشد و دسترسى به برادر مسلمانش نداشته باشد مجاز باشد از اموال برادر مسلمانش به اندازه نیازش بردارد و صاحب مال از این كار ناراحت نشود؟ عاصم گفت: نه. فرمود:«فلستم على ما احب فى التواصل ؛ پس شما آن گونه كه من دوست دارم با یكدیگر پیوند و صمیمیت ندارید».

تأکید بر روزی حلال در سایۀ اقتصاد کار محور

اساساً از یک سو خداوند متعال به جز روزى  حلال  را براى بندگان خود تجویز نكرده است، گرچه همه چیز از او است ولى حق استفاده را فقط در امور طیب و حلال و پاكیزه داده است. در سوی دیگر تحقق این مهم در گرو اقتصاد سالم است که باید بر اساس حكومت «كار» بنیان شود، نه بر اساس حكومت سرمایه!.

لذا در روایتی از امام كاظم  علیه السلام مى خوانیم:«إن لله عبادا فی الأرض یسعون فی حوائج الناس هم الآمنون یوم القیامة؛خداوند بندگانى در زمین دارد كه براى رفع نیازهاى مردم تلاش مى كنند. آن ها در روز قیامت در امنیت اند».

هم چنین شخصى مى گوید: امام كاظم  علیه السلام را دیدم كه در مزرعه اش كار مى كرد، به گونه اى كه عرق سر تا پایش را گرفته بود. عرض كردم: كارگران شما كجا هستند (كه شما خود به كار مى پردازید؟) فرمود: «قد عمل بالید من هو خیر منی و من أبی فی أرضه ؛ كسانى كه بهتر از من و پدرم بودند، در زمین خود (با دست خود) كار مى كردند. پرسیدم: چه كسانى بودند؟فرمود: «رسول الله وأمیرالمؤمنین وآبائی كلهم كانوا قد عملوا بأیدیهم وهو من عمل النبیین والمرسلین والأوصیاء والصالحین ».

امام على بن الحسین علیه السلام صبحگاهان براى طلب روزى و كار و تلاش از منزل خارج مى شد و امام صادق علیه السلام بیل به دست مى گرفت و در باغ خویش كار مى كرد و عرق مى ریخت.

گفتنی است در صنعت، كشاورزى، دامدارى و تجارت سالم همه جا كار باید حكومت كند، از این رو اقتصاد اسلامى از اقتصاد سرمایه دارى و اشتراكى شناخته مى شود، زیرا در نظام سرمایه دارى، سرمایه و ابزار، اساس مالكیت است و كارگر در ردیف ابزار تولید قرار دارد؛ ولى در نظام اقتصادى اسلام، كار كارگر، ملاك مالكیت در ثروت هاى طبیعى است و براى ابزار و سرمایه در آن، سهمى نیست.
لذا در روایتی از امام كاظم  علیه السلام مى خوانیم: «من عطل أرضا ثلاث سنین متوالیة بغیر علة أخرجت من یده ودفعت
إلى غیره ؛ هر كس زمینى را بدون دلیل سه سال متوالى رها كند از دستش درآورده و به دیگرى سپرده مى شود».

در مقابل، اگر كسى زمین مواتى را آباد كند و یا معدنى را احیا نماید و به مرحله بهره بردارى و تولید برساند، حقوق مالكیت وى محفوظ است. بدین ترتیب اسلام، درآمدهاى بدون كار را تحریم كرده است؛ مثلا اگر شخصى زمینى را اجاره كند و آن را با مبلغ بیشترى به دیگرى اجاره دهد و مابه التفاوت را خود بر دارد، حرام است. روشن است كه با حذف واسطه ها، سطح تولید، افزایش یافته و راه براى كارهاى غیر تولیدى تدریجا مسدود مى گردد.

تحقق روزی حلال در گرو حذف واسطه ها و دلالان

باید دانست مراعات اخلاق در مراحل مختلف تولید و توزیع، به همراه رعایت احكام ویژه باب تجارت، به روزى حلال منتهى مى شود، هر چند رعایت اخلاق مستحبى در تجارت، الزامى نیست، و عدم رعایت آن حرمتى را در پى ندارد؛ ولى مراعاتش بركات معنوى و مادى به همراه دارد و ترغیب  اسلام به این امور، امتیازى دیگر براى اقتصاد اسلامى نسبت به اقتصاد دنیاى امروز است.
در واقع با حذف واسطه یا لااقل كم شدن واسطه ها، هم تولید كننده روستایى سود بیشترى مى برد و هم اجناس، با قیمت مناسب ترى به دست مصرف كنندگان مى رسد.
بدین ترتیب امام كاظم  علیه السلام می فرماید؛«إن الله لم یترك شیئا من صنوف الأموال إلاوقد قسمه و أعطى كل ذی حق حقه ... لو عدل فی الناس لاستغنوا؛ خداوند چیزى از اموال و امكانات را فروگذار نكرده، مگر آنكه آن را میان مردم تقسیم كرده، حق هر كس را داده است، اگر به عدالت رفتار شود همه بى نیاز مى گردند». روشن است با سیطره و رسوخ عدالت در تار و پود جامعه دینى، دیگر جایى براى مال اندوزى طبقه خاص باقى نمى ماند.

اسراف چالش اساسی در سبک زندگی جامعه
«إسراف » از ماده  «سرف» كلمه بسیار جامعى است كه هر گونه زیاده روى در كمیت، كیفیت، بیهوده گرایى، اتلاف و مانند آن را شامل مى شود؛ و این روش قرآن است كه به هنگام تشویق به استفاده كردن از مواهب آفرینش، فورا جلو سوء استفاده را گرفته و به اعتدال توصیه مى كند. بنابراین به معناى وسیع كلمه، هر گونه تجاوز از حد در كارى است كه انسان انجام مى دهد؛ ولى غالباً این كلمه در مورد هزینه ها و خرج ها گفته مى شود.
امام كاظم  علیه السلام در این زمینه مى فرماید: «من بذر و أسرف زالت عنه النعمة؛ هر كس بى رویه اسراف كند، نعمت از وى زایل شود».
همچنین آن حضرت در فراز دیگر و در تبیین پیوند ناگسستنی اصل میانه روی و تحقق سلامتی فرمود:«لو أن الناس قصدوا فی الطعام لاستقامت أبدانهم ؛ اگر مردم در خوردن میانه روى را رعایت كنند بدن هایشان سالم و استوار مى ماند».

امروز ثابت شده است كه یكى از مهمترین دستورات بهداشتى همین است، زیرا تحقیقات دانشمندان به این نتیجه رسیده كه سر چشمه بسیارى از بیماری ها، غذاهاى اضافى است كه به صورت جذب نشده در بدن انسان باقى مى ماند، این مواد اضافى هم بار سنگینى است براى قلب و سایر دستگاه هاى بدن و هم منبع آماده اى است براى انواع عفونت ها و بیماری ها! عامل اصلى تشكیل این مواد مزاحم، اسراف و زیاده روى در تغذیه و به اصطلاح «پرخورى» است، و راهى براى جلوگیرى از آن جز رعایت اعتدال در غذا نیست، كسانى كه این دستور را ساده فكر مى كنند خوب است در زندگى  خود آن را بیازمایند تا اهمیت رعایت این دستور را در سلامت جسم و تن خود ببینند.

لزوم مدیریت صحیح مصرف
در حدیثى آمده است: اسحاق بن عمار از امام كاظم  علیه السلام پرسید: «الرجل یكون له عشرة أقمصة؛ أیكون ذلك من السرف؟؛ آیا اگر انسان داراى ده پیراهن باشد اسراف است؟» امام در پاسخ فرمود:«لا و لكن ذلك أبقى لثیابه و لكن السرف أن تلبس ثوب صونك فی مكان القذر؛ فرمود: نه، و این خود موجب حفظ لباس هاى اوست، ولى اسراف آن است كه لباس آبرومند (مهمانى) خود را در جاهاى كثیف (مثلا هنگام كار) بپوشى».
چنان كه ملاحظه شد، در این روایت داشتن لباس متعدد، خود نوعى رعایت اعتدال و اقتصاد است، زیرا پوشیدن یك لباس به طور مداوم باعث كهنگى و فرسودگى مى شود، و لباس هاى متعدد داراى دوام بیشترى است،باید لباس هایى كه براى حفظ آبرو و شخصیت اجتماعى افراد است به درستى نگهدارى شود و در هر جا نپوشد تا دوام بیشترى پیدا كند.
بدین ترتیب از این روایت استفاده مى شود اسراف تنها به جنبه كمى محدود نمى شود، بلكه درست و بهینه مصرف نكردن نیز از مصادیق اسراف است.
حال با این اوصاف بهتر می توان در این کلام نورانی امام کاظم علیه السلام تأمل نمود که فرمود؛«لیس من دواء إلا وهو یهیج داء ولیس شی ء فی البدن أنفع من إمساك الید إلا عما یحتاج إلیه؛هیچ دارویى نیست مگر این كه دردى را تحریك مى كند و هیچ چیز در بدن سودمندتر از امساك جز نسبت به چیزى كه به آن نیاز دارد نیست».

مراقبه و محاسبۀ نفس
بدیهی است مسأله محاسبه نفس در اسلام از اهمیت والائى برخوردار است، و كسانى كه اهل محاسبه نفس نیستند، از پیروان راستین ائمه اهل بیت علیهم السلام محسوب نمى شوند! لذا امام كاظم  علیه السلام در تبیین ضرورت محاسبۀ نفس اینگونه می فرماید؛« «یاهشام لیس منا من لم یحاسب نفسه فى كل یوم فان عمل حسنة استزاد منه و ان عمل سیئا استغفر الله منه و تاب؛كسى كه هر روز به حساب خویش نرسد از ما نیست، اگر كار خوبى انجام داده از خدا توفیق فزونى طلبد (و خدا را بر آن سپاس گوید) و اگر عمل بدى انجام داده استغفار كند و به سوى خدا برگردد و توبه كند!»
لازم به ذکر است پیشگیرى از زیان و كوشش براى سود بیشتر، در هیچ مؤسسه اى چه كوچك و چه بزرگ در این جهان، بدون رسیدگى مستمر و محاسبه و بیلان ممكن نیست. و راستى حیرت آور است كه مردم در حساب سرمایه هاى مادى خود این قدر دقیقند، و یا نسبت به كم و زیاد شدن چند گرم وزن بدن خویش حساسیت دارند، اما گاهى در تمامى عمر حتى یك بار به حساب هاى انسانى و اخلاقى و معنوى خویش نمى رسند چه غفلت وحشتناكى!
ولى یك مسلمان مسئوول و بیدار كسى است كه به گفته امام كاظم علیه السلام در حدیث فوق، همه روز بدون استثنا به حساب خویشتن رسیدگى مى كند. «ان عمل حسنا استزاد منه و ان عمل سیئا استغفر الله منه؛ اگر كار نیكى كرده كوشش مى كند بیشتر كند و اگر كار بدى انجام داده از آن توبه مى نماید».
فایده محاسبه، طبق آنچه در ذیل روایت آمده، این است كه اگر كار خیرى انجام داده آن را تكرار كند، و اگر آلوده كار بدى شده از آن توبه نموده، و آن را جبران نماید.ضمنا تعبیر به «از ما نیست» نسبت به كسانى كه اهل محاسبه نیستند، تعبیر ظریفى است.

همه روز محاسبه كن
اما پرسش این است که چگونه  محاسبه  نفس  كنیم؟در پاسخ به این مسأله می توان گفت شب هنگام به اعمالى كه در روز انجام دادید نگاهى حسابگرانه بیفكنید؛ اگر خطایى بوده توبه كنید و اگر كار خوبى بوده شكر خدا به جا آورید و آن را تكرار نمایید. بدین نحو که فرد ساعتى براى محاسبه  نفس . یعنى در بخشى از شبانه روز فكر كند كه در چه مرحله اى است. بیندیشد كه سال گذشته در چه مرحله اى از ایمان و اخلاق بوده ام و امسال چگونه ام؟ آیا در این بازار تجارت (دنیا) سود برده ام یا زیان كرده ام و یا در حالت ركود بوده ام؟ آیا كارى كه باعث جلب رضایت الهى باشد از من سرزده است؟ آیا زندگى تكرارى را ادامه داده ام یا برنامه و راه تازه اى به سوى خدا گشوده ام؟ آیا گرهى از مشكل مردم باز كرده ام؟ و هزاران اگر دیگر. خلاصه همان گونه كه تاجر همه روزه تجارتش را محاسبه مى كند، كسانى كه دقیق اند براى محاسبه نفسشان هم وقت مى گذارند و كارهاى شبانه روزشان را محاسبه مى كنند.

آراستگی ظاهری در سبک زندگی امام کاظم(ع)
از منظر اسلام، استفاده از مواهب خداوند در عرصه هاى گوناگون زندگى نه تنها اسراف شمرده نمى شود، بلكه ممكن است از حقوق اولیه انسان ها، خصوصا خانواده محسوب گردد و كوتاهى از آن مستوجب عذاب خداوند باشد.
لذا در آموزه های اسلامی نیز آراستگى  و رسیدگى به ظاهر سر و صورت و استعمال بوى خوش از ویژگى هاى مؤمنان شمرده شده است که قطعا هزینه هایى كه بابت این امور پرداخته مى شود، اسراف نیست.
على بن جعفر علیه السلام مى گوید: از برادرم امام كاظم  علیه السلام در مورد كوتاه نمودن شارب پرسیدم كه آیا از سنت است؟ فرمود: آرى.
هم چنین باید اذعان نمود در اسلام  استفاده كردن از زیبائی هاى طبیعت، لباس هاى زیبا و متناسب، به كار بردن انواع عطرها و امثال آن، نه تنها مجاز شمرده شده، بلكه به آن توصیه و سفارش نیز شده است، و روایات زیادى در این زمینه از پیشوایان مذهبى در كتب معتبر نقل شده است، به عنوان نمونه امام كاظم  علیه السلام فرمود: «العطر من سنن المرسلین ؛ استفاده از عطر، از شیوه هاى رسولان خداست».
لذا حسن بن جهم  مى گوید: «به محضر امام كاظم  علیه السلام رفتم، دیدم موى صورتش را با رنگ سیاه، رنگین نموده است، عرض كردم: فدایت شوم، محاسنت را رنگ كرده اى؟ فرمود: همانا خضاب كردن پاداش دارد، خضاب و آراستگى موجب افزایش حفظ عفت زنان مى گردد، زیرا بعضى از زنان بر اثر آن كه همسرانشان خود را نمى آرایند، به فساد و بى عفتى كشیده مى شوند».

همسایه داری در مکتب امام کاظم(ع)

بی شک ائمه معصومین(ع) با اخلاق خوب با مردم برخورد و ناملایمت ها را تحمل می کردند، زیرا برخورد خوب، مودبانه و محبت داشتن به مردم عامل موفقیت در تمام زمینه هاست، که تجلی این مهم را می توان در تواضع فوق العاده پیامبران و ائمه معصومین(ع) در نظر داشت که این ویژگی بارز از زمان حضرت آدم(ع) تا ائمه معصومین(ع)، به عنوان رکن مهم اصول آنها مطرح بود.
لذا در حدیثى از على بن یقطین از امام كاظم  ع مى خوانیم: در بنى اسرائیل مرد با ایمانى بود كه همسایه كافرى داشت، مرد بى ایمان نسبت به همسایه با ایمان خود نیك رفتارى مى كرد، وقتى كه از دنیا رفت خدا براى او خانه اى بنا كرد كه مانع از گرماى آتش شود ... و به او گفته شد این به سبب نیك رفتاریت نسبت به همسایه مؤمنت مى باشد.
پس باید گفت اى برادر نه تنها ضرر و زیان به همسایه نزن، بلكه به او احسان كن، و بلكه ضرر اورا تحمل نما و به او دعا كن، چنانكه اهل بیت(ع) اول به همسایه دعا مى كردند، و سپس به خود و این را موجب سرعت استجابت دعا در حق خود مى دانستند.

سخن آخر
در خاتمه باید کلام امام كاظم  علیه السلام در برابر هارون الرشید را بیان كرد که آن حضرت در بیانى كوتاه و پر معنا فرمود: «ما من شى ء تراه عینیك إلا و فیه موعظة؛ هیچ چیزى را چشمت نمى بیند جز آنكه در آن موعظه اى است».
یكى از وسوسه هاى شیطان كه دامن بزرگ و كوچك و حتى بعضى از بزرگان را هم مى گیرد، این است كه انسان بگوید زمانه فاسد شده و ما مأیوسیم و وظیفه اى نداریم؛ این در واقع براى برداشتن بار مسئولیت از روى دوش است كه مى گوید انسان ها نجات پیدا نمى كنند.
در حالی که باید احساس كنیم بنده هستیم و از خود چیزى نداریم و همیشه خود را بدهكار درگاه خداوند بدانیم نه طلب كار.
لذا خطیب بغدادى از علماى معروف اهل سنت مى نویسد: ابوعلى خلال (م 242) مى گفت:«هیچ گاه مشكلى برایم پیش نمى آمد، مگر آنكه آهنگ قبر موسى بن جعفر علیهما السلام مى كردم و به او توسل مى جستم و آنگونه كه من دوست داشتم مشكلم را خداوند بر طرف مى ساخت».
امید است پیوند محبت عاشقانه ما با امام کاظم (ع) محکم تر شود و در سایه عنایات آنها در دنیا سربلند و در آخرت سعادتمند شویم.






انتهای پیام/


خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان

این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.