6 نظریه درباره توان قرآن برای پاسخگویی به مسائل روز
به گزارش تبیان به نقل از خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، قرآن‌پژوه و رئیس مدرسه عالی قرآن و حدیث جامعه المصطفی(ص) دیشب 11 اردیبهشت ماه در ادامه سلسله جلسات پاسخگویی به شبهات جدید قرآنی گفت: یکی از مبانی مهم سها که در سراسر کتابش خودش را نشان می‌دهد و گاهی آشکارا و گاهی پنهان گفته است و مهمترین سؤالی که در یک قرن اخیر راجع به قرآن مطرح شده است این شبهه است که قرآن جوابگوی نیازهای روز و انسان معاصر نیست و جوابش هم به همین اندازه مهم است لذا متفکران بزرگ اسلامی وارد این عرصه شده و بیش از ده نظریه در این زمینه ارایه شده است.
این قرآن‌پژوه بیان کرد: خطرناک‌ترین حرفی که ایشان در کتاب زده و القاء کرده است همین مطلب است که قرآن برای هزار و 400 سال قبل نازل شده و برای امروز بشر مفید نیست؛ در این کتاب آورده مسلمین به جای اینکه برای امور اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و تربیتی و ... به کتب علمی مراجعه کنند به کتب هزار و 400 سال قبل مراجعه می‌کنند و همین عامل سبب رکود و سکون آنان است.
رضایی اصفهانی عنوان کرد: اصل این شبهه و پیش فرض این است که کسانی که سراغ قرآن می‌روند عقب مانده می‌شوند که قبل از وی هم امثال نصرحامد ابوزید در مصر و دیگران نیز این مسئله را مطرح کرده و در پاکستان نیز فضل الرحمان و در ایران نیز کسانی آن را بیان کرده‌اند.
قرن 21؛ قرن علوم انسانی و قرآن
وی ادامه داد: وی بر علوم انسانی تکیه کرده زیرا قرن 21 قرن چالش دین و علوم انسانی است همان طور که قرن قبل، قرن چالش دین با علوم تجربی بود به همین دلیل وی بحث را در وادی علوم انسانی برده است.
رئیس مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی(عج) با اشاره به اینکه بسیاری از آیات قرآن ظرف نزول دارند و نه قید مگر چند آیه مانند تطهیر و مباهله و ... تصریح کرد: به همین دلیل تنها این آیات هستند که مقید به زمان و مکان خاصی هستند و در شان اهل‌البیت(ع) نازل شده اند اما مابقی آیات قرآن کریم مکان‌مند و زمان‌مند نیستند به همین دلیل می‌توان از آیه الغای خصوصیت کرد و آن را به همه تعمیم بدهیم.
وی با بیان اینکه ده نظریه از سوی متفکران در 150 سال اخیر درباره این سؤال که آیا قرآن می‌تواند نیازهای امروز بشر معاصر را تامین کند مطرح شده است عنوان کرد: از دوره سیدجمال تا دوره معاصر مرحوم امام و مقام معظم رهبری و دیگران پاسخ‌هایی برای این مسئله داشته‌اند و مقاله‌ای نیز درباره راهکارهای پاسخگویی قرآن به نیازهای انسان معاصر با تاکید بر دیدگاه شهید مطهری از اینجانب چاپ شده است و کار دیگری هم در حال آماده سازی است با عنوان آراء متفکران معاصر.
رضایی اصفهانی ادامه داد: در این زمینه روش‌های مختلفی اتخاذ شده گاهی میان رشته‌ای و گاهی تک رشته‌ای و گاهی درون دینی و گاهی برون دینی جواب داده شده باشد از این رو محتوای بحث یکسان نیست و ممکن است جوابی یک قسمت سؤال را جواب بدهد و جواب دیگر بخش دیگری از سؤال ولی اگر همه جواب‌ها و نظریات در کنار هم دیده شوند می تواند جواب سؤال مستشرقان و از جمله سها داده شود.
عود الی القرآن
رضایی اصفهانی با بیان اینکه اولین جرقه در این باره را سیدجمال‌الدین زده است عنوان کرد: وی بحث عود الی القرآن را مطرح کرد و خطبه مفصلی هم در این زمینه دارد. وی معقتد بود باید قرآن را وارد زندگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی مسلمین کرد تا مشکلات آنان از این طریق حل شود.
تفاسیری با گرایش اجتماعی
رئیس مدرسه عالی قرآن و حدیث گفت: تحت تاثیر تفکر سیدجمال تفاسیری مانند فی ظلال و المنار و نمونه و پرتوی از قرآن ایجاد شد و گرایش اجتماعی در تفسیر شکل گرفت و بعدها تفاسیر علمی امثال طنطاوی پدید آمد و امروزه ده‌ها رشته در این زمینه در حال شکل‌گیری است.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) بیان کرد: شهید مطهری در کتاب اسلام و مقتضیات زمان به این پرسش پاسخ داده است؛ ایشان مرجعیت علمی پیامبر و اهل بیت(ع) را عنوان کرده و فرموده است که قرآن کتابی است که مکمل و مفسر دارد و در هر دوره‌ای بعد از پیامبر ائمه(ع) مبین و مکمل آن بوده و در دوره های بعدی نیز این طور است بنابراین اگر قرآن را در کنار تبیین و تفسیر اهل بیت(ع) و مفسران واقعی ببینیم پاسخگوی نیازهای بشر است ولی اگر این دو در کنار هم نباشند این سؤال پابرجاست.
رضایی اصفهانی عنوان کرد: شهید مطهری در ادامه فرموده که قرآن پاسخگو هست ولی مکملی به نام عقل دارد و آن را به رسمیت شناخته و در آیات متعدد نیز بر آن تاکید کرده در نتیجه در جایی که مطالبی نفرموده عقل را به عنوان منبع مطرح کرده است بنابراین سه منبع عقل، کتاب و سنت به عنوان منابع اجتهاد مطرح شده است.
این محقق قرآنی اظهار کرد: در قرآن کریم آیه‌ای درباره نظم نداریم ولی عقل موید نظم است و بنائات عقلی و حسن و قبح عقلی و حکم های کلی عقلی مورد تایید شرع است بنابراین نظم و نظام اجتماعی از باب عقل مورد پذیرش است.
مرز خرافه و عرف
وی افزود: دیدگاه سوم اعتبار عرف است که قرآن آن را به رسمیت شناخته و فرموده وامر بالعرف، یعنی اگر آداب معاشرت شما مانند اعراب صدر اسلام باشد و مانند آنان لباس بپوشید و رانندگی زنان حرام باشد شبیه همین کارهایی که داعشی‌ها می‌کنند این مسئله تحجر و خلاف عرف است و علما فرموده‌اند کسی که کارهای خلاف عرف بکند(البته عرفی که مخالف کتاب و سنت و عقل نباشد) از عدالت ساقط است. در اینجا مرز عرف با خرافه روشن می‌شود یعنی اگر عرفی مخالف عقل و علم قطعی و کتاب و سنت باشد خرافه است.
رضایی اصفهانی بیان کرد: عرف در نوع لباس پوشیدن و عزاداری و ... در کشورهای مختلف متفاوت است بنابراین چون اسلام عرفی که خلاف عقل و علم و سنت قطعی نیست به رسمیت شناخته است سیال است و چون سیال است می‌تواند پاسخ نیازهای روز را بدهد.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) عنوان کرد: شهید مطهری بحث قوانین کلی در قرآن را بیان کرده است مانند اوفوا بالعقود، وفای به عهد که قواعد کلی است و مسایل جزیی دارد در گذشته عقد مصادیقی داشت و امروز این مصادیق تفاوت کرده است؛ بنابراین قضایای حقیقیه ای در قرآن است که برای همه زمان‌ها و مکان‌ها با مصادیق متفاوت قابل تعمیم است. وی افزود: ایشان البته فرموده است که در قرآن در برخی موارد راه اضطرار را باز کرده است که در شرایط اضطرار حکم اولی رفع می شود. یا احکام عادی و حکومتی که در برخی شرایط رهبر جامعه اسلامی می‌تواند از حکم حکومتی بهره ببرد. مثلا قرآن فرموده «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و ...» از این آیه فهمیده می‌شود که علاوه بر احکام الهی، خداوند اجازه به پیامبر داده تا ایشان احکامی را مانند حکم صلح و جنگ و ... که طبق مصلحت است صادر فرماید؛ یا در دوره معاصر احکام گمرک، راهنمایی و رانندگی و ... که احکام جزییه‌ای تابع شرایط زمان و مکان است.
رد شبهه سها
وی تاکید کرد: اگر همه قوانین قرآن ثابت بود و قانون متغیری نداشتیم حرف سها درست بود ولی وقتی قرآن قوانین ثابت و متغیر را مورد تایید قرار داده است این حرف که قرآن پاسخگوی نیازهای دوره معاصر نیست حرف باطلی است.
رضایی اصفهانی عنوان کرد: در اواخر عمر امام، درباره شطرنج استفتایی مبنی بر اینکه بازی ورزشی شده است کردند و ایشان جواز داد که سر و صدای زیادی در کشور درست شد امام در پاسخ فرمودند که زمان و مکان می‌تواند در برخی احکام و اجتهاد اثرگذار باشد که متعاقب آن کنفرانسی نیز برگزار شد و 14 جلد کتاب در این باره چاپ شد.
وی ادامه داد: این نظریه آثار عجیبی در تبدل موضوعات و شرایط احکام و زمان و مکان و نوع اجتهاد دارد و اجتهاد را پویا می‌کند و سنتی بدون در نظر گرفتن شرایط روز نیست که نتواند پاسخگوی سؤالات و نیازها نباشد.
رضایی اصفهانی عنوان کرد: رهبری می‌فرمایند حوزه باید انقلابی بماند اگر کسی می‌خواهد پیرو امام باشد باید بداند حوزه با چنین نظریاتی می‌تواند پویا و انقلابی و زنده بماند؛ اساس تفکرات امام در نظریاتی مانند زمان و مکان و ولایت فقیه تحول‌آفرین بود و نباید امام را تنها در مباحث شعاری خلاصه کرد و این مباحث را باید شناخت و در حوزه زنده نگه داشت.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: در نظریاتی که عنوان شد به این نتیجه رسیدیم که قرآن بر خلاف نظر سها می‌تواند پاسخگوی نیازها باشد و از طریق احکام ثانویه، حکومتی، تاثیر زمان و مکان و مرجعیت علمی اهل بیت(ع)، پذیرش عرف و مکمل بودن عقل و اهل بیت(ع) برای قرآن و ... این کار امکان‌پذیر است.
