عبرت انگیزی اقتصادی کره جنوبی برای ایرانی ها

میزبانی از میهمانان كره ای برای ما ایرانیان درس آموز و عبرت انگیز است. كشوری كه روزگاری عقب تر از ما ایستاده بود و همزمان با ما برنامه ریزی برای توسعه را در دستور كار قرار داد، امروز در جایگاهی بسیار متفاوت از ایران قرار دارد و باید دید دلیل تفاوت ایجاد شده در سال های اخیر چیست و كدامین دلایل توانست كره جنوبی را به توسعه برساند.

مقامات كره جنوبی امروز در حالی پای میز مذاكره با مقامات ایران نشسته اند كه روند توسعه در دو كشور تقریبا همزمان آغاز شده است. سال ١٩٦٥، كره در ابتدای راه توسعه، كارشناسانی را از ایران برای برنامه ریزی استخدام كرد و حالا كشوری كه در سال ١٩٨٠ تولید ناخالص داخلی معادل نصف ایران داشت، امروز تولید ناخالص داخلی ٥/٤ برابر ایران دارد و درآمد سرانه این كشور از نصف درآمد سرانه ما به پنج برابر درآمد سرانه مان رسیده است. این توفیق در سایه كدام سیاست اصولی حاصل شده است؟

پاسخ به این سوال می تواند گره كلاف سر درگم توسعه در ایران را نیز باز كند. با نگاهی اجمالی به موقعیت كره می توان دریافت مهم ترین دلیل تغییر شرایط در این كشور، رشد همه جانبه و در تمامی بخش ها از یك سو و پایبندی و اهمیت به قانون از سوی دیگر بوده است.

باید توجه داشت تا پیش از جنگ جهانی دوم كره جنوبی زیر سلطه كامل ژاپن روزگار می گذراند و در معنا مستعمره ژاپن محسوب می شد. بعد از شكست ژاپن در جنگ جهانی دوم بود كه كره از این كشور منفك شد و با كمك متفقین توانست طعم استقلال نسبی را بچشد اما بالاخره جنگی كه بین امریكا و شوروی در جریان بود سال ١٩٥٤ كره را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم كرد و شمالی ها زیر سایه كمونیست ها ماندند و جنوبی ها در مراوده با قطب مخالف طرح تغییر را برای خود ریختند. مسیر جنگ و مشكلات دنیای استعمار سبب شد كره تا مدت ها زیر سایه ژنرال های نظامی نفس بكشد اما از سال ١٩٦٠ بود كه كره تصمیم گرفت به توصیه امریكایی ها سراغی از برنامه ریزی برای توسعه بگیرد، كارشناسانی از ایران را استخدام كرد و پی ریزی توسعه را در دستور كار قرار داد.

اما الگوی توسعه کره جنوبی چیست؟

کره جنوبی دومین رشد سریع اقتصادی دنیا در ۴ دهه ی اخیر را دارا می باشد. این پیشرفت قابل توجه که کره ی جنوبی را در کمتر از نیم قرن بدل به کشوری پیشرفته و ثروتمند نمود ، اغلب معجزه ی رودخانه ی هان نامیده می شود و در مجامع بین المللی صفت ببر آسیا را برای این کشور به ارمغان آورده است. امروزه اقتصاد موفق کره جنوبی الگویی برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه است.
کره جنوبی اکنون دارای اقتصاد توسعه یافته ی چندین هزار میلیارد دلاری است و یکی از اعضای OECD می باشد و توسط بانک جهانی جزءاقتصادهای با در آمد بالا و از دیدگاه IMF و CIA به عنوان یک اقتصاد پیشرفته طبقه بندی شده است و در همین راستا سئول، پایتخت این کشور یکی از ده شهر برجسته ی اقتصادی و مالی جهان است. کره ی جنوبی علی رغم کمبود منابع طبیعی و دارابودن کمترین مساحت در میان کشورهای گروه G ۲۰ به عنوان یکی از اقتصادهای نیرومند دنیا تلقی می شود.
اقتصاد کره ی جنوبی، چهارمین اقتصاد بزرگ آسیا و سیزدهمین در دنیاست. همانند آلمان غربی و ژاپن ، صنعتی سازی سریع از ده۱۹۶۰ کره ی جنوبی را به یکی از بزرگترین کشورهای صادر کننده در جهان تبدیل نمود. این کشور هفتمین شریک بزرگ تجاری آمریکاست. کره ی جنوبی دومین میزان ذخایر را درمیان کشورهای توسعه یافته داراست و همچنین ششمین ذخایر ارزهای خارجی را در جهان داراست. با وجود دارا بودن وضعیت توسعه یافته ، کره ی جنوبی حرکت خود را به سوی رشد اقتصادی سریع همراه با بالاترین میزان تولید ناخالص ملی، صادرات و تولیدات صنعتی در جهان توسعه یافته را ادامه می دهد. در اکتبر سال ۲۰۰۸ ،IMF پیش بینی کرد که اقتصاد کره جنوبی در سال ۲۰۰۹ از کانادا و در سال ۲۰۱۱ از اسپانیا پیشی خواهد گرفت و سرانه تولید ناخالص این کشور در سال ۲۰۰۹ از نیوزلند، در سال ۲۰۱۲ از ایتالیا و در سال ۲۰۱۳ از اسپانیا بیشتر خواهد شد.

در سال ۱۹۹۶ کره ی جنوبی یکی از اعضای OECD پیمانی برای رشد اقتصادی بیشتر گشت. کره ی جنوبی همانند بسیاری دیگر از همسایه های آسیایی خود، متحمل بحران اقتصادی سال ۱۹۹۷ آسیا شد. اما این کشور قادر گشت که دوباره برخیزد و پس از یک ترمیم سریع به رشد خود به سوی یکی از قدرت های عمده ی اقتصادی ادامه دهد.

بسیاری توسعه اقتصادی کره را مدیون کمک های مالی و سرمایه گذاری های خارجی بویژه از سوی کشور آمریکا می دانند.در این راستا اقتصاددانان کره اعلام می دارند که الگوی توسعه اقتصادی این کشور بر اساس برون نگری تنظیم شده و همواره در پی جذب سرمایه های خارجی و توسعه صادرات بوده است به نحوی که در آغاز اجرای برنامه های توسعه ای برای صادر کنندگان جوایز صادراتی و معافیت مالیاتی در نظر گرفته شد.
نکنه جالب توجه آنکه بر اساس یکی از تحقیقات صورت گرفته در سال اولیه اجرای برنامه های توسعه ای, این کشور و ایران دارای مشابهت های فراوانی بودند  و در برخی حوزه ها ایران دارای مزیت های بیشتری بود از جمله درآمد های نفتی و تعداد تحصیل کرده ها.
اما کره درسایه جذب سرمایه گذاران خارجی و تمایلات شدید مردمانش به کسب مهارت های فنی به توسعه و پیشرفت دست یافت. الگوی توسعه این کشور می تواند در جهت ابداع الگوی توسعه ایران مفید باشد.

آیا وابستگی کره جنوبی به قدرت هایی نظیر امریکا علت اصلی پیشرفت اقتصادی این کشور بود؟

قطعا نمی توان از تاثیر حضور نظامیان امریکایی در کره جنوبی چشم پوشی کرد. سئول، در سایه ی امنیتی که کمپ های نظامی امریکا فراهم نموده بودند توانست با آسودگی خاطر از تهدیدات خارجی (عمدتا از طرف کره ی شمالی)، به توسعه ی اقتصادی خویش بپردازد. اما آیا تبعات این مسئله فقط به جنبه ی مثبت قضیه یعنی رشد اقتصادی منتهی شد؟
نوامبر سال 2011 دو مورد تجاوز به عنف و هتک حرمت زنان کره ای از سوی نظامیان امریکایی باعث شد تا انتقادات نسبت به قانون سوفا بار دیگر بالا بگیرد و این بار با شدت بیشتری دنبال شود. سوفا برای نظامیان امریکایی تبدیل به حاشیه ی امنی شده بود که اجازه ی هر تخلفی را به آنان می داد. این نظامیان در سایه ی این قانون به راحتی مرتکب جنایت شده و خیالشان آسوده بود که کسی حق پیگرد قانونی علیه آنان را ندارد!
شاید بتوان گفت سوفا چیزی از کاپیتولاسیون کم ندارد زیرا بر طبق آن، زمانی که یکی از نیروهای نظامی یا غیرنظامی آمریکا هنگام انجام وظیفه مرتکب تخلف یا جرمی شود، فقط ارتش آمریکا می تواند علیه وی اعلان جرم کند. این وضعیت به سربازان امریکایی جرأت داده بود تا حتی به کودکان کره ای نیز رحم نکنند! بدین ترتیب آنان حتی سابقه ی سیاه تجاوز جمعی به یک دختربچه را نیز در پرونده ی خود ثبت کردند. اگرچه تصادف یک سرباز امریکایی با یک شهروند ژاپنی که به فوت وی انجامید منجر به لبریز شدن خشم مردم کشورهای مختلف (که این قانون در آنها پیاده میشد) گردید و سرانجام اصلاحاتی را در اجرای این قانون (فقط) ژاپن به دنبال داشت اما حتی در آن کشور نیز چارچوب کلی آن پابرجا بود و درد چندانی را از کره دوا نکرد.
بدین ترتیب امریکا با فریب افکار عمومی سعی نمود اعتراضات را کنترل کرده و در چند مورد که سربازان وقیح امریکایی به هتک حرمت شهروندان کره ای دست زده بودند، مقامات امریکایی با عذرخواهی از مردم و قول تنبیه سربازان مذکور، سر و صداها را فرو نشاندند. اما فریب اصلی امریکا به گونه ی دیگری رقم خورد: امریکا در سالهای متمادی حضور خود در این کشور، حس خودباوری را از مردم کره دزدید! بدین ترتیب تا زمانی که مردم کره ی جنوبی امنیت خود را فقط وابسته به نظامیان امریکایی می دانند ایالات متحده با خیال راحت به حضور خویش ادامه خواهد داد. امریکا با گسترش جنگ روانی و توسعه ی تنش هسته ای کره شمالی و با معرفی این کشور به عنوان تهدید جدی علیه کره ی جنوبی، به حضور مستمر خویش در آنجا مشروعیت می بخشد. فریبکاری امریکا به حدی تاثیرگزار بوده است که وقتی در سپتامبر 2014 وزارت دفاع کره ی جنوبی در بیانیه ای اعلام کرد مقامات مسئول و واشنگتن برای ایجاد یک پایگاه مشترک نظامی در سال 2015 به توافق رسیده اند فریاد اعتراض چندانی از مردم بلند نشد!

توسعه اقتصادی به چه قیمتی؟

شاید به نظر برسد حضور امریکا با توجه به سرکوب کردن تهدیدهای خارجی علیه کره جنوبی، منجر به توسعه ی اقتصادی شده و ارزش بالایی دارد. اما با نگاهی به وضعیت فرهنگی این کشور تردیدهای فراوانی به ذهن متبادر می شود. علاوه بر این، ازآنجائیکه کشور کره جنوبی تنها پس از طی چند دهه به فرایند توسعه اقتصادی دست یافت، لذا نیل به این رتبه در اثر یک فرایند توسعه ناهمگون بوده که با یک سری از مشکلات اجتماعی ناشی از تغییر شدید، نظیر مشکلات اقتصادی، عدم برابری در توزیع ثروت و فاصله طبقاتی بالا، رقابت سنگین و طاقت فرسا برای دست یابی به طبقات بالای اجتماعی، افزایش سن ازدواج ، ازدیاد میران جرم و جنایت و ناهنجاری در مدارس، بحران های اقتصادی، مواجه با بحران فرهنگ شهرت و خشونت های داخلی همراه بوده است. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، کره جنوبی، با 31 مورد در هر صد هزار نفر، دومین نرخ خودکشی (پس از لیتوانی) را در جهان دارد که میزان خودکشی طی ده سال گذشته این کشور نیز دوبرابر شده است.
قطعا رها شدن از مصائب ناشی از فقر دغدغه ی تمام ملت هاست. اما قطعا اتکاء به درون و بی نیازی از اجانب تبعات کمتری در مسیر توسعه ی اقتصادی بر جای خواهد گذاشت.

منابع: تسنیم / بانکی / روزنامه اعتماد