مرگ تدریجی کاخ سرهنگ‌آباد اردستان

به گزارش تبیان به نقل از خبرنگار حوزه میراث و گردشگری گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ کوشک یا کاخ و یا شکارگاه سرهنگ‌آباد در روستایی به همین نام از توابع دهستان سفلای زوار، در ۷۶ کیلومتری شرق اردستان از شهرستان‌های استان اصفهان قرار دارد. موقعیت جغرافیایی ویژه روستای سرهنگ‌آباد، در دامنه کوه‌های دهستان کچو و طراوت و سبزی آن باعث شده است که از دیرباز به عنوان منطقه‌ای ییلاق‌نشین در شهرستان اردستان مورد توجه قرار گیرد. همین امر باعث شده که در سال‌های قبل این روستا از روستاهای پر جمعیت و حاصلخیز شهرستان اردستان باشد.

کوشک سرهنگ‌آباد توسط مصطفی قلی‌خان سهام‌السلطنه عرب عامری، در حدود سال ۱۲۹۹ قمری مصادف با دوره ناصرالدین شاه قاجار برای پذیرایی از شاهزاده‌های قاجاری ساخته شده است. این اثر زیبا داری چند مجموعه کوشک، آسیاب، حمام، خدمات و اصطبل است.

این کاخ که شباهت زیادی به چهل‌ستون اصفهان و باغ عفیف‌آباد شیراز دارد، مجموعه کاملی از یک بنای شاهانه است و برای شکارگاه نیز به دلیل کوهستانی بودن منطقه استفاده می‌شد و هدف از ساخت آن که مشتمل بر یک کوشک و شکارگاه است، بیشتر جنبه تفرجگاهی بوده است.

این کاخ دارای سقف‌های چوبی و تزئینات سنگی شبیه به آنچه در عالی‌قاپو و چهل‌ستون مشاهده می‌شود، است و به‌رغم این که به‌عنوان کوشک و شکارگاه به فرمان سهام‌السلطنه بنا شده، ولی هیچگاه مورد استفاده او قرار نگرفت. گچ‌بری‌ها، آیینه‌کاری‌های مجموعه، نقاشی‌های موجود ، نقش چوب‌ها از منبت و معرق تا تراش سنگ‌های کاخ، به صورت عالی در بنا استفاده شده است. همچنین این کاخ دارای ۲۰ستون سنگی است و سه ایوان جنوبی، شرقی و غربی. این بنای با شکوه با نمای سنگی زیبا به ترتیب مشرف به رودخانه و چمنزار و کوهستان است.

سقف‌ها با استفاده از تیرک‌های چوبی که دارای روکش فلزی هستند، پوشانده شده و حجاری‌های بسیار ماندگاری نیز روی سنگ‌های مرمر این مجموعه به یادگار مانده است.

این عمارت شامل تالار کاخ با ترکیبی از سازه‌های خشتی، آجری و چوبی و تزئینات نقاشی، آیینه‌کاری و نقاشی پشت شیشه و قراول‌خانه، حمام، برج‌های دیده‌بانی، اصطبل و آسیاب است.

عمارت سرهنگ‌آباد دارای دو بادگیر قرینه است که یکی از آن‌ها به‌طور کامل تخریب شده و دیگری سالم مانده است. قاعده بادگیر موجود در عمارت تاریخی سرهنگ آباد، دو متر و ارتفاع آن به ۱۰ متر می‌رسد. معماری بادگیرها به گونه‌ای است که در ارتفاع هفت متری، شکل دایره‌ای بادگیر تبدیل به یک هشت ضلعی شده و از همانجا بادگیر به دو طبقه تقسیم می‌شود.

معماری این مجموعه تلفیقی از معماری دوره قاجاریه و سبک دوره صفوی است، به طور مثال ایوان عمارت اصلی با ستون‌های چوبی شبیه ایوان چهلستون ساخته شده و یا از قوس‌های نیم دایره‌ای شکل و تزئینات رایج در دوره قاجار استفاده شده است و تنوع فضای خاص دوره قاجاریه با قدرت هرچه تمام‌تر جلوه‌گری می‌کند و در نوع خود یکی از نمونه‌های موفق معماری دوره قاجاریه است.

اصطبل برای نگهداری حیوانات

دو برج با کاربری نگهبانی در این مجموعه وجود داشته‌اند. برای تزئینات دیوارهای خارجی بنا هم، مانند دیوارهای داخلی از گچ‌بری، آینه‌کاری، خطاطی، حجاری و مجسمه‌سازی استفاده شده است. نحوه استفاده از مصالح و ترکیب‌بندی آنها هم به تزئین بنا کمک بسیار کرده است.

برخی مصالح به کار رفته در این بنا مانند سنگ مرمر شفاف، ستون‌های رنگی و پایه‌های چوبی ستون‌ها، با الاغ و قاطر شتر از فرسنگ‌ها دور به سرهنگ آباد حمل شده‌اند. ستون‌های چوبی آن از قصبات شهرستان اردستان، به وسیله شتر به آنجا حمل شده است.

ستون‌های رنگی و مرمرهای زیبای آن را از معادن اطراف یزد استخراج و بار شتر کرده و به محل باغ آورده‌اند، همچنین از مصالح موجود در محل مانند خاک و سنگ استفاده زیادی در ساخت بنا شده است.

وضعیت فعلی عمارت!

ریزش سقف‌ها، ترک‌های عمیق دیواره‌ها، شکسته شدن پنجره‌ها، نابودی سنگ‌های تزئینی، فروریختن بخش  مهمی از ستون‌های اصلی عمارت، نبود حفاظت لازم، مرمت نکردن اثر، نبود سقف مناسب در بعضی قسمت‌ها بخشی از شرایط نامناسب فعلی این اثر تاریخی است.

محمدرضا  صدوقی مدیر میراث فرهنگی شهرستان  اردستان درگفتگو با خبرنگار حوزه میراث و گردشگری گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ در خصوص علت مرمت نکردن این اثر تاریخی گفت: ما خواهان مرمت و بازسازی اثر هستیم؛ اما به علت اینکه مالک خصوصی دارد اجازه مرمت به ما نمی‌دهند و مانع این کار هستند. سه دانگ این اثر به نام آقای تقی‌زادگان است  و سه دانگ دیگر آن به ورثه مرحوم عامری رسید.

ساکنان این روستا ورودی روستا را بستند و اجازه ورود با ماشین را به ما نمی‌دهند و مجبوریم مسیر را پیاده طی کنیم و برای رفت و آمد خود کلید مخصوص خود را دارند.

وی در ادامه افزود: ما از سال 82 به صورت جدی در خصوص مرمت و انتقال مالکیت با مالکین و ورثه این اثر وارد مذاکره شدیم که متاسفانه زیر بار این کار نمی‌روند و به جای مرمت اثر، ویلا می‌سازند.

بعد از صحبت‌های مدیر میراث اردستان به سراغ تقی‌زادگان یکی از مالکین اثر رفتیم و وی در خصوص این موضوع گفت: ما اجازه مرمت را به آن‌ها دادیم، ولی آن‌ها نمی‌آیند و این کار را نمی‌کنند. من و شریکم آقای سید حسن طباطبایی سال 93 جلسه‌ای با مدیران میراث فرهنگی داشتیم که قرار شد مجوز ساخت هتل را به ما بدهند و ما کاخ را به میراث فرهنگی بدهیم، ولی آنها کاری نکردند.

وی در خصوص بستن راه ورود وسایل نقلیه به روستا گفت: این روستا شخصی و خصوصی است و چون افراد دیگر با ورود به این مکان به بهانه بازدید از کاخ آثار و وسایل آن را به یغما بردند، دیگر اجازه ورود وسایل حمل و نقل به روستا را ندادیم.

پس از شنیدن حرف‌های مالک و مدیر میراث فرهنگی شهرستان اردستان می‌توان گفت این اثر تاریخی و زیبا تنها قربانی اختلافات این افراد است و تنها مساله‌ای که از آن چشم پوشیده‌اند، حفاظت از میراث فرهنگی است که باید در اولویت باشد.