نجواها و سایه ها

مجموعه نمایشنامه های «دور تا دور دنیا»ی نشر نی از سال ها پیش در قطع کوچک چاپ می شد و چندی هم انتشار آنها به تعویق افتاد اما اینک دیگر در یک ردیف از کتابخانه نمایشنامه خوان ها جا گرفته است. این روزها عناوین جدیدی از این مجموعه منتشر شده اند که آثار مهمی از نمایشنامه نویسان معاصر جهان به شمار می روند.

«پنجره زیرزمین» آنتونیو بوئرو بایخو، سی وسومین نمایشنامه این مجموعه است که به تازگی با ترجمه طلوع ریاضی منتشر شده است. آنتونیو بوئرو بایخو از نمایشنامه نویسان شناخته شده اسپانیایی است که در سال ١٩١٦ در گوآدالاخارای اسپانیا به دنیا آمد. بایخو زندگی عجیب و پرماجرایی داشته چنانچه در سال ١٩٣٣ به خاطر تبانی در شورش محکوم به مرگ شد اما بعد با تخفیف مجازات روبرو شد و تا سال ١٩٤٦ در زندان به سر برد. او در همین سال، نمایشنامه مشهور «داستان یک پلکان» را نوشت و توانست به واسطه این اثر برنده جایزه لوپه دوگا شود. «داستان یک پلکان» پیش تر در همین مجموعه «دور تا دور دنیا»ی نشر نی با ترجمه پژمان رضایی به چاپ رسیده بود. بایخو در سال ٢٠٠٠ به دلیل سکته مغزی در مادرید درگذشت. بایخو نمایشنامه نویسی با ویژگی هایی خاص خود است و در آثارش تصویری از زندگی در جهان امروز و مسائل و گرفتاری های آن را به تصویر می کشد.
در بخشی از نمایشنامه «پنجره زیرزمین» می خوانیم: «- ماریو: توی این دوره و زمونه دیگه صداقت و درستی برای کسی اهمیت نداره. همه با فریب و تقلب و زدوبندهای کثیف زندگی می کنن...! مردم همدیگه رو زیر دست و پا له می کنن، از هم نردبون ترقی می سازن تا زندگی کنن. خب، چی کار باید کرد؟ یا باید قواعد این بازی کثیف رو قبول کنی... تا از این چاه بیای بیرون... یا این که توی چاه باقی بمونی. ٓ ویسنته: (با لحنی سرد.) اون وقت برای چی نباید از این چاه خارج شد؟ - ماریو: دارم برات توضیح می دم... من از این دنیا حالم بهم می خوره. همه فکر می کنن که فقط دو جور می شه توی این دنیا دووم آورد: یا تو بقیه رو بخوری یا این که بقیه تو رو قورت بدن. همه می گن: یا می خوری، یا می خورنت! نظریات قشنگی هم واسه آرامش خاطر بهت می دن: زندگی مبارزه است... راه رسیدن به خیر از شر می گذرد... اول خویش، سپس درویش... اما من دارم سعی می کنم از کنج خودم تکون نخورم و ببینم آیا راهی برای نجات از بلعیده شدن هست... بدون این که مجبور باشم کسی رو ببلعم». مترجم این نمایشنامه، طلوع ریاضی، در حال حاضر مشغول به تحصیل در مقطع دکتری ادبیات اسپانیایی در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا است و پیش از این گزیده ای از شعر شاعران اسپانیایی با ترجمه او منتشر شده بود.

صبح ها و شب ها

این روزها نمایشنامه دیگری هم از مجموعه «دور تا دور دنیا» در نشر نی منتشر شده که عنوان سی وپنجم این مجموعه است. «داستان خرس های پاندا به روایت یک ساکسیفونیست که دوستی در فرانکفورت دارد» به همراه نمایشنامه «سه شب با مادوکس»، دو نمایشنامه اند از ماتئی ویسنی یک که به تازگی با ترجمه تینوش نظم جو در قالب یک کتاب به چاپ رسیده است. ماتئی ویسنی یک نمایش نامه نویس، نویسنده و شاعری است که در سال ١٩٥٦ در رومانی به دنیا آمد. او در سن ٣١ سالگی از کشورش که تحت حاکمیت رژیمی کمونیستی بود گریخت و به کشور فرانسه پناهنده شد. او تاکنون، بیش از چهل نمایشنامه، دو رمان و سه مجموعه شعر به زبان رومانیایی و همچنین بیست نمایشنامه به زبان فرانسوی نوشته است.
آثار ویسنی یک تا امروز به سی زبان ترجمه شده اند و او به اعتبار نمایشنامه های مختلفش مهم ترین نمایشنامه نویس رومانی به شمار می رود. پیش از این برخی از آثار ویسنی یک از جمله «پیکر زن چون میدان جنگ در بوسنی»، «اسب های پشت پنجره» و «تماشاچی محکوم به اعدام» به فارسی ترجمه شده بود. تینوش نظم جو در بخشی از پیشگفتار ابتدایی کتاب نوشته: «سال دو هزار از کودکی می شنیدیم که سال سقوط و فرار است، برای من سال بازگشت بود. با چمدانی پر از رویا و تخیل و نمایشنامه به تنها جایی بازگشتم که تئاتر برایم تمام معنای خود را هنوز نگه داشته بود و هنوز هم نگه داشته. تئاتر ایران، دور از صحنه های نمایشی قراردادی و منجمد فرانسه، برای من افق تازه ای را می گشود. کلام تئاتری، فضای زنده، رویارویی با تماشاگر تشنه و گرسنه آنچه صحنه می تواند برایش به ارمغان بیاورد، همه این ها معنای راستین خود را در همان اجراها و تمرین های اولی که در تئاترشهر دیدم پیدا می کرد. چند ماهی از رسیدنم گذشته بود و من هم گرسنه و تشنه مشارکت در این فضای مسرت بخش و مهیج بودم، اما نمی دانستم از کجا باید آغاز کرد. یک به یک نمایشنامه هایی را که با خود آورده بودم مرور می کردم و یک به یک هرکدام را کنار می گذاشتم... تا این که به یاد روزهای آخری که با ماتئی ویسنی یک در پاریس گذرانده بودم افتادم و نمایشنامه هایی که بهم داده بخوانم. آن زمان ماتئی ویسنی یک هنوز آن نمایشنامه نویسی نبود که تعداد اجراهایش هر سال در جشنواره آوینیون به تعداد اجراهای نمایش های شکسپیر و مولیر برسد. آن زمان تازه یکی از مهم ترین سالن های دولتی پاریس نمایش نامه «پیکر زن همچون میدان نبرد در جنگ بوسنی» را روی صحنه برده بود. وقتی «داستان خرس های پاندا...» را همین طوری، سرپا، برای مهشاد مخبری خواندم، در حالی که چشم هایم فرانسوی می خواند و لب هایم فارسی می گفتند، به پایان نمایشنامه که رسیدیم برایش جای شک نبود، باید با همین نمایش نامه کارمان را آغاز می کردیم. به چشم های گردشده نخستین مخاطب فارسی زبان ماتئی ایمان آوردم و این دو نمایشنامه تقریبا هم زمان در عرض چند شب ترجمه و ویرایش شد». «داستان خرس های پاندا...»، دو شخصیت با نام های زن و مرد دارد و «سه شب با مادوکس» نمایشنامه ای با ٥ شخصیت است. تینوش نظم جو، تاکنون آثاری از هارولد پینتر، آنتوان چخوف، یونسکو، محسن یلفانی و... را به زبان فرانسوی به روی صحنه برده و همچنین نمایشنامه های مختلفی هم تاکنون توسط او به فارسی ترجمه شده اند.