یاران زمینی و آسمانی امام مهدی(عج)
قیام گسترده و همه جانبه امام مهدى(علیه السلام) نیاز به یاوران فراوان در همه سطوح و با توانایى هاى گوناگون دارد. احادیث متعدّدى به تنوّع این یاران اشاره كرده و افزون بر یاران زمینى، پیامبران و اوصیا و یاوران آسمانى ایشان را نیز بر شمرده اند كه مى توان آنها را در دسته بندى زیر گنجاند.
شمارى از عرب ها
حدیثى منقول در الغیبةى شیخ طوسى،[۳۱] شركت عرب ها را در قیام امام مهدى (علیه السلام)منتفى دانسته؛ امّا در همین كتاب، حدیثى دیگر آمده كه نجیبانى از مصر، ابدال شام و اخیار عراقى را در زمره یارانى دانسته كه در ابتداى قیام و میان ركن و مقام با امام مهدى(علیه السلام) بیعت مى كنند.[۳۲] این روایت با حدیث الاختصاص [۳۳] و نیز دو حدیثِ نقل شده در كتاب هاى اهل سنّت [۳۴] كه به شركت عربان در نهضت مهدوى تصریح كرده اند، تأیید مى شود.
براى حل اختلاف این دو دسته، مى توان چنین گفت كه همراهى عرب ها، كمتر از دیگر اقوام و ملل مختلف است و این با توجّه به انتظارى كه از همراهى ایشان مى رود، یارى ایشان را كم رنگ جلوه مى دهد. مؤیّد این توجیه، حدیث نقل شده در الكافى [۳۵] است كه سندى موثّق و قابل اعتماد دارد. این حدیث، همراهى عرب ها را با قیام امام مهدى (علیه السلام)به كلّى نفى نكرده؛ بلكه آنان را اندك (نَفَرٌ یَسیرٌ) خوانده است. این معنا با حدیثى كه ابن ماجه آورده است نیز تأیید مى شود. در این حدیث، امّ شریك - كه به سخنرانى پیامبر خدا (صلی الله و علیه وآله) در باره دجّال و فتنه هاى اوگوش مى داده است - ، از ایشان مى پرسد: پس عرب ها در آن روز كجایند؟ پیامبر(صلی الله و علیه وآله) پاسخ مى فرماید:
هُم یَومَئِذٍ قَلیلٌ ، وَ جُلُّهُم بِبَیتِ المَقدِسِ .[۳۶]آنها در آن زمان، اندك اند، و بیشترشان در بیت المَقدِس هستند.
گفتنى است كه در گزارش اوطان یاران مهدى(علیه السلام)، از شهرها و مناطق عرب نشین متعدّدى نام برده شده، هر چند تعداد افراد نام برده شده، اندك است.
در پایان و به احتمال فراوان، حدیث الكافى كه به شركت گروهى از اهالى نوبه در جنوب مصر و شمال شرقى سودان در قیام مهدوى اشاره دارد[۳۷] نیز دلیلى بر شركت برخى عرب ها در قیام است، مگر آن كه مردم نوبه را عرب ندانیم.
زنان
قیام جهانى و گسترده امام مهدى(علیه السلام)، همه آدمیان را در بر مى گیرد و تمام اقشار جامعه را با خود همراه مى كند. زنان نیز در این نهضت عمومى، نقش مهم و اثرگذارى دارند، تا آن جا كه برخى گزارش ها شمار یاران زن امام(علیه السلام)، را پنجاه تن دانسته اند.[۳۸]در یك حدیث، وظیفه اصلى این عدّه، مداواى مجروحان و مراقبت از بیماران دانسته شده است كه در این صورت، قابل تشبیه به نقش زنان شركت كننده در غزوات پیامبر (صلی الله و علیه وآله) مانند اُحُد و جنگ هاى امام على(علیه السلام) مانند صفّین است.[۳۹]حدیث اخیر،[۴۰]برخى از این زنان قهرمان را نام برده است.
یاران ویژه امام مهدى(ع)
چند حدیث [۴۱] كه میان آنها حدیث صحیح السند[۴۲] نیز موجود است، تعداد اصحاب امام(علیه السلام) را ۳۱۳ تن به عدد اصحاب بدر دانسته اند[۴۳] و حدّ اقل یك حدیث، آنان را به تعداد اصحاب فرمان بردار طالوت كه اجازه عبور از نهر را یافتند، گفته است.[۴۴]این معنا با توجّه به جهانى بودن، ژرف بودن، همه جانبه بودن و گستردگى بى نظیر قیام، شگفت به نظر مى آید. افزون بر این، چند حدیث [۴۵]نیز تعداد اصحاب امام(علیه السلام) را حدّ اقل ده هزار تن دانسته اند كه در این دسته نیز حدیث صحیح السند[۴۶]وجود دارد. برخى احادیث اهل سنّت، اصحاب را دوازده تا پانزده هزار تخمین زده و یك حدیث شیعى، تنها هفتاد هزار از یاران امام(علیه السلام) را از كوفه دانسته است.
حلّ این تعارض ظاهرى نیازمند دسته بندى گزارش هاى این موضوع است كه در همین فصل ارائه شدند و به روشنى نشان مى دهد كه احادیث اشاره كننده به عدد ۳۱۳، ناظر به یاران خاص و به تعبیر حدیث ۱۵۹۶،[۴۷] گنج هاى نهفته و پنهان و یا نقبایى [۴۸] اند كه به عنوان فرماندهان نظامى ارشد و یا كارگزارن بزرگ حكومتى در اوّلین وهله قیام، نداى آسمانى امام(علیه السلام) را لبّیك مى گویند و از هر سو، حتّى از دل خاك و به هنگام رجعت، به یارى ایشان مى شتابند.[۴۹] دلیل این نكته، آن است كه این دسته، مجاهدانى مانند مالك اشتر و ابو دجانه انصارى اند و فرماندهى صدها و گاه هزاران نفر را به عهده دارند و یا وزیرانى مانند مؤمن خاندان فرعون و یوشع وصىّ موسى (علیه السلام)هستند[۵۰] .[۵۱]
در این صورت، صفات والا و گاه خارق العاده اى كه یاوران امام مهدى(علیه السلام) به آنها توصیف شده اند، ناظر به همین عدّه اندك و یاران ویژه و خاصّ امام مهدى(علیه السلام) هستند. بر پایه احادیث، این یاران، بیشتر، جوان و به ندرت، كهن سال اند و در قوّت بدن، به سان چهل مرد و در قوّت روح، دل هایشان مانند پاره هاى پولاد و جگرشان جگر شیر است. ایشان اگر بر كوه آهن بگذرند، آن را از جا در مى آورند و اگر بر دشمن بگذرند، او را زیر پاى خود، له مى كنند. ایشان تیزتر از نیزه و تندتر و سبك بارتر از ابرند. در عرصه نبرد، دلاور و شجاع و سهمناك و در آستان دادار هستى، شب زنده دارند و به سان راهبان تارك دنیا، سر در گریبان فرو برده و دست تضرّع و حاجت به درگاه خدا بلند نموده اند. نشان سجود بر پیشانى شان، عابد بودنشان، و تصمیم ها و سیاست هاى زیركانه شان، فراست برگرفته شان را از نور الهى نمایان مى سازد، چندان كه وجودشان چراغ فروزان دیگر مشتاقانى مى شود كه براى پیمودن مسیر ولایت، به نهضت مى پیوندند. ایشان درندگان زمین و آسمان را نیز به اطاعت در مى آورند؛ امّا خود در برابر امام (علیه السلام)از برده در برابر مالكش فرمان بردارترند. در یك كلام، ایشان همان اولیاى الهىِ بى خوف و حزن و گنج هاى نهان خدا در زمین اویند كه با ولىّ اعظم خدا، پیمان جان مى بندند و بر چهل خصلت - كه بیشتر، اخلاقى اند - مى كند .
بر پایه این تحلیل، احادیثى كه از وجود ده هزار یاور[۵۲] و یا دوازده و پانزده هزار نفر[۵۳] سخن مى گویند و یا در عبارت صریحى [۵۴] كه خروج امام(علیه السلام) را تنها در صورت توانایى و گردآمدن دست كم، ده هزار نفر به گرد ایشان دانسته اند، ناظر به توده و عموم سپاهیان امام(علیه السلام) اند. این عدّه اگرچه پس از پیوستن طبقه نخست و سیصد و سیزده پیش قدم در این باره، به امام(علیه السلام) ملحق شده اند، امّا جلوتر از دیگران هستند و وجود آنها براى علنى كردن نهضت و خروج از مكّه لازم است و از این رو، ایشان را نیز از یاوران امام مى شماریم. حدیث الإرشاد نیز به این نكته تصریح دارد:
وَقَد وافاهُ ثَلاثُمِئَةٍ وَ بِضعَةَ عَشَرَ رَجُلاً فَیُبایِعوهُ ، وَ یُقیمُ بِمَكَّةَ حَتّى یَتِمَّ أصحابُهُ عَشَرَةُ آلافِ نَفسٍ ، ثُمَّ یَسیرُ مِنها إلَى المَدینَةِ .[۵۵]
و سیصد و سیزده و اندى مرد به او مى رسند و با او بیعت مى كنند و در مكّه مى ماند تا آن كه یارانش به ده هزار تن برسند و سپس از آن جا به سوى مدینه حركت مى كند.
مطابق با برخى احادیث،[۵۶] این عدّه، حدّاقل نیروى لازم براى حركت گسترده و قیام جهانى قائم(ع) است و این، بِدان معناست كه امام مهدى(علیه السلام) مانند هر پیشواى پیشرو، در هر جا و هر لحظه بر پیروان خود مى افزاید و مشتاقان بیشترى را به زیر پرچم توحید فرا مى خواند. در این حركت توفنده و برق آسا، امام(علیه السلام) بر سر راهش در كوفه، هفتاد هزار یاور راستین (صدّیق)[۵۷] را با خود همراه مى كند. امام(علیه السلام) از میان یاران اوّلیه و اصلى و نیز مؤمنان ناب كه رجعت نموده و با او همراه شده اند، فرمانده و حاكم بر مى گزیند و بر خیل یاران خود مى گمارد (حكّام و انصار).[۵۸]
نكته
گفتنى است كه یك حدیث، به یارى كسانى اشاره دارد كه بهره اى از دین ندارند و ما در توضیحى دیگر، به این نكته پرداخته ایم.[۵۹]
اسامى و موطن هاى یاران امام(ع)
در چند حدیث، به نام برخى یاران امام مهدى(علیه السلام) و خاستگاه و وطن هایشان اشاره شده است . این احادیث، به تفصیل، بسیارى از شهرها را ذكر كرده و گاه به تعداد و در موارد متعدّدى به نام یك یك این افراد تصریح كرده اند.[۶۰]این احادیث، از قوّت سندى برخوردار نیستند و از نظر دلالى نیز به معناى انحصار انصار امام(علیه السلام) در افراد نام برده شده نیستند؛ زیرا در هر دو حدیث مفصّل، عبارتى است كه تصریح دارد مقصود از این افراد، همان ۳۱۳ یار ویژه امام اند كه پیش تر گفتیم نخستین مؤمنان پیوسته به امام و وزیران و سردارانِ ایشان اند. عبارت پایانى حدیث دلائل الإمامة، چنین است:
فَذلِكَ ثَلاثُمِئَةٍ وَ ثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً بِعَدَدِ أهلِ بَدرٍ.[۶۱]
اینها سیصد و سیزده مرد به تعداد جنگاوران بدر هستند.
و در میانه حدیث دیگر چنین است:
فَذلِكَ ثَلاثُمِئَةٍ وَ ثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً بِعَدَدِ أهلِ بَدرٍ ، یَجمَعُهُمُ اللَّهُ إلى مَكَّةَ فى لَیلَةٍ واحِدَةٍ ، وَ هِىَ لَیلَةُ الجُمُعَةِ ، فَیَتَوافَونَ فى صَبیحَتِها إلَى المَسجِدِ الحَرامِ ، لا یَتَخَلَّفُ مِنهُم رَجُلٌ واحِدٌ ، وَ یَنتَشِرونَ بِمَكَّةَ فى أزِقَّتِها ، یَلتَمِسونَ مَنازِلَ یَسكُنونَها ، فَیُنكِرُهُم أهلُ مَكَّةَ .[۶۲]
و اینها سیصد و سیزده مرد به تعداد جنگاوران بدر هستند. خداوند، آنها را در یك شب جمعه در مكّه گرد هم مى آورد و آنان خود را صبح جمعه همان روز به مسجد الحرام مى رسانند و یك تن هم از آنان جا نمى ماند و در كوچه هاى مكّه پخش مى شوند و در پى جایى هستند كه در آن سكونت كنند؛ امّا مكّیان آنها را نمى شناسند.
در ابتداى این روایت چنین آمده است:
هذا ما أملاهُ رَسولُ اللَّهِ(صلی الله و علیه وآله) عَلى أمیرِ المُؤمِنینَ(علیه السلام) وَ أَودَعَهُ إیّاهُ مِن تَسمِیَةِ أصحابِ المَهدِىِّ(علیه السلام)، وَ عِدَّةِ مَن یُوافیهِ مِنَ المَفقودینَ عَن فُرُشِهِم وَ قَبائِلِهِم ، السّائِرینَ فى لَیلِهِم وَ نَهارِهِم إلى مَكَّةَ ، وَ ذلِكَ عَنِ استِماعِ الصَّوتِ فِى السَّنَةِ الَّتى یَظهَرُ فیها أمرُ اللَّهِ عزّ و جلّ ، وَ هُمُ النُّجَباءُ وَ القُضاةُ وَ الحُكّامُ عَلَى النّاسِ .
این چیزى است كه پیامبر خدا(صلی الله و علیه وآله) بر امیر مؤمنان(علیه السلام) املاء كرده و نام همراهان مهدى(علیه السلام) را نزد او نهاده است و نیز تعداد كسانى كه از خانه و كاشانه شان جدا شده، شب و روز مى روند تا در مكّه خود را به او مى رسانند و این پس از شنیدن ندا در سالى است كه امر الهى [به قیام ]در آن پدیدار مى شود، و این افراد، نجیبان، قاضیان و حاكمان بر مردم هستند.
در پایان همین حدیث نیز آمده است:
هذِهِ (العِدَّةَ) الَّتى یُخرِجُ اللَّهُ فیهَا القائِمَ(علیه السلام)، هُمُ النُّجَباءُ وَ القُضاةُ وَ الحُكّامُ وَ الفُقَهاءُ فِى الدّینِ ، یَمسَحُ بُطونَهُم وَظُهورَهُم فَلا یَشتَبِهُ عَلَیهِم حُكمٌ .
این افرادى كه خداوند، قائم(علیه السلام) را در جمع ایشان، ظاهر مى سازد، نجیبان، حاكمان و فقیهان در دین اند و قائم(علیه السلام) دستى بر سینه و پشت آنان كشیده و در حكمى به اشتباه نمى افتند.
پی نوشت ها:
[۳۱] «اتّق العرب فإنّ لهم خبر سوء أما إنّه لایخرج مع القائم منهم واحد» (الغیبة، طوسى: ص ۴۷۶ ح ۵۰۰).
[۳۲] ر.ك: ص ۲۵۸ ح ۱۵۷۰ .
[۳۳] ر.ك: ج ۷ ص ۱۹۲ ح ۱۲۵۳ .
[۳۴] ر.ك: ص ۲۱۶ ح ۱۵۳۰ و ص ۲۶۰ ح ۱۵۷۲ .
[۳۵] ر.ك: ص ۲۶۲ ح ۱۵۷۳ .
[۳۶] ر . ك : ص ۲۲۱ ح ۱۵۳۰ .
[۳۷] ر . ك : ص ۲۵۳ ح ۱۵۶۱ .
[۳۸] ر.ك: ص ۲۹۸ ح ۱۶۰۸ .
[۳۹] ر.ك: ص ۲۹۸ ح ۱۶۰۷ .
[۴۰] همان .
[۴۱] ر.ك: ص ۲۸۳ (شمار یاوران ویژه قائم).
[۴۲] ر.ك: ص ۲۸۴ ح ۱۵۹۴ و ص ۲۹۲ ح ۱۵۹۹ .
[۴۳] یك حدیث از اهل سنّت، این تعداد را ۳۱۴ دانسته است (ر . ك : ج ۸ ص ۲۹۹ ح ۱۶۰۸) .
[۴۴] ر.ك: ص ۲۹۱ ح ۱۵۹۷.
[۴۵] ر . ك : ص ۲۹۳ ح ۱۵۹۸ (شمار یاران عمومى امام) .
[۴۶] ر.ك: ص ۲۹۳ ح ۱۵۹۸ (شمار یاران عمومى امام).
[۴۷] ر.ك: ص ۲۸۹ ح ۱۵۹۶.
[۴۸] ر.ك: ص ۲۳۱ ح ۱۵۳۸.
[۴۹] ر.ك: ص ۲۴۱ ح ۱۵۵۰.
[۵۰] ر.ك: ص ۲۳۳ ح ۱۵۴۲ و ۱۵۴۳ (یاورانش از میان رجعت كنندگان) (تفسیر العیّاشى: ج ۲ ص ۳۲ ح ۹۰، دلائل الامامة: ص ۴۶۳ ح ۴۴۴).
[۵۱] گفتنى است علّامه مجلسى نیز همین بیان را ارائه نموده است (بحار الأنوار : ج ۵۲ ص ۳۲۳) .
[۵۲] ر.ك : ص ۲۳۱ ح ۱۵۴۰ و ص ۲۹۳ ح ۱۵۹۸ و ح ۱۵۹۹ و ۱۶۰۰ .
[۵۳] ر. ك: ص ۲۹۵ ح ۱۶۰۱ و ح ۱۶۰۲.
[۵۴] ر. ك: ص ۲۹۳ ح ۱۵۹۸ .
[۵۵] ر. ك: ص ۲۹۲ ح ۱۶۰۰.
[۵۶] ر . ك : ص ۲۹۵ ح ۱۶۰۱ .
[۵۷] ر . ك : ص ۲۹۹ ح ۱۶۰۶ .
[۵۸] ر.ك: ص ۲۳۲ ح ۱۵۴۲ .
[۵۹] ر.ك: ص ۲۶۶ (توضیحى در باره یارى رساندن بى بهرگان از نیكى).
[۶۰] ر.ك: ص ۳۰۰ ح ۱۶۱۰ - ۱۶۱۳ (گزارش هاى رسیده در باره نام و موطن یاوران امام).
[۶۱] ر . ك : ص ۳۲۰ ح ۱۶۱۰ .
[۶۲] ر . ك : ص ۳۲۰ ح ۱۶۱۰ .
