تبیان، دستیار زندگی
در فرهنگ و نگرش اسلامی، شیوه و الگوی مصرف دارای حدود و موازین ارزشی خاصی است، به طوری که در آن الگو، افراد ملزم به رعایت یک سری قوانین اخلاقی و دینی هستند، که آن قوانین ضامن سلامت و موفقیت ایشان در حیات دنیوی و اخروی است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

این تهدیدها را جدی بگیریم!

در فرهنگ و نگرش اسلامی، شیوه و الگوی مصرف دارای حدود و موازین ارزشی خاصی است، به طوری که در آن الگو، افراد ملزم به رعایت یک سری قوانین اخلاقی و دینی هستند، که آن قوانین ضامن سلامت و موفقیت ایشان در حیات دنیوی و اخروی است.

علی بیراوند - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
مصرف گرایی

هر چند که آموزه های اسلامی شاخصه های ارزشمندی برای شیوه درست مصرف کردن در اختیار افراد قرار داده است، ولی با اندک توجهی در نوع عملکرد کشورهای اسلامی این چنین بدست می آید که، شاخص ها و موازین اخلاقی الگوی مصرف در این کشورها آنچنان که شایسته است رعایت نمی شود.
آنچه از نوع مصرف گرایی افراد در این کشورها بیشتر خود نمایی می نماید، رنگ و لعاب دنیایی و مصرف گرایی است، به طوری که کشورهای اسلامی بازار مصرف کالاهای لوکس و تجملاتی کشورهای غربی شده است.
در این نوشتار سعی داریم به دو نوع الگوی مصرفی که ما در هر جامعه با آن مواجعه هستیم اشاره کنیم و بهترین و بدترین آنها را مورد ارزیابی و داوری قرار دهیم.

الگوی مصرف به شیوه مسرفانه

یکی از بدترین و رایج ترین شیوه های مصرف در کشورهای اسلامی روش مسرفانه است. در این روش افراد با توجیهات و دلایل نه چندان اقناع کننده ای به مصرف گرایی افراطی روی می آورند.
در معنا و مفهوم اسراف لغت شناسان این چنین بیان داشته اند: «اسراف هرگونه تجاوز از حدّ اعتدال و گرایش به افراط یا تفریط را در برمی گیرد» [۱]

مصرف گرایی افراطی به نوعی انسان را اسیر و برده زندگی دنیایی می نماید، آسایش و راحتی را از انسان سلب می نماید، این در حالی است که معیشت معتدلانه، مسیری به سوی زندگی بهتر را برای افراد معرفی می نماید

در کتاب تفسیر نمونه در خصوص واژه اسراف این چنین بیان شده است: «كلمه اسراف، كلمه ی بسیار جامعی است كه هر گونه زیاده روی در كمیّت و كیفیّت و بیهوده گرایی و اتلاف و مانند آن را شامل می شود» [2]
با این توجه باید گفت که اسراف در مصرف به معنای مصرف بیش از اندازه است؛ و مصرف بیش از اندازه، در حقیقت مصرف نیست؛ بلکه هدر دادن ثروت است، [3] کما اینکه امام علی (علیه السلام) در این خصوص می فرماید: «اسراف، زیان بار و نابود کننده اموال است» [4]

نکته حائز اهمیت: انواع اسراف

همان طور که از معنا و مفهوم اسراف بدست می آید، اسراف به هر گونه زیاده روی افراطی و بدور از تعادل و میانه روی اطلاق می شود. در واقع اسراف، مفهومی فراگیر می باشد که، شامل هرگونه انحراف (اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و ...) [5] می شود.
در منطق قرآن اسراف دارای مصادیق و انواع متعددى است كه در همه ی آنها، نوعى تجاوز از حدّ اعتدال مشاهده می شود. بر این اساس می توان به مواردی از مسرفان اشاره کرد:
الف) انکار خداوند متعال و پیامبران، شرک به خدا باری تعالی [6].
ب). ارتکاب گناهان: کما اینکه خداوند متعال قوم لوط را به خاطر ارتکاب گناه شوم و شنیع لواط اسراف کار مورد خطاب قرار داده است. [7]
ج). استبداد، خودکامگى، استکبار، استثمار، خونریزى، ستم و هرگونه فساد اجتماعى از مصادیق بارز اسراف به شمار مى رود. [8].
در فرهنگ آیات قرآن کریم نیز شاهد هستیم خداوند متعال استکبار و فسادی که قوم بنی اسرائیل در زمان خود مرتکب شدن را به نوعی اسراف معرفی می فرماید. [9]

مسرفان تهدیدهای قرآن را جدی بگیرند

خداوند متعال در قرآن کریم در خصوص اسرافکاران تعابیر سخت و تأمل برانگیزی به کار گرفته است. ازجمله سخترین تهدیدهایی که خداوند متعال به واسطه آن مسرفان را بر حذر داشته بیان وعده آتش به آنان است، آتش وحشتناکی که هیچ کس توان رویارویی با آن را ندارد. «وَ كَذلِكَ نَجْزی مَنْ أَسْرَفَ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِآیاتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقى؛ [سوره طه، آیه 127] و این گونه جزا مى دهیم كسى را كه اسراف كند، و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد! و عذاب آخرت، شدیدتر و پایدارتر است» و همچنین در آیه دیگر می فرماید: «وَ أَنَّ الْمُسْرِفینَ هُمْ أَصْحابُ النَّارِ؛ [سوره غافر، آیه 43] اسراف كنندگان اهل آتشند». مذمت و نکوهش و تهدید مسرفان به این موارد ختم نشده به طوری که در آیات دیگر شاهد هستیم خداوند متعال ایشان را از دایره ی لطف و مهرورزی خود خارج می داند. [10]
افراط و زیاده روی مسرفانه در زندگی آنچنان شوم، زشت و ناپسند است که موجب می شود افراد از مسیر هدایت الهی محروم شوند: «إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّاب؛ [غافر آیه 28] خداوند كسى را كه اسرافكار و بسیار دروغگوست هدایت نمى كند».

تبعات شوم الگوی مصرف مسرفانه

افراط و زیاده روی مسرفانه در زندگی آنچنان شوم، زشت و ناپسند است که موجب می شود افراد از مسیر هدایت الهی محروم شوند: «إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّاب؛ [غافر آیه 28] خداوند كسى را كه اسرافكار و بسیار دروغگوست هدایت نمى كند»

تبعات شوم و هولناک الگوی مصرف مسرفانه تنها معطوف به آخرت افراد نیست، بلکه دایره ی شوم آن دنیای افراد را نیز دستخوش تخریب و دگرگونی قرار می دهد؛ کما اینکه در روایات اسلامی ثمره و پیامد این روش این چنین ذکر شده است:
الف).  فقر و محرومیت: از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: «إِنَّ السَّرَفَ یورِثُ الفَقرَ وَ إِنَّ القَصدَ یورِثُ الغِنى؛ [11] اسراف باعث فقر و میانه روى موجب بى نیازى مى شود».
ب). فاصله گرفتن از تزکیه نفس: امام علی (علیه السلام ) در این خصوص می فرماید: «وَیْحَ الْمُسْرِفِ مَا أَبْعَدَهُ عَنْ صَلَاحِ نَفْسِهِ وَ اسْتِدْرَاكِ أَمْرِهِ؛ [12] وای بر اسرافکار! چقدر از اصلاح خود و جبران کارش دور است».
ج). عدم استجابت دعا: در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: کسی که مال خود را تباه و فاسد کند و از خدا روزی طلبد پذیرفته نمی شود. [13]

الگوی برتر مصرف، شیوه معتدلانه

زیباترین و ارزشمندترین شیوه مصرفی که در فرهنگ و اخلاق اسلامی مورد سفارش و تأکید می باشد، معیشت معتدلانه است. برخلاف تصور کسانی که رفاه، آسایش و زیبایی زندگی را در مصرف بی رویه جستجو می کنند، تعالیم اسلامی بر اصل میانه روی و تعادل در مصرف تأکید می ورزد.
مصرف گرایی افراطی به نوعی انسان را اسیر و برده زندگی دنیایی می نماید، آسایش و راحتی را از انسان سلب می نماید، این در حالی است که معیشت معتدلانه، مسیری به سوی زندگی بهتر را برای افراد معرفی می نماید.

آثار و برکات معیشت معتدلانه:

1-توسعه روزی و کسب ثروت: از پیامبر اکرم (صلی الله علی و اله) نقل شده است: هر کس در معیشتش میانه روی کند، خدا او را  روزی بخشد و هر کس اسراف کند خدا او را محروم سازد. [14]
2-نجات از فقر و نداری: از پیامبر اکرم (صلی الله علی و اله) نقل شده است: کسی که اعتدال و میانه روی داشته باشد فقیر نمی شود. [15]
3-صیانت از عذاب الهی: در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: تقوا پیشه کن، از اسراف، و خست بپرهیز، بلکه میان آن دو، راه صحیح و پایدار را برگزین که خدای متعال کسی را به سبب میانه روی کیفر ندهد. [16]

سخن آخر

همان طور که بیان شد طبق تعالیم دینی و اخلاقی بهترین شیوه مصرف، اعتدال و میانه روی در مصرف می باشد؛ چرا که اسراف و مصرف بی رویه انسان را غرق در زندگی دنیوی کرده و موجبات سلب آسایش را برای وی فراهم می نماید و از سعادت اخروی باز می دارد.

پی نوشت ها:
[1]. مجمع البیان، ج ۴، ص ۱۷۶؛ التحقیق، ج ۵، ص ۱۱۰، «سرف».
[2]. آیه الله ناصر مكارم شیرازی، ، تفسیر نمونه، ج 6، ص 149.
[3]. علیرضا موفق، اصلاح الگوی مصرف از منظر اخلاق، ص105، به نقل از: محمد علی انصاری، زندگی بدون اسراف، ص69.
[4]. حر عاملی، وسائل الشیعه؛ ج21، ص542، ح4.
[5]. التفسیر الکبیر، ج ۹، ص ۲۸. تفسیر المنار، ج ۸، ص ۳۸۵.
[6]. سوره اعراف، آیه 31. «کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا، إِنَّهُ لا یحِبُّ الْمُسْرِفِین؛ بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمى دارد.».
[7]. سوره اعراف، آیات81 و 80. « وَ لُوطاً إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ أَ تَأْتُونَ الْفاحِشَةَ ما سَبَقَكُمْ بِها مِنْ أَحَدٍ مِنَ الْعالَمینَ، إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجالَ شَهْوَةً مِنْ دُونِ النِّساءِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ».
[8]. تفسیر نمونه، ج ۱۵، ص ۳۰۷.
[9]. سوره مبارکه مائده، آیه 32.
[10]. مجمع البیان، ج ۳، ص ۲۹۰. ج ۹، ص ۶۱. تفسیر نمونه، ج ۱۵، ص ۳۰۷.
[11]. الکافی، ج 4 ، ص 53 ، ح 8.
[12]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ، ص359،ح8132.  
[13]. الکافی، ج2، ص67.
[14]. همان، ج2، ص122.
[15]. تنبیه الخواطر، و نزهه النواظر، ج1، ص167.
[16]. تفسیر العیاشی، ج2، ص288.


مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.