زنان قشم،افتخار آفرینان عرصه صنایع دستی

جزیره زیبای قشم در طول تاریخ عرصه تقابل  مشکلات با خلاقیت های مردمان سخت کوش آن دیار بوده است. مردمانی که از خاک و دریا گنج می سازند و تاج افتخار بر سر میهن عزیزمان می نهند.

بی تردید جزیره قشم منطقه ای است که همچون مرواریدی درخشان در دل آبهای نیلگون خلیج فارس می درخشد ونقش آفرینی و چیره دستی زنان هنرمند این جزیره گواهی روشن براین مدعاست.جلوه های بدیع از تاثیر شرایط زیست محیطی آب وهوایی و جغرافیایی چزیره قشم را به خوبی می توان در صنایع دستی جزیره مشاهده کرد.به طورکلی صنایع دستی این جزیره را می توان شامل موارد زیر برشمرد:

حصیربافی ، سبد بافی ، ساخت اشیاء کاربردی با استفاده از سیس خرما

این قبیل فعالیت ها کما بیش در بین مردم ساکن در جوار نخلستانها رایج بوده و آنها برخی از لوازم کاربردی زندگی خود را با استفاده از اشیاء ساخته شده از برگ و سیس خرما تولید می کنند که عمدتا دستاورد زنان زحمت کش روستاست . برخی از این تولیدات عبارتند از : تک ( نوعی زیر انداز حصیری ) تولک ( نوعی سبد دسته دار برای حمل علوفه و ماهی ) کتل ( نوعی زنبیل ) سوند ( نوعی حصیر برای ایجاد حصار و محدود کردن فضا ) قفس ( برای نگهداری مرغ ) انواع طناب ، کلاهک آباژور و...

برقع سازی

برقع ( یا برکه ) نوع پوشش و یا حجاب زنانه است که از گذشته های دور در اکثر روستاهای جزیره برای محافظ پوست صورت از گزند تابش شدید نور خورشید مورد استفاده بوده و در عین حال گونه ای زینت محلی نیز بوده است و به همین جهت در شکل های متنوعی طراحی و اجراء می شود در تولید برقع ها که به طور معمول از پارچه تیره ای به نام «شیله» ساخته می شود قسمت ایستای روی بینی و دو کناره آن به وسیله چوب درخت خرما ( که در میان پارچه قرار می گیرد ) به وجود می آید و برای نگه داشتن برقع بر روی چهره از بندهایی استفاده می شود که به پشت سر بسته می شود و عمدتا از نوارهای بافته شده زردوزی تشکیل شده است.

گلابتون دوزی

دوخت نقش و نگاره های زیبا برروی پارچه،با استفاده از نخ هایی که دارای روکش فلزی به رنگ طلایی یا نقره ای است«گلابتون دوزی» نامیده می شود.در گذشته های دور،از نخ طلا برای زیبا سازی پارچه های فاخر استفاده می شد.در جزیره قشم ،هنر گلابتون دوزی به ویژه در نقش انداختن و تزئین دمپای شلوار سنتی زنانه به کار میرود و بیشتر زنان و دختران جزیره با این هنر آشنا هستند.

خوس دوزی

نوعی سوزن دوزی است که در آن نوارهای باریک طلایی یا نقره ای (به نام خوس) را از میان سوراخ های پارچه توری ریز بافت میگذرانند تا نقش های هندسی بسیار زیبا پدید آید.پارچه توری مصرفی برای خوس دوزی را به طور معمول تیره رنگ انتخاب می کنند تا طرح ها و نقش ها چشمگیرتر شوند.پشت و روی توری خوس دوزی شده را در پایان کار با سنگی صاف که به آن سنگ صفله می گویند به آرامی می کوبند تا صاف،مرتب و یکدست شود.

شک بافی

نوارهای زیبا به عرض 5 تا 50 میلی متر که به کمک یک کارگاه ساده، شامل یک بالشتک پارچه ای،هاون چوبی(جوغن)و چند قرقره(قالب) از نخ کاموا یا خوس(طلایی،نقره ای)بافته می شوند،در گویش محلی شک نام دارد.باریک ترین شک ها را"نیم فضله" و "یک فضله" و پهن ترین بافته را "مراقعی "می گویند.از شک ها در تزئین دمپای شلوار سنتی زنانه،سرآستین و پیش سینه پیراهن ،دامن لباس و بند برقع استفاده می شود.امروزه،شک بافی برای ساخت انواع کوسن،جلد عینک ،کیف، رو مبلی و پرده هم به کار می رود.

زری بافی

زری نیز مانند شک،با استفاده از کامواهای رنگی و نخ خوس و دیگر نخ های زرین بافته می شود.بیشتر زنان و دختران جزیره قشم با هنر زری دوزی و تولید پارچه های زربفت آشنایی دارند.دمپای شلوارهای سنتی زنان قشمی به کمک زری بافی های زیبا-در کنار شک-جلوه بیشتری می یابد.

لچک سازی

لچک در جزیره قشم به نوعی کلاه زنانه گفته می شود که به ویژه در گذشته مورد استفاده نوعروسان بود و به سرگذاشتن آن نشانه تاهل  محسوب می شد.رویه بیرونی لچک را گلابتون دوزی می کردند و بند لچک را از کامواهای رنگی می بافتند که با زر و زیور طلا تزئین می شد.در پائین لچک هم از سکه های زری استفاده می شد که در مجموع جلوه ای بسیار زیبا دارند.این سکه ها را «اشرفی» می گویند.

بادله دوزی

به هم پیوستن چند طرح و نوع زری دوزی و شک بافی به یکدیگر،به ترتیبی که شک در وسط و زری های کوچک در اطراف قرار گیرند،بادله دوزی گفته می شود.بادله به شکل نوارهایی به پهنای تا 15 سانتی متر تولید می شود و برای زیبا سازی  لبه شلوارهای سنتی زنان قشم ٓبه ویژه نوعروسان- مورد استفاده قرار می گیرد.

گلیم بافی

زیر اندازی است زیبا و محکم که پیشینه و هویت اصلی آن به جوامع عشایری و روستایی ایران ٓبه ویژه عشایر قشقایی- باز می گردد.اما،در سال های اخیر ٓبه تدبیر سازمان منطقه آزاد قشم- آموزش و سپس بافت گلیم در روستاهای قشم آغاز و پیگیری شده و امروزه و امروزه چنان پیشرفتی در این "هنر-صنعت"به وجود آمده که گلیم های بافت زنان هنرمند قشم با استفاده از نقش و نگاره های قدیمی واصیل جزیره بافته می شود و به شکل محصولاتی چون زیرانداز،سجاده،خورجین،کیف دستی ،چمدان، کوسن و ...به بازار می آید.

قالی بافی

این هنر نیز همچون هنر گلیم بافی،در سال های اخیر در جزیره قشم رواج یافته است.زنان قالیباف قشم،برای بافت قالی،از دارهای ایستاده ،نخ چله ابریشم و کرک مرینوس استفاده میکنند.نقش و طرح فرش ها نیز ترکیب و تلفیق بدیعی از لچک و ترنج است.

تکه دوزی

هنر تکه دوزی که به چل(چهل) تکه شهرت دارد دوخت قطعه های کوچک و بزرگ پارچه های رنگارنگ در کنار یکدیگر است.زنان هنرمند قشم ،به ویژه مادر بزرگ ها ،تکه پارچه ها و دم قیچی ها را در شکل های متنوع و مختلف هندسی ،از پشت با کوک به یکدیگر وصل می کنند و پس از آماده شدن  مرحله به مرحله طرح نهایی،سرانجام با دوخت های ریز به هم محکم می کنند.زیبایی و جذابیت چل تکه در استفاده زیاد از پارچه های مختلف و هماهنگی و رنگارنگی محصول نهایی است. از چل تکه برای رویه لحاف،پشتی ،رو مبلی،پرده،کوسن،پیش بند،تابلو،دیوار کوب ودیگر محصولات استفاده می شود.

جلویل

روسری زیبایی از جنس تور است که گلدوزی می شود.جلویل را روی لچک می اندازند و دو طرف آن را از دو سو به هم می آورند و سپس برقع را بر آن می بندند.