زاویه دید

«راه های نگریستن» کتاب تازه ای از جان برگر منتقد برجسته هنرهای تجسمی  و نظریه هنر است که در این کتاب در سه فصل به بر ملا کردن تاثیر بازار و سرمایه بر اثر هنری می پردازد.

«تبلیغات از طریق نشان دادن افرادی که ظاهرا تغییر شکل داده اند و در نتیجه حسادت بر انگیز اند، ما را به چنین تغییر شکلی ترغیب می نمایند. وضعیت حسادت آن چیزی است که زرق و برق را شکل می دهد. تبلیغات نیز فرایند ساخت زرق و برق است.»
تاثیر سیاست و نهاد قدرت بر اثر هنری و بالعکس هیچ گاه از میان نرفته است. سیاست همواره در اثر هنری نقش ایفا می کند. چه در گذشته که نهادهایی چون کلیسا و دربار حاکم بوده اند و چه امروز که موزه ها، دلال های هنری و گالری دارها این وظیفه را به عهده گرفته اند و به عبارت دیگر اقتصاد و بازار بر اثر هنری و هنرمند تاثیر می گذارد.
کتاب " راه های نگریستن" تلاش دارد وجه مخفی و پنهان آثار هنری را که حامی ایدئولوژی سرمایه داری است بر ملا کند و جلو چشمان ما قرار دهد. البته در این کتاب آثاری نیز معرفی شده اند که در مقابل این سنت ایستادگی کرده اند و به نوعی استثنای سنت رایج نقاشی و فضای هنر هستند.
ایده این کتاب بر خلاف هنر بی طرف است. نویسنده این کتاب مدعی است مورخ هنری که تصور می کند بدون آلوده شدن در حال گذر از باتلاق ایدئولوژی های جامعه خویش است در واقع آلوده ایدئولوژی خطرناک تری به نام " بی طرفی" است. همیشه و در هر وضعیت اتخاذ موضع خنثی به نفع یک طرف ستیز تمام خواهد شد، که آن طرف معمولا حاکم نام دارد. تنها زخم کاری بر هیولای نهاد قدرت، شرکت در امر مشترک و همگانی و اتخاذ موضعی مشخص است. بی موضعی بودن تنها راه را برای ورود فاشیسم باز می کند.
جان برگر که از منتقدان برجسته هنرهای تجمسی و نظریه هنر است، در این کتاب نگاه مان را به کل سنت نقاشی اروپایی تغییر می دهد و ما را بر آن می دارد که نگرش خود را نسبت به این هنر مورد بازنگری قرار دهیم. او رابطه نقاشی رنگ و روغن و تکنیک های تبلیغات را بررسی می کند نشان می دهد که چگونه تبلیغات، تکنیک های رنگ و روغن را بکار می گیرد و از آن برای متقاعد کردن خریداران بهره می برد. رابطه مالکیت و سرمایه داری از دیگر موضوعاتی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است. همچنین بررسی آثار کلاسیک نقاشی ار.پایی با بکار گیر مفهوم اثر هنری و بازتولید پذیری تکنیکی آن در بطن جامعه  مدرن از دیگر موضوعات کتاب است.پیتر فولر می گوید:  "برگر قادر است رمز آلود سازی منتقدان حرفه ای هنر را نقش بر آب کند... او رهایی بخش تصاویر است. و زمانی که اجازه دادیم نقاشی خود مستقیما بر ما تاثیر بگذراد در موقعیتی بسیار بهتر قرار گرفته ایم و می توانیم یک ارزیابی با معنا از اثر به دست دهیم." 
این کتاب به دست پنج نفر ساخته شده است. نقطه شروع بعضی از ایده هایی بوده است که در مجموعه تلویزیونی " راه نگریستن" گنجانده شده بود که در این کتاب این ایده ها بسط پیدا می کند.

کتاب شامل سه فصل است که با هر ترتیبی می توان آن را خواند و چیزی از دست نداد. همه مقالات تنها به جنبه خاصی از هر موضوع می پردازد. به خصوص جنبه  هایی که برامده از آگاهی تاریخی مدرن هستند.
دانسته ها و باورهای ما بر نحوه نگریستن ما اثر می گذارند. نگریستن نیز همواره قبل از کلمه پدید می آید. اما این دیدن که قبل از کلمات حادث می شود و هیچ وقت کلمات نمی توانند آن را به طور کامل پوشش دهند، پدیده ای مرتبط با واکنش مکانیکی به محرک نیست. نگاه کردن عملی انتخابی است. در واقع آنچه می بینیم در دسترس ما قرار می گیرد. ما هیچ گاه به یک چیز نگاه نمی کنیم بلکه به رابطه بین چیز ها و خودمان نگاه می کنیم. با این دیدگاه است که کتاب به تصاویر مختلف از نقاشان دوره های مختلف می پردازد.
کتاب از دو تصویر نقاشی مردان و زنان سر پرست خانه سالمندان آلمس اثر هالس آغاز می کند و تضاد به یادماندنی آنها را بر ملا می کند. سرپرستان مرد و زن به هالس که سالخورده ای بینوا است خیره شده اند و او را به عنوان یک بینوا می نگرند. هالس باید بر نگاه خود به عنوان یک بینوا چیره شود تا نگاهش عینی باشد. در این فصل به موضوع بازتولید پذیری تکنیکی اثر هنری می پردازد.
فصل دوم به موضوع سنت نقاشی رنگ و روغن و رابطه آن با سرمایه می پردازد. دوره رنگ و روغن با دوره بازار آزاد در هنر همزمان است. آنچه رنگ و روغن را از تمام شکل های نقاشی مجزا می کند، قدرت آن در دقیق درآوردن بافت، درخشش، سفتی، استحکام و محسوس بودن آن چیزی است که نقاش می کشد. رنگ و روغن طوری واقعیت را تعریف می کند که انگر می توان آن را لمس کرد. در تابلو سفیران اثر هولباین چشم از خز به ابریشم، آهن ، چوب ، مخمل ، مرمر، کاغذ و پشم در حرکت است. در واقع پوشش چیزهاست که بر نقاشی قالب شده است.
در فصل سوم نیز به تصاویر تبلیغاتی دوران مدرن می پردازد. تصاویر تبلیغاتی متعلق به لحظه هستند اما با وجود این هیچ گاه از لحظه ی حال چیزی نمی گویند. اغلب به گذشته یا آینده اشاره می کنند. تبلیغات و تصاویر تبلیغاتی به هریک از ما پیشنهاد می دهد خود و زندگی مان را از طریق خریدن چیزی تغییر شکل دهیم.
کتاب " راه های نگریستن" اثر جان برگر توسط میثم سامان پور از سوی نشر رخداد نو به بازار کتاب رضه شده است و با نثری ساده و روان می تواند برای همه سطح مخاطبی جذاب و قابل فهم باشد. هر چند موضوع نقاشی است اما کسانی که نقاشی و نقاشی اروپایی را نمی  شناسند به خوبی می توانند از مطالب این کتاب بهره برده و چشم اندازشان به آثار هنری تغییر یابد.
راه های نگریستن/ جان برگر/ مترجم: میثم سامان پور/ نشر رخداد نو/ چاپ اول: 1393. 1000/ نسخه .مصور/109 صفحه/ قیمت: 5700 تومان

پی نوشت:

1. صفحه 86 کتاب

2. پیتر فولر ٓآرت ریویو