والفجر 8 سی ساله شد

ساعت 22: 10 دقیقه روز 64/11/20 توسط فرماندهی کل، سپاه فرمان حمله با قرائت رمز عملیات صادر شد: «بسم الله الرحمن الرحیم لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم و قاتلوهم حتی لا تکون فتنه، یا فاطمه الزهرا (س)، یا فاطمه الزهرا (س)، یا فاطمه الزهرا (س)» تا برنده و بازنده جنگ تحمیلی عراق مشخص شود.

امسال سی امین سالروز کلید خوردن عملیات بزرگ و غرورآفرین «والفجر 8» است، بارها شنیده ایم که این عملیات ازجمله روس آموزشی دانشگاه های ارتش جهان است؛ مهم ترین نوآوری این عملیات که اکنون در دانشگاه های علوم نظامی برجسته دنیا تدریس می شود این بود که ایران با عبور بیش از 2500 غواص از اروند وحشی، خط اول دشمن را بدون تیراندازی شکست. این خبر سؤالاتی را در ذهن ایجاد می کند که نویسنده متن حاضر سعی به طرح آن ها و همچنین یافتن پاسخ هایی کرده است. چنانچه ذهن کنجکاو شما هم به دنبال این موضوع است با ما همراه شوید.

با توجه به اینکه عملیات والفجر ۸ در سال 1364 طرح ریزی و اجرا شد، ایران در چه مرحله ای از درگیری جنگ به سر می برد؟
سردار حسین اعلایی در مصاحبه خود با خبرگزاری مهر دراین باره گفته است: در سال 1364 ما در شرایطی قرار داشتیم که برای ادامه جنگ باید اقدام مهمی را جهت کمک برای رفتن ایران به سمت خاتمه جنگ انجام می دادیم و مسئولین تصور می کردند که با انجام عملیات های نظامی مؤثر علیه رژیم صدام می توان شرایطی را فراهم کرد که ارتش بعثی عراق در حدی تحت فشار قرار گیرد و با تصرف منطقه ای از عراق صدام را وادار کنند در برابر خواسته های ایران تسلیم شود و ما بتوانیم جنگ را در شرایط برتر به پایان ببریم.

چرا برای عملیاتی که قرار بود قسمت اعظم آن در آب باشد، زمستان و ماه سرد بهمن انتخاب شد؟
قهرمانی استاد دانشگاه جغرافیا در گفتگویی با روزنامه ایران پاسخ این سؤال را این گونه داده است: گرمای هوای مناطق عملیاتی جنوب کشور یکی از عوامل اصلی انجام عملیات ها در فصل زمستان بود چراکه ادوات نظامی در فصل تابستان محدودیت داشتند و در دمای بالا عمل نمی کردند. همچنین نیروی انسانی نیز در شرایط طاقت فرسای گرما، کارایی اش کمتر می شود. در مقابل ارتش عراق که ارتشی کلاسیک بود، جنگ در تابستان ها برایش مشکل ساز نبود چراکه لجستیک قوی داشت و مجهز بود اما در زمستان ها با مشکلات بیشتری روبه رو بود.
در عملیات والفجر 8 حدود 3 سال استادان از گروه جغرافیای دانشگاه امام حسین (ع) روی رفتار هیدرولوژیکی رودخانه اروند مطالعاتی انجام دادند که این رودخانه در فصل های مختلف، سطح جزر و مدش چگونه است، جهت جریان آب در اعماق و سطح به چه نحوی است، مورفولوژی ساحل چگونه است، هر ساحلی چه استعدادی دارد و چه نیروهایی با چه ادواتی می توانند در آن ساحل پیاده شوند.

خط دشمن در عملیات والفجر هشت چگونه شکسته شد؟

خبرگزاری فارس این رویداد را بدین شرح روایت کرده است: در لحظه شکستن خط و درگیری با عراقی ها، هوای مه آلود و نم نم باران، غواصان را برای انجام بهتر عملیات یاری کرد. نیروهای دشمن که غافلگیر شده بودند، با مقاومتی اندک پا به فرار گذاشتند، یکی، دو ساعت پس از درگیری، شنود بی سیم دشمن، حکایت از اوضاع نابسامان و به هم ریخته خطوط دفاعی عراقی داشت. هر یک از فرماندهان عراقی، نسبت به منطقه مأموریت خود، سلب مسئولیت کرده و پی درپی از فرماندهان بالاتر، درخواست کمک می کردند.

نتایج این عملیات چه بود که باعث شد چنین انعکاس جهانی بدهد؟
گفتنی است که صدام وقتی می خواست جنگ را آغاز کند قرارداد 1975 را پاره کرد و گفت که خط مرزی تالوت را در اروندرود قبول ندارم و با تصرف کامل اروندرود توسط ایران فلسفه جنگیدن او با ما که اختلافات مرزی بود اصلاً زیر سؤال می رفت چراکه صدام می گفت آمدم مرزم را زیاد کنم کل منطقه را از دست دادم.
سردار اعلایی همچنین در ادامه مصاحبه خود به این سؤال نیز چنین پاسخ داده است: منطقه فاو انتهای عراق به سمت دریاست و به صورت مثلثی است که دو طرف آن دریا و آب است و یک طرفش خشکی است. نیروهای ایران از یک سمت آن را قطع کرده و آن منطقه را تصرف کردند که نتایج حقوقی، نظامی، سیاسی، اجتماعی و بین المللی برای ما داشت ازجمله نتیجه نظامی این عملیات این بود که دشمن را در جبهه ای که خود انتخاب کرده بودیم درگیر کرده و بسیاری از توان دشمن در آنجا منهدم شد؛ که اگر این عملیات انجام نمی شد ممکن بود دشمن با آن توانش درجایی دیگر به ما حمله کند و ارزش حقوقی آن هم تصرف کامل اروندرود بود.
ارزش اقتصادی آن هم این بود که ارتباط کشور عراق با دریا به طور کامل قطع شد و نداشتن ارتباط با دریا برای یک کشور به معنی محاصره در خشکی است و خیلی خسارت وارد می کند. ازنظر بین المللی، با تصرف این منطقه مهم، کشورهای حامی صدام ازجمله آمریکا، شوروی و دیگر قدرت های اروپایی که تمایل داشتند صدام پیروز شود و کشورهای عربی که پول در اختیار عراق می گذاشتند احساس می کردند به رژیم صدام مأموریت داده بودند که انقلاب اسلامی را تحت فشار قرار دهد حالا قدرتی که انقلاب اسلامی بر اساس جنگیدن به دست آورده توانایی دارد جنگ را به سمت سرزمین دشمن هدایت کرده و فضای جنگ را به نقطه ای که آن ها حساس اند یعنی خلیج فارس بکشاند و این شوکی بود برای آن ها که نمی توانند مثل گذشته تصور کنند که ارتش عراق پیروز خواهد شد این جنگ ممکن است برنده ای داشته باشد که آن برنده آغازگر جنگ نبوده بلکه ایران باشد.

به همین دلیل پس از عملیات فاو آمریکا شعار «نه برنده و نه بازنده» را در سیاست های خود مطرح کرد. چون با شکست صدام احتمال این را می دادند که با توانی که ایران پیداکرده ممکن است شرایط به گونه ای پیش رود که رژیم صدام در عراق سقوط کند (وقتی ارتش صدام ضربه بخورد ممکن بود قیام هایی که بعداً صورت گرفت انجام می شد و این رژیم سقوط می کرد). پس ازاین عملیات یک زمینه فکری برای خیلی ها ایجاد شد که باید به سمت ختم جنگ رفت و اینکه جنگ فرسایشی علیه جمهوری اسلامی ایران ادامه پیدا کند معلوم نیست که ایران نتواند این جنگ فرسایشی را تبدیل به جنگ فعال ضد حاکمیت و هستی نظام صدام جلو ببرد.

چرا منطقه فاو و اروند انتخاب شد؟
در توضیح این دو منطقه اطلس حماسی می نویسد: فاو تنها جایی بود که امکان عملیات برای ایران وجود داشت چراکه ارتش صدام به صورت منطقی تصور می کرد اجرای عملیات در اینجا غیرممکن است، به خاطر اینکه رودخانه عظیمی به نام اروندرود جلویش است که عبور از این رودخانه صرف نظر از عبور نفرات، عبور چند لشکر از این مکان و پشتیبانی و تدارکات با مشکل مواجه می شد، ایران با بررسی ها متوجه این تصور عراق شد و با توجه به روش غافلگیری مطمئن شد که اگر در اینجا عملیاتی انجام شود موفقیت دارد. علاوه بر این ها قبل از تصرف فاو، عراق از طریق پایگاه موشکی که در این منطقه داشت مسیر عبور کشتی های ایران به سمت بندر امام خمینی را با موشک بمباران می کرد و کشتی ها را می زد که تا آن زمان بیش از 90 فروند موشک به کشتی های ایران زده بودند و به ده ها فروند کشتی ایران آسیب رسانده بودند که با تصرف این منطقه پایگاه های موشکی را نیز گرفت. پیش از فتح فاو، عراق دو اسکله نفتی البکر و الامه را تبدیل به اسکله نظامی کرده بود که با تصرف فاو پشت اسکله ها را بستیم و دیگر به راحتی نمی توانستند کار بکنند.
اروندکنار بخشی از آبادان است که به خاطر نزدیکی به شهر فاو، آن را به مهم ترین محور ارتباطی عراق به خلیج فارس تبدیل کرده و بر اهمیت جغرافیایی این بخش به ویژه در زمان دفاع مقدس افزود به نحوی که با آغاز جنگ تحمیلی بخش و شهر اروندکنار عملاً به محاصره دشمن درآمد؛ که با مقابله رزمندگان و شکست حصر آبادان تهدید عراقی ها بر تصرف اروندکنار نیز از بین رفت اما همچنان بخش اروندکنار و آبادی های آن و نیز سراسر سواحل این منطقه زیر آتش دشمن قرار داشت. اروندکنار در بهمن 1364 محل تدارک رزمندگانی بود که برای عملیات والفجر 8 آماده می شدند. واحدهای مهندسی نیز به منظور تثبیت نیرو و تأمین نیازهای مهندسی منطقه، پیش از عملیات فعالیت های متعددی مانند احداث جاده های آنتنی شکل، احداث مواضع توپخانه و ایجاد مواضع موشک زمین به هوا در بخش اروندکنار، مقدمات عملیات را فراهم نمودند. در عملیات والفجر 8 موقعیت حساس اروندکنار به همراه نخلستان های وسیع آن که پوشش مناسبی برای تدارک و جابجایی نیرو به شمارش می آمد در موفقیت عملیات والفجر 8 بسیار مؤثر بود.

عراق عکس العمل شدیدی در این شکست نشان داد؟ این عکس العمل چه بود و شدت آن چقدر بود؟
طبق تمام شکست ها عکس العمل شدید و ضد انسانی صدام حمله شیمیایی بود و پاسخ این سؤال را وبسایت مرکز رسیدگی به مصدومان شیمیایی می توان یافت: روز چهارشنبه 23 بهمن حملات شیمیایی عراق با گازهای اعصاب و با مقدار کمتری خردل و سیانید به صورت بمباران سنگین هوایی و توپخانه آغاز شد. در 24 بهمن علاوه بر فاو منطقه آبادان نیز دو حمله سنگین شیمیایی قرار گرفت که طی آن 20 نفر به شهادت رسیدند. تعداد مصدومان عملیات فاو که در روز اول 2500 نفر اعلام شده بود طی دو روز بعد با توجه به پایداری گاز خردل به 8500 نفر افزایش یافت.

تا چه زمان فاو در تصرف ایران بود؟
وبسایت خوزنیوز درباره از دست دادن فاو می نویسد: ایران اوایل سال 67 این منطقه را از دست داد. به این دلیل که در شرایط آخر جنگ تعادل قوا به هم خورد یعنی تمام نیروی تهاجمی ما که سپاه باشد درگیر دفاع شده بود و توان نظامی ما به اندازه سیر صعودی توان دشمن رشد پیدا نکرد؛ بنابراین نیروهای ایران در سرزمین هایی که گرفته بود پراکنده شده بودند و باید این ها دفاع می کردند. وقتی توازن قوا به هم خورد نیروهای صدام توانستند از فرصتی که ما قوای خود را به منطقه شمال غرب برای اجرای عملیات والفجر 10 برده بود استفاده کرده و در اینجا که توان پدافندی ضعیف شده بود به فاو حمله کنند.