دختر مشرقی

درباره کارنامه لیلا حاتمی که با فیلم «من» در جشنواره سی و چهارم حضور دارد

پسرك فیلم «كمال الملك» و دختر مینیاتوری «دلشدگان» در حافظه خیلی ها ثبت نشد و بعد از «لیلا» بود كه مخاطبان گسترده با شمایلش آشنا شدند. لیلا حاتمی در خانواده ای تمام هنری رشد كرد و حتی زندگی مشتركش با «علی مصفایی»  رقم خورد كه خود تباری فرهنگی دارد. آبشخور فرهنگی ٓ هنری حاتمی بزودی از او چهره ای متفاوت ساخت و كاراكتری «ویژه» به او بخشید. برای پی گیران سینما اما او لیلا حاتمی است؛ كسی كه دو دهه روی پرده حضور داشته و هیچ گاه از عرش خودساخته پایین نیامده. حاتمی برای منتقدان و سخت پسندها همیشه جایگاهی ارزشمند و محترم داشته ،آیا مخاطبان گسترده سینما همین تعصب را به او دارند؟ حاتمی بازیگر محبوبی است اما وسعت محبوبیتش با تعریف مرسوم ستاره های گیشه فاصله دارد. دلیل اصلی را باید در انتخاب های حاتمی جست و جو كرد كه راضی به پذیرش هر نقشی نیست ... .

نظر منتقدان درباره کارنامه حاتمی

این ماكتی كوچك اما قابل استناد درباره كارنامه لیلا حاتمی است. بازی او در «لیلا» قاطعانه به عنوان موفق ترین نقش حاتمی انتخاب شده و به احتمال زیاد با سلیقه عمومی همخوانی دارد. او در فیلم داریوش مهرجویی نقشی بعید را چنان به باور مخاطب نشاند كه بعد از حدود دو دهه هنوز شناسنامه بازیگری اش محسوب می شود. این فیلم از 11 منتقد 8 رای گرفته. «بی پولی » حمید نعمت الله با سه رای پشت «لیلا» است؛ فیلمی كه برای او سیمرغ جشنواره را به ارمغان آورد و تحسین مخاطبان را به خاطر بازی دو وجهی اش برانگیخت. «جدایی نادر از سیمین» ، «حكم» ، «پرسه در مه» و «من» كه امروز رونمایی می شود هر كدام یك رای دارند. نكته جالب آن كه اتفاق نظر درباره بدترین نقش خانم حاتمی میان منتقدان وجود ندارد؛ جالب تر آن كه دو منتقد گفته اند در كارنامه این بازیگر نقش بد موجود نیست. مجموع كارنامه لیلا حاتمی هم از سوی غالب منتقدان ستاره كامل گرفته و این برای هر بازیگری حسرت انگیر است.

یادداشت سعید مروتی درباره حاتمی

معمولا در بررسی کارنامه لیلا حاتمی، یکی دو فیلم اول او که با پدرش همکاری داشته نادیده گرفته می شود و همه سراغ «لیلا»ی مهرجویی می روند. نقش های کوتاه و حاشیه ای حاتمی در دوران کودکی اش را می شود به حساب علاقه علی حاتمی برای ثبت تصویر فرزندش گذاشت. در مورد «دل شدگان» اما داستان کمی فرق می کند و در ایفای نقش شاهزاده نابینای ترک، می شود شرم توام با اندوه شرقی را مشاهده کرد که بعدها بخشی از پرسونای بازیگری لیلا حاتمی را تشکیل دادند. می شود گفت همین نقش کوتاه و گذرای «دل شدگان» به عنوان مقدمه ورود لیلا حاتمی به عرصه بازیگری واجد ویژگی هایی است که چند سال بعد در «لیلا»ی مهرجویی گسترش می یابد و به تولد یکی از بهترین بازیگران این سرزمین می انجامد. اولین نمایش «لیلا» نمایش برای منتقدان در بهمن 1375 را خوب یادم هست. فیلم حلقه به حلقه با وقفه های طولانی به سینما فلسطین می رسید و نمایشش تا نیمه های شب ادامه پیدا کرد.
لیلا حاتمی از همان شب بازیگر محبوب منتقدان و در سطحی گسترده تر روشن فکران شد. بازیگر زن جوان برخوردار از وجاهت ظاهری و در عین حال بدون جلوه گری های زنانه معمول، با نگاهی که بهت وحیرت و اندوه را به شکلی موجز به مخاطب منتقل می کرد. آن سال ها نیکی کریمی بازیگر زن شاخص سینمای ایران بود و همزمان با «لیلا»ی مهرجویی، «سلطان» کیمیایی هم در جشنواره بود که هدیه تهرانی را به عنوان استعدادی تازه معرفی می کرد. نیکی کریمی با زیبایی مینیاتوری کلاسیک و هدیه تهرانی با جسارت زنانه اش، به همراه لیلا حاتمی در دهه های هفتاد و هشتاد مهم ترین بازیگران زن جوان سینمای ایران بودند. نیکی کریمی در میانه های مسیرش سراغ کارگردانی رفت و هدیه تهرانی هم سال ها دغدغه هایی جز بازیگری را دنبال کرد ولی لیلا حاتمی ترجیح داد به حضور در مقابل دوربین و طی کردن مسیر عادی و طبیعی زندگی بسنده کند. در موردش این توافق جمعی وجود دارد که او همیشه خوب است و حضورش در هر فیلمی با هر کیفیتی آن را لااقل قابل تحمل می کند و تازه این را هم باید در نظر گرفت که به عنوان بازیگر معمولا سخت گیر است و فیلم زیر استاندارد بازی نمی کند. می تواند در آستانه چهل سالگی در «سر به مهر» نقش دختری خجالتی را بازی کند که می خواهد ازدواج کند و ما هم او را باور می کنیم و هم دغدغه و خجالتش را از این که نماز بخواند. هم چنان که سال ها پیش وقتی اولین نقش زن خیابانی سینمای پس از انقلاب را در «آب و آتش» بازی کرد هم به نقش جلوه ای متفاوت داد و هم نشان داد که می تواند در نقطه مقابل تصویر رسمی زن در سینمای ایران هم متقاعدکننده باشد. یا در «حکم» که به خوبی توانست خود را با جهان ویژه و خاص مسعود کیمیایی که به نظر می رسید نباید هیچ نقطه مشترکی با لیلا حاتمی داشته باشد، منطبق کند.
از 19 سال پیش تا امروز، هم چنان محبوب ترین بازیگر زن میان روشن فکران است و البته پیش سینماروهای عادی هم همیشه محبوبیت و اعتبار داشته. هیچ وقت هنرپیشه پولساز به مفهوم کلاسیکش نبوده ولی فیلم پرفروش در کارنامه اش زیاد دارد. در بسیاری از فیلم هایش می شود آن قدر نکته و نقطه مشترک پیدا کرد که حتی بشود گفت از فیلمی به فیلمی دیگر خودش را تکرار می کند ولی حتی تکرار لیلا حاتمی هم دل نشین است. با همان بهت، حیرت و شرم شرقی اش که حتی اگر مثل گیله گل فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» سال ها هم در فرانسه زندگی کرده باشد باز هم همان لیلا آشناست با همان ویژ گی ها و خصائص.

موفقیت جشنواره های قبلی

لیلا حاتمی یکی از معدود بازیگرانی است که به طور متوسط، هر دو سال یکبار نامزدی سیمرغ را در کارنامه اش دارد. از سال 1375 که برای اولین فیلم اش «لیلا»، نامزد سیمرغ شد و دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول زن را گرفت تا سال 1394، 10 بار نامزدی نقش اول جشنواره را به اسم خودش ثبت کرد. او غیر از «لیلا»، برای فیلم های «شیدا»، «ایستگاه متروک»، «سالاد فصل»، «چهل سالگی»، «بی پولی»، «جدایی نادر از سیمین»، «چیزهایی هست که نمی دانی»، «نارنجی پوش» و «دوران عاشقی» نامزد سیمرغ شد و نهایتا برای «سالاد فصل» و «بی پولی» سیمرغ گرفت. حاتمی در جشن خانه سینما هم برای سه فیلم «آب و آتش»، «ارتفاع پست» و «پله آخر» نامزد شد و تندیس خانه سینما را برای «آب و آتش» گرفت. آنطور که از تعریف ها برمی آید به احتمال زیاد امسال یازدهمین نامزدی را برای فیلم «من» در کارنامه اش ثبت می کند.