مجسمه شاپور

مجسمه شاپور، از مشهورترین مجسمه های باقی مانده از تمدن ساسانی است. در این مقاله با ویژگی های این مجسمه آشنا می شویم.

غار شاپور در انتهای تنگ چوگان و در چهار کیلومتری شهر بیشاپور در شهرستان کازرون مهمترین پایتخت ساسانیان در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد و دهانهٔ آن حدود ۳۰ متر می باشد. در دهانهٔ این غار مجسمهٔ شاپور قرار گرفته است و به همین دلیل این غار به نام شاپور معروف شده است. مجسمهٔ شاپور از یک ستون چکیده غول پیکر که در این غار وجود داشته تراشیده شده و با وجود گذشت ۱۷۰۰ سال هم چنان پابرجا می باشد و تنها مجسمهٔ باقی مانده از دوران باستان است که حدود ۷ متر ارتفاع دارد. بعد از گذشت سال ها کماکان سر این مجسمه سالم می باشد ولی دو دست آن شکسته اند.
پس ازسقوط استان فارس امروزی به دست اعراب ، در سال ۶۳۳ میلادی ، یک سردار عرب به نام "نصر ابن سیار" وارد غار شاپور شد که این غار در آن زمان پر از آثار تاریخی و هنری ایرانیان بود . نصر ، دستور افکندن تندیس شاهنشاه شاپور از جایگاهش داد و آثار دیگر هم از آسیب در امان نماند . نصر ، پیشنهاد مردم محل را که در برابر دریافت مقداری طلا از آنان ، اجازه دهد که تندیس را به حالت اول بازگردانند ، رد کرد . این تندیس 1700 ساله حدود 7 متر ارتفاع دارد که از تراشیدن سنگ کوه درست شده بود . بعد از گذشت سال ها کماکان سر این تندیس سالم میباشد ولی اعراب ، دو دست آن شکستند . ٬مجسمه واژگون شده بود که در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش در جای خود قرار گرفت. این مجسمه، شاپور را به صورت ایستاده نشان می دهد.

در دهانه غار دو کتیبه سنگی وجود دارد که یکی از آنها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجدد مجسمه پس از ۱۰۰۰ سال در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش را شرح می دهد. هر دو کتیبه توسط ارتش ایجاد شده است.

عنوان شده است که در جریان افتادن استان فارس امروزی به دست اعراب، ۲۵ آگوست سال ۶۳۳ میلادی یک سردار عرب به نام نصر ابن سیار وارد غار شاپور شد و غار در آن زمان پر از آثار تاریخی و هنری ایرانیان بود. نصر دستور افکندن مجسمه شاپور از جایگاهش داد و آثار دیگر هم از آسیب در امان نماند. نصر پیشنهاد مردم محل را که در برابر دریافت مقداری زر از آنان، اجازه دهد که مجسمه را به حالت اول بازگردانند، رد کرد.

شاپور دوم یا شاپور بزرگ یا شاپور ذوالاکتاف از ۳۰۹ تا سال ۳۷۹ میلادی، دهمین پادشاه ساسانی بود. بعد از برادر آذرنرسی برتخت نشست. او پسر هرمز دوم بود. مدت سلطنت او هفتاد سال بود.
شاپور دوم، مشهور به هوبِه سَنبا (ذوالاکتاف). دهمین شاه ساسانی (309- 379 میلادی). پسر هرمز دوم. گفته اند که او را به این دلیل ذوالاکتاف می گویند که سزای کارهای اعراب را با سوراخ کردن شانه هایشان می داد. اما فردوسی آورده است که شاپور ذوالاکتاف به مُلک «طایر غسانی» (شاه غسانیان) حمله می برد و «همه بوم و بر» آن ملک را غارت می کند.
چنانکه «خروش آمد از کودک و مرد و زن». شاپور پس از قتل عده ای زیاد از غسانیان و تاراج «گنج های کهن»، طایر را در بند می کند و کتف او را از دستانش جدا می کند. سپس او را در برابر چشم دخترش سر می برد و بدن بی سرش را به آتش می کشد: «به دژخیم فرمود تا گردنش/ زَنَد، به آتش اندر بسوزد تَنَش».

به گزارش فردوسی، شاپور پس از این اعمال ملقب به «ذوالاکتاف» می شود. او آنگاه «مالکه» دختر همان شاه غسانیان را که بدو دلبسته بود، با خود همراه می کند و به پارس باز می گردد. شاپور دوم هفتاد سال سلطنت کرد. از او دو کتیبه در طاق بستان و مشکین شهر (خیاو سابق) و یک سنگ نگاره در تنگ چوگان بر جای مانده است.
سردیس دیگری نیز از شاپور دوم برجای مانده است.این سردیس زیبا وباشکوه نمونه ای شاخص از هنر نقره سازی ایران عصر ساسانی است.
در سطح سردیس هیچ اثری از جوشکاری و یا پیوندزنی دیده نمی شود و صنعتگر چیره دست با آن را چکش زنی یک شمش نقره و به صورت یک تکه پرداخته است. این اثر هنرمندانه قلم زنی و حکاکی شده و پس از آن با ملغمه جیوه و نقره رنگ آمیزی و تذهیب شده است.
جزئیات ظریف چهره و گیسوان، جواهرات گوش و گردن و تاج سر به گونه ای نقش شده اند تا بیانگر شکوه و قدرت و برتری پادشاه باشند. به نظر می رسد که سازنده بیش از نقش کردن چهره واقعی پادشاه تلاش داشته است تا برتری و اقتدار پادشاه را به تصویر کشد و از این رو این سردیس به هیچکدام از پادشاهان ساسانی شباهت فراوانی ندارد اما تاریخ ساخت آن به میانه سده چهارم میلادی و دوران حکومت شاپور دوم ساسانی می رسد.

این اثر بی نظیر و زیبا امروزه در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود.