از ضعیفه بودن تا خانم شدن!
نگاهی به فیلم «جامه دران» ساخته حمید رضا قطبی
نمی توان به سبک متعارف بگوییم این یک فیلم اولی است! اگرچه حمید رضا قطبی نخستین فیلم بلند سینمایی خود را ساخته است اما سالها سابقه تئاتر و دستیار کارگردانی او را فراتر از یک فیلم اولی نشانده و نشانه های این پختگی را می تواند درجنبه های مختلف فیلم «جامه دران» دید .
در میزانسن و دکوپاژ،در قاب بندی های زیبا و هدایت بازیگران و مهمتر ازهمه تعریف کردن قصه.اصلا خود قصه گوبودن فیلم مهمترین وجه و نقطه قوت آن است. سویه ای که با سلیقه مخاطب ایرانی همسو بوده و سالهاست که این سبک قصه گویی از سینما ورافتاده! اتفاقا همین فیلم نشان می دهد که اگر فیلمسازان ما بلد باشند قصه خوب را «خوب» روایت کنند بیشتر راه را رفته اند چون مخاطب تشنه شنیدن قصه و سرگرم شدن به آن است.
«جامه دران» هم از حیث ساختار و فرم رواییت واجد سویه روایی و قصه گواست و هم از منظر مضمون و شباهتی که به یک رمان تاریخی دارد. «جامه دران» اگرچه ساختار اپیزودیک دارد اما در یک پیوست درونی و امتداد دراماتیک به شکل حلقوی و معکوس به هم وصل شده و صورتی دایره وار دارد که در این گردش به خوانش و بازخوانی وضعیت زنان در تاریخ معاصر می پردازد. به عبارت دیگر از حیث مضمون و درونمایه اثر با یک بازگشت به گذشته روانکاوانه مواجه هستیم که گویی به ضمیر ناخوادگاه و تاریخ وجودی یک شخصیت رفته و به رمزگشایی و گره افکنی از یک کمپلکس روانی- رفتاری می پردازد و از حیث دراماتیکی نیز در هر اپیزود یک غافلگیری به همراه آشنایی زدای صورت می گیرد که تصورات مخاطب را درباره برخی رمز و رازهای شخصیت ها برهم زده و با اطلاعات جدیدی که به او می دهد قضاوت او را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این آشنایی زدایی غافلگیرانه اگرچه در عقب رفتن قصه حاصل می شود اما تصویر اولیه مخاطب از شخصیت اصلی قصه یعنی شیرین ( مهتاب کرامتی) که در اپیزود اول دیده بودم در روشنایی بیشتری قرار گرفته و ابهامات درونی او بازنمایی می شود.
ضمن اینکه در این رفت و برگشت دراماتیکی علاوه بر پرتو افکنی بر شخصیت شیرین، سیر تحولات اجتماعی و شخصیتی زنان در ایران معاصر نیز به تصویر کشیده می شود. در واقع سه اپیزود شیرین و گوهر و مه لقا که هر کدام قصه یکی از زنان را روایت می کنند به نوعی سه گونه سرنوشت زنانه را در بستر تاریخ معاصر به تصویر کشیده و در نسبت با سیاست، فرهنگ ، نظام اجتماعی و به ویژه نظام سلطه ارباب و رعیتی صورت بندی می کند. البته در به تصویر کشیدن نظام ارباب و رعیتی از اغراق و افراطی گری پرهیز کرده و نقاط مثبت و منفی آن را توامان به نمایش می گذارد.
در این گردش و چرخش تاریخی- اجتماعی می توان به موقعیت شیرین و مادر واقعی اش که در انتهای قصه بار دیگر به هم می رسند دست به قیاس زد تا به تغییر موقعیت اجتماعی/ تاریخی زنان در تاریخ معاصر را از دل آن بیرون کشید. واقعیت این است «جامه دران» تصویری از جامعه زنان در تاریخ معاصر را به تصویر می کشد که در مقاطع مختلف و در بزنگاههای تاریخی مهم به نوعی موقعیت آنان را از ضعیفه بودن تا خانم شدن روایت می کند.
«جامه دران» در اپیزود اول کمی آشفته و کند به نظر می رسد اما وقتی نقطه کور قصه و معمای آن بنا می شود هم تعلیق و هم ریتم بهتری به خود گرفته و در نهایت در اپیزود سوم به نقطه اوج خود می رسد. قصه ای گرم بازی های خوب و روایتی جذاب که مخاطب را با خود درگیرانه همراه می کند و تا آخر می کشاند. باران کوثری یکی از بهترین بازی ها و چه بسا متفاوت تری بازی های خود را در این فیلم ارائه می دهد و نمی توان از قابلیت های مریم کاظمی که نقش مادر کوثری را در این فیلم بازی کرده چشم پوشید. بازی او سخت در ذهن مخاطب ثبت شده و از یاد نمی رود.
«جامه دران» نشان می دهد که سینمای ما چقدر نیاز به قصه دارد و مخاطب ما چقدر با قصه شنیدن انس داشته و اگر قصه ای خوب را خوب روایت کنیم می توانیم پای او را به سینما باز کرده و لذت فیلم دیدن را به او برگردانیم. «جامه دران» قصه تعریف می کند و همین بزرگترین امتیاز اوست.
شناسنامه فیلم
کارگردان: حمیدرضا قطبی
نویسنده:ناهید طباطبایی، حمید رضا قطبی زاده
بازیگران:مهتاب کرامتی، باران کوثری، پگاه آهنگرانی، مصطفی زمانی ، افسر اسدی، محمود بهروزیان، فرزانه نشاط خواه، الهام نامی
خلاصه داستان فیلم : فیلم درباره زنی به نام شیرین است که در مراسم ختم پدرش به روابط جدیدی در زندگی او پی می برد و حقایقی تازه را کشف می کند.
