گاهی بنا به دلایل ناشناخته‌ای سربازان بدن یاغی شده و به جای مقابله با مهاجمان بیرونی، به سلول‌های بدن حمله کرده و به آنها آسیب می زنند. در این شرایط است که صحبت از بیماری‌های خود ایمن به میان می آید. لوپوس را مادر بیماری‌های خودایمن می دانند، چون قادر است بسیاری از ارگان های بدن را مبتلا کند.

در این مطلب با خانم دکتر سیده طاهره فائزی، فوق تخصص روماتولوژی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و نایب رییس انجمن حمایت از بیماران مبتلا به لوپوس گفتگویی ترتیب داده ایم تا بیشتر با این بیماری خودایمن آشنا شویم.

لوپوس چیست و چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند؟

لوپوس یک بیماری خودایمنی است. در این قبیل بیماری‌ها، سیستم ایمنی علیه سلول‌های بدن واکنش نشان می‌دهد و باعث ایجاد آسیب و التهاب در ارگان ها می‌شود.

معمولا خانم های جوان ( در ایران میانگین سنی بیست و سه سال) درگیر این بیماری می‌شوند. محدوده سنی مبتلایان به این بیماری بین سنین 15 تا 45 سالگی است. بر اساس مطالعاتی که در کشورمان انجام شده است، لوپوس خانم ها را نه برابر آقایان درگیر می کند.

این بیماری چه ارگان‌هایی را درگیر می‌کند و چه علائمی دارد؟

لوپوس می‌تواند تمام ارگان های بدن را درگیر کند. معمولا بیماران با علائمی مانند درد و تورم مفصلی به پزشک مراجعه می‌کنند. این دردها ماهیت التهابی دارند و بیشتر هنگام صبح تشدید می‌شوند.

حساسیت به نور آفتاب از علائم مهم این بیماری است. فرد با قرار گرفتن در معرض نور خورشید دچار التهاب و قرمزی در پوست می‌شود که به مدت حداقل نصف روز تا یک روز باقی می ماند.

زخم دهان، قرمزی های روی گونه و پل بینی که به نام راش پروانه ای مشهور است و ریزش مو نیز از علائم دیگر این بیماری است.

لوپوس همچنین می تواند قلب و ریه را درگیر کرده و باعث نارسایی قلب و ریه شود و خود را به صورت دردهای قفسه‌ی سینه در حین تنفس، سرفه و عطسه بروز دهد.

از دیگر ارگان های درگیر می توان به مغز اشاره کرد که بیماری خود را به صورت تشنج و مشکلات روانی بروز می‌دهد.

لوپوس سیستم خونی را نیز درگیر می کند و باعث افت میزان گلبول قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها می‌شود.

لوپوس در کلیه ها باعث ایجاد التهاب می‌شود. التهاب کلیه در بین بیماران مبتلا به لوپوس شایع است و حدود 60 درصد از بیماران این مشکل را تجربه می‌کنند. ممکن است التهاب کلیه ها بی علامت باشد و صرفا از طریق انجام آزمایشات ادرار مشخص شود. این مشکل در مراحل پیشرفته باعث نارسایی کلیه، ورم و فشار خون بالا می‌شود.

لوپوس عضلات را نیز درگیر می کند و خود را به صورت ضعف عضلانی بروز می‌دهد.

درخصوص انواع لوپوس بیشتر توضیح می‌دهید.

یکی از انواع لوپوس، لوپوس سیستمیک یا منتشر است، یعنی همانطور که در علائم و ارگان های درگیر اشاره کردیم بیماری می تواند تمام سیستم های بدن را درگیر کند. اما الزاما تمام ارگان های یک فرد مبتلا به لوپوس، درگیر بیماری نمی‌شود.

در مواردی که بیماری به موقع و زودهنگام تشخیص داده می‌شود و فرد مبتلا درمان را به صورت جدی ادامه می‌دهد، بیماری صرفا مفصل یا پوست را درگیر می کند و در ارگان های مهم منتشر نمی‌شود. متاسفانه امکان دارد که بیماری در برخی افراد شدیدتر باشد و ارگان های مهم را نیز درگیر کند.

نوعی از لوپوس به لوپوس پوستی معروف است. در این نوع، ارگان های سیستمیک درگیر این بیماری نمی‌شوند و فقط ضایعات پوستی ایجاد می‌شوند که به صورت ضایعات سکه ای مانند بروز کرده و به بافت پوست یا مو آسیب می زند. اگر لوپوس روی سر باشد باعث ایجاد ریزش موی سکه ای به همراه التهاب پوست می‌شود. معمولا کمتر از 10 درصد بیماران مبتلا به لوپوس پوستی ممکن است به لوپوس سیستمیک تبدیل شوند.

لوپوس دارویی از دیگر انواع این بیماری محسوب می‌شود. برخی از داروها باعث ایجاد تظاهرات خفیفی مانند لوپوس می‌شوند که معمولا با قطع مصرف داروها، علائم آن از بین می رود.

لوپوس نوزادی نیز نوع دیگری از لوپوس است که درصد کمی از نوزادان دارای مادران مبتلا به لوپوس دیده می‌شود. در این نوع لوپوس، بیماری به صورت گذرا در یک دوره ی شش ماهه با علائمی مانند ضایعات پوستی، تغییر آنزیم های کبد و سلول‌های خونی خود را نشان می‌دهد و با از بین رفتن آنتی بادی ها، این علائم نیز برطرف می‌شود.

اما در برخی موارد نادر یعنی حدود کمتر از دو درصد افراد مبتلا به لوپوس امکان دارد که بلوک های قلبی پایدار در جنین ایجاد شود. بخشی از این مشکلات قابل درمان است و بخشی دیگر در صورت زنده ماندن جنین نیاز به پیس میکر (دستگاه ضربان ساز قلب) دارد.

آیا آمار دقیقی از مبتلایان و میزان شیوع  این بیماری در کشور وجود دارد؟

مطالعه ای که در دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده است نشان می‌دهد که شیوع لوپوس در ایران 40 در صدهزار است، یعنی از دو هزار و پانصد نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا است. در ایران حدود سی هزار نفر بیمار مبتلا به لوپوس وجود دارد.

روش‌های تشخیص بیماری لوپوس چیست؟

علائم بالینی این بیماری یکی از روش های تشخیص آن توسط پزشک متخصص است. علاوه بر این، پزشک با انجام آزمایشات لازم (خون و ادرار) و با بررسی وجود آنتی بادی های خاص به تشخیص نهایی می رسد.

معمولا اگر خانم جوانی با درد و تورم مفصلی به پزشک مراجعه کند، حتی اگر علائم دیگر لوپوس را نداشته باشد، پزشک متخصص باید احتمال این بیماری را در نظر داشته باشد و آزمایش های لازم را انجام دهد.

با توجه به اینکه لوپوس یک بیماری خود ایمنی است، آیا درمان قطعی برای آن وجود دارد؟

بیماری‌های خودایمن معمولا درمان قطعی ندارند و درمان ها فقط برای کنترل بیماری انجام می گیرند. با توجه به شدت بیماری، درمان ها شامل یک درمان ساده تا استفاده از چند داروی مهار کننده ی سیستم ایمنی می‌شود.

در مراحل اول داروی تجویز شده معمولا شامل داروی ضدمالاریا مانند هیدروکسی کلروکین است که سیستم ایمنی را تنظیم و از درگیری ارگان های مختلف جلوگیری می کند.

در صورت درگیری ارگان های مختلف، داروهای ایمونوساپرسیو یعنی مهارکننده ی سیستم ایمنی استفاده می‌شود. این داروها با وجود کنترل علائم بیماری، عوارض خاص خود را دارند.

آیا راهی برای پیشگیری از این بیماری وجود دارد؟

علل و عوامل اصلی بروز بیماری‌های خودایمنی به طور دقیق مشخص نیست. لوپوس نیز از این امر مستثنی نبوده و نام مادر بیماری‌های خودایمن را یدک می کشد.

برخی افراد دارای ژن‌های خودایمن هستند. این ژن‌ها نباید فعال شوند. برخی شرایط محیطی مانند نورخورشید، استرس و عفونت ها باعث فعالیت آنها می‌شوند. شدت بیماری نیز ناشی از میزان فعال شدن این ژن‌هاست. توصیه می‌کنیم در خانواده هایی که بیماری‌های خودایمن مانند روماتیسم یا ام اس، دیابت و تیروئید رواج دارد، حتما سبک زندگی و تغذیه سالمی داشته باشند.

البته همه‌ی افراد جامعه باید تغذیه‌ای سالم داشته باشند و باید مصرف سرخ کردنی ها، فست فودها و غذاهای حاوی مواد افزودنی را محدود کنند.

در کنار تغذیه‌ای سالم ورزش مناسب با شرایط بدنی هر کس از اهمیت بالایی برخوردار است. بیماران مبتلا به لوپوس و افرادی که مستعد ابتلا هستند، باید از قرار گرفتن در معرض نور خورشید بپرهیزند. استفاده از کرم های ضدآفتاب در این افراد بسیار مهم است.

استرسهای روحی و جسمی از عوامل بروز و تشدید کننده ی این بیماری محسوب می‌شوند که باید از آنها دوری کرد.

چه توصیه‌های دیگری برای مبتلایان به لوپوس دارید؟

بیماران مبتلا به لوپوس باید مصرف داروهایشان را جدی بگیرند. برخی بیماران با مصرف دارو و بهبود نسبی تصور می‌کنند که بیماری درمان شده و مصرف دارو را قطع می‌کنند. اما این کار باعث عود شدید بیماری می‌شود.

بیماران لوپوسی حتما باید تحت نظر فوق تخصص روماتولوژیست باشند. ارتباط خوب پزشک و بیمار در این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر پزشک دیگری، داروی دیگری را برای این افراد تجویز کند لازم است که قبل از مصرف، نظر پزشک روماتولوژیست خود را جویا شوند. اگر قصد عمل جراحی دارند نیز باید با پزشک معالج خود مشورت کنند.

افراد مبتلا به لوپوس به دلیل بیماری و همچنین به دلیل داروهایی که مصرف می‌کنند مستعد ابتلا به بیماری‌های عفونی هستند. بنابراین توصیه می کنیم از واکسن آنفلوانزای سالانه و هر پنج سال یکبار واکسن پنوموکوک استفاده کنند تا در حدامکان از ابتلا به این بیماری‌ها در امان باشند.

خانم‌هایی که قصد بارداری دارند نیز حتما باید با نظر پزشک معالج خود اقدام کنند. لازم است که بیماری به مدت شش ماه قبل از بارداری خاموش باشد تا اجازه ی بارداری داده شود. داروهایی که امکان ایجاد عوارض را در جنین دارند، با صلاحدید پزشک قطع و با داروهای قابل استفاده جایگزین خواهند شد.