پدرم! مسئولیت پذیر باش

در صورتی كه مهم ترین وظیفه هر پدر و مادر، تربیت و پرورش فرزند است. پدر به عنوان اولین معلم کودک، وظیفه بسیار مهم و خطیر انسان سازی را بر عهده دارد...

اهمیت نگهداری و تربیت اطفال بر هیچ کس پوشیده نیست و پیشرفت جامعه در گرو نگهداری درست و آموزش و پرورش صحیح کودکان است. همچنین، چون منظور از تربیت اطفال، آموختن آداب و اخلاق و پرورش روح و جسم آنان است، لذا ضرورت دارد که والدین به این موضوع مهم توجه کنند و آن را مدنظر قرار دهند. اما متاسفانه در جامعه امروزی شاهدیم که بعضی از پدرها به جای اینکه به این موارد توجه کافی کنند، صرفا به معشیت آنان بسنده می کنند، در صورتی كه مهم ترین وظیفه هر پدر و مادر، تربیت و پرورش فرزند است. پدر به عنوان اولین معلم کودک، وظیفه بسیار مهم و خطیر انسان سازی را بر عهده دارد.
پدر در قبال فرزندان خود تكالیف متعددی بر عهده دارد و این تكالیف حتی از زمان انعقاد نطفه و تشكیل جنین در رحم مادر شروع می شود.

-تکلیف پدر پس از ولادت نوزاد

وقتی فرزند متولد شد، پدر تكالیف مشخصی دارد. نخستین وظیفه او دریافت شناسنامه برای کودک است. پس از تولد كودك، پدر مكلف است از اداره ثبت احوال محل تولد، برای فرزند خود شناسنامه بگیرد تا به طور رسمی و قانونی مشخص شود وی پدر نوزاد است. این تكلیف پدر، یعنی اعلام ولادت به اداره ثبت احوال و اخذ شناسنامه، حتی برای فرزند نامشروع نیز وجود دارد و این وظیفه طبق مواد 16 و 17 قانون ثبت احوال مصوب 1355 و رأی وحدت رویه شماره 617-1376/4/3 هیات عمومی دیوان عالی كشور در حكم قانون است.
وظیفه دوم پدر به محض تولد فرزند، پرداخت نفقه او است. پرداخت نفقه اولاد در درجه اول بر عهده پدر است و در صورت فوت یا ناتوانی مالی او، این تكلیف بر عهده اجداد پدری و سپس بر عهده مادر خواهد بود. این تکلیف در ماده 1199 قانون مدنی ذکر شده است.
نگهداری و حضانت كودك سومین وظیفه پدر است. اگر مادر و پدر كودك با هم زندگی كنند، طبق ماده 1168 قانون مدنی، نگهداری و حضانت كودك حق و تكلیف والدین است، ولی اگر پدر و مادر كودك به هر علتی جدا از یکدیگر زندگی كنند، مادر كودك تا 7 سالگی در حضانت و نگهداری وی اولویت دارد و بعد از 7 سالگی، نگهداری بر عهده پدر است، مگر اینكه در مورد صلاحیت پدر اختلافی پیش آید كه در این صورت، دادگاه با رعایت مصلحت طفل، تصمیم می گیرد كه حضانت كودك با پدر یا مادر یا حتی با شخص ثالث باشد. ماده 1169 اصلاحی سال 1382 و ماده 1173 اصلاحی سال 1376 قانون مدنی به این موضوع پرداخته است.

- تربیت کودک
تربیت كودك دیگر وظیفه مهم والدین و به ویژه پدر است. البته تربیت كودك مراحل مختلفی دارد و با ولادت نوزاد شروع خواهد شد. در این مورد نیز اگر والدین كودك با هم زندگی كنند، تربیت كودك تكلیف والدین است و مكلف اند در حدود توانایی، به تربیت وی همت گمارند و او را به حال خود نگذارند. مواد 1104 و 1178 قانون مدنی بر این موضوع تاکید کرده اند.

- پس از جدایی والدین، حق تربیت كودك با كدام یك از والدین است؟
ممكن است گفته شود تربیت كودك فقط حق و تكلیف پدر و ناشی از قدرت ولایتی است كه قانونا بر فرزند خود دارد و با نگهداری و حضانت كودك فرق دارد و لذا در صورت جدایی والدین نیز تربیت كودك با پدر خواهد بود، اما در مدتی كه طفل تحت حضانت انحصاری مادر است، تفكیك تربیت از حضانت در عمل تقریبا غیرممكن است و پدر هرچند به عنوان ولی قهری مسئول تربیت كودك است، اما عملا نمی تواند در تربیت وی نقش چندانی داشته باشد. البته اگر مادر در تربیت طفل تحت حضانت خود مسامحه كند، دادگاه خانواده باید تصمیم مقتضی اتخاذ کند، به نحوی كه طفل از نظر تربیت اخلاقی در معرض خطر قرار نگیرد.

- در چه صورتی حضانت طفل از پدر ساقط می شود؟

با اینكه پدر به عنوان رئیس خانواده، تكلیف تربیت و حضانت طفل را بر عهده دارد، اگر به تكلیف خود عمل نكند و بر اثر مراقبت نکردن یا به علت انحطاط اخلاقی وی، تربیت طفل در معرض خطر قرار گیرد، دادگاه خانواده به تقاضای مادر یا اقربای (نزدیكان) كودك یا به تقاضای قیّم وی و حتی به تقاضای دادستان، تصمیم شایسته اتخاذ خواهد كرد و طفل را به هر كسی كه مقتضی بداند، برای نگهداری وتربیت واگذار می كند. ماده 1173 قانون مدنی به این موضوع اختصاص دارد . رفتار پدر و مادر در شكل گیری شخصیت و اخلاق فردی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی نقش اساسی دارد. بنابراین، والدین باید در برابر كودكان مراقب رفتار و گفتار خود باشند و بدانند كه هر گونه رفتار و حركات و گفتار آنان در ذهن كودكان نقش خواهد بست و هر گونه رفتار خلاف اخلاق در كودكان نقش تخریبی اساسی دارد و حتی می تواند نقش دولت و حكومت را در تربیت و فرهنگ سازی كودكان خنثی كند.

- رفتار پدران با فرزندان
فرزندان و كودكان، علاوه بر نیاز به نگهداری یا حضانت و مراقبت جسمانی و تعلیم و تربیت صحیح و منطقی، فطرتا به نوازش و محبت خاص والدین و ملاقات و همنشینی با آنان نیز احتیاج دارند تا به رشد جسمانی، عاطفی و اخلاقی مناسب برسند. بنابراین، پدر باید با فرزندان خود رفتار محبت آمیز داشته باشد و از خشونت با آنان بپرهیزد. البته برای انجام دادن تربیت نیز حق تنبیه آنان را در حد متعارف دارد، ولی از ضرب و جرح شدید و وارد كردن لطمات جسمی و روانی به آنان باید خودداری كند، وگرنه عمل وی جرم تلقی می شود و قابل تعقیب و مجازات است. در این زمینه به مواد 1041، 1168، 1173، 1174 تا 1179 قانون مدنی و ماده 54 قانون حمایت خانواده جدید مصوب 1391 می توان استناد كرد.

- نقش پدران در توسعه انسانی و تربیت نسل بالنده
در پرورش اطفال و تربیت و رشد اخلاقی و اجتماعی آنان، پدر نقش مهم و اساسی دارد، ولی مفهوم آن این نیست كه مادر در این زمینه جایگاهی ندارد، بلكه نقش مادر كودكان در این خصوص كمتر از نقش پدر نیست. به عبارت دیگر، تلاش هیچ یك از والدین به تنهایی در رشد و توسعه جنبه انسانی فرزندان كافی نیست و در واقع، این دو نیرو لازم و ملزوم یا مكمل یكدیگرند و به اثبات رسیده است كه تك سرپرستی برای رشد كودكان كافی و وافی نخواهد بود، ولی از آنجا كه پدر رئیس خانواده است، جایگاه و نقش او در رشد و بالندگی فرزندان چشمگیر خواهد بود و به همین دلیل، وظیفه پدر در این زمینه سنگین تر به نظر می رسد.

منبع: همشهری- حقوقدانان