روش های تربیتی در بازسازی عزت نفس نوجوانان و جوانان (1)

از وظایف مهم و خطیر بخش امور تربیتی و پرورشی در مدارس می توان به توجه مستمر به منویات و رهنمودهای امام راحل و مقام معظم رهبری و اهتمام برای اقامه نماز جماعت و اعتلای فعالیت های قرآنی و تعظیم شعائر دینی و انقلابی در مدرسه می باشد، بر همین پایه، بخش مرکز یادگیری همراه همیشگی معلمان پرورشی در چند سال اخیر فعالیت هایی در بخش شعرهای مناسبتی، متن مجری های مناسبتی، قرآن و صبحگاه در مدرسه مقالاتی را ارائه داده است، با توجه به استقبال این عزیزان در مدرسه، بر آن شدیم که با ارائه مسائل و شبهات دانش آموزان در سنین مختلف، آن ها را برای ورود به جامعه بزرگتر از خانواده و مدرسه آماده نماییم. بسیاری از مسائل طبق فرمایشات مقام معظم رهبری، دانش آموزان و خانواده های آن ها را با سبک زندگی اسلامی آشنا می نماید.

در این بخش به یکی از بزرگترین دغدغه های خانواده ها و دانش آموزان خواهیم پرداخت و تلاش بر آن داریم که دانش آموزان پس از آشنایی با این مبحث در آینده ای نه چندان دور در زندگی خود با درک درست از آموزه های دینی بتوانند زندگی شایسته ای را انتخاب کنند.

در این طرح و طرح آتی خطاب ما بیشتر به مربیان و والدینی است که با نوجوانان و یا جوانان بزهکار در ارتباطند. در میان نسل جوان، ممکن است با افرادی مواجه شویم که مسیر را به اشتباه طی کرده و دچار انحراف شده است، که این انحراف می تواند اجتماعی، اخلاقی و ... باشد.

حال می خواهیم بدانیم رویکرد دین در نوع برخورد با این افراد چیست؟ آیا از نظر اسلام فردی که مرتکب اشتباهی می شود ( به ویژه نوجوانان و جوانان که از تجربه ی کافی برخوردار نیستند)، راه بازگشت ندارد؟ واکنش اطرافیان در برخورد با این افراد چگونه باید باشد؟

در اسلام راه بازگشت همیشه وجود دارد؛ اصطلاح دینی آن توبه نام دارد. اما نقش مربیان و والدین در بازگرداندن نسل جوان از مسیر انحراف بسیار اهمیت داشته و باید روشمند باشد.

بازسازی نوجوانان و جوانان منحرف شده از مسیر صحیح تربیتی، هم ضروری و هم مشکل است؛ چراکه خیاط گاه پارچه ای را از ابتدا به خواست خود می دوزد و به صورت لباس زیبا در می آورد، و گاه لباس دوخته ای را می شکافد و از نو می دوزد. به یقین کار اول آسان تر، زودتر و زیباتر انجام میگیرد. ولی کار دوم دیرتر و با زحمت بیشتر به انجام می رسد؛ در اینجا با برخی از اصول بازسازی آشنا می شویم.

1- باورمندی

خود باوری اهرمی کلیدی و کارآمد در عرصه ی تربیت است، مربیان علاوه بر خودباوری باید دگرباور هم باشند، یعنی عمیقا باور کنند که افراد منحرف و به ویژه قشر جوان، قابل بازآموزی و بازپروری هستند و با این باور قطعی می توان نسل جوان را از چاه جهل و ضلالت برکشید و و بر قله ی تربیت و سعادت رهنمون ساخت. زیرا مقطع نوجوانی و جوانی برخلاف کهولت و پیری به لحاظ طراوت، نشاط، تحرک و تلاش جسمی و روحی که بر آن حاکم است، آمادگی و استعداد خاصی برای بازآموزی و تحول پذیری دارد.

« ابوجعفر احول » یکی از شاگردان امام صادق (ع) که مدتی به نشر تعالیم اهل بیت مشغول بود، می گوید : روزی به خدمت آن حضرت مشرف شدم، امام (ع) از من پرسید: مردم بصره را در قبول روش اهل بیت(ع) و سرعت پذیرش آیین تشیع، چگونه یافتی؟ گفتم: تعداد اندکی از آنان مذهب و تعالیم شما را پذیرفتند، حضرت فرمود:« علیک بالاحداث فانهم اسرع الی کل خیر »، « توجه تبلیغی خود را به نسل جوان معطوف دار زیرا جوانان به هر خیر و صلاحی زودتر می گرایند».

2- شخصیت دادن

آدمی همان گونه که از اهانت و تحقیر و دیگران ناراحت و آزرده خاطر می شود، از احترام دیگران نیز دلشاد می گردد و آن را بزرگترین نیکی در حق خود تلقی میکند. انسان نوعا دوستدار کسی است که به وی ارج می نهد و این یک امر فطری است، چنان که پیامبر اسلام (ع) فرمود:

« جبلت القلوب علی حب من احسن الیها و بغض من اساء علیها»، « دل های مردم با این تمایل فطری آفریده شده اند که نیکی کنندگان به خود را دوست دارند و بدکنندگان به خویش را دشمن می دارند ».

بنابراین فطرت انسان اقتضا می کند که برای همه ی مردم، به ویژه برای افراد شکست خورده احترام قائل شویم، چراکه تکریم آنان باعث جلب مهر و محبت و شادکامی شان می شود.

روانشناسان براین باورند که جوانان برای خود انسان های مستقلی هستند و باید آن ها را صاحب شخصیت دانست. جوانی که در محیط زندگی خود به عنوان عضوی مؤثر و موجودی مستقل شناخته می شود دارای روانی آرام است و در خود احساس حقارت و کمبود نمی کند . این جوان به منظور استمرار عزت، حفظ آبرو و تثبیت جایگاه اجتماعی و نیز به منظور احراز لیاقت و استقلال و کرامت خود، می کوشد تا دور گناه و خلاف نگردد و به شخصیت خویش آسیب نرساند و زمینه ی خفت و حقارت خود را فراهم نیاورد؛ چنانکه امام علی (ع) فرمود:

« من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیة »،« هرکس که شرافت معنوی و کرامت نفس خود را باور دارد، خودش را با ارتکاب گناه خوار و حقیر نخواهد ساخت ».

با نظر به این اثر حرمت گذاری است که اسلام تأکید می کند که همه ی افراد را اکرام کنید، آنان را عزیز بشمارید و از خویش بیگانه و جدا ندانید؛ امام صادق (ع) می فرماید : « اوصیک ان تتخذ صغیر المسلمین ولدا ً و اوسطهم اخاً و کبیرهم ابا ً فارحم ولدک و صل اخاک و بر اباک»، « تو را سفارش میکنم که خردسالان مسلمانان را به فرزندی، و میانسالان را به برادری و بزرگسالان را به پدری بگیری و با فرزند خود مهربان باشی و به برادران دینی ات بپیوندی و به پدران خود نیکی کنی ».

حتی برای افرادی که لغزش های عملی و فکری دارند، باید عزت قائل شد، تکریمشان نمود و خطاهای آنان را نادیده گرفت و کریمانه از کنار بدی هایشان گذشت که این یک دستور دینی است؛ همانطور که امام علی (ع) فرمود:

« من اشرف اعمال الکریم غفلته عما یعلم»،« از شریف ترین کردار شخص بزرگوار آن است که از آنچه ( از بدی های دیگران )می داند غفلت نماید».

یعنی با این که از کارهای ناهنجار و نادرست افرادی خبر دارد، ولی همچنان خود را بی خبر می نمایاند تا آن ها احساس حقارت و شرمندگی ننمایند.

به همین جهت اسلام غیبت، افشاگری و عیب جویی را بر مسلمانان حرام نموده تا آبروی مردم حفظ شود و جامعه دچار بدبینی نگردد.

یادآور می شویم که راه های تکریم و احیای شخصیت زیاد است، از جمله:

• الف- ابراز محبت صادقانه و به دور از تصنع و خودنمایی.
• ب- مشاوره در امور آموزشی و برخی امور دیگر.
• ج- پرهیز از عیب جویی و انتقاد از افکار و عملکرد و گذشته ی وی .
• در طرح آتی به ادامه ی این مطلب خواهیم پرداخت.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده
تنظیم: مریم فروزان کیا