وقوع زلزله در تهران شایعه یا حقیقت؟

دوشنبه شب، همزمان با وقوع توفان شدید در تهران، شایعاتی مبنی بر امکان وقوع زلزله در نیمه شب در شبکه‌های پیام‌رسان مطرح شد که ترس و نگرانی شدیدی برای برخی همشهریان تهرانی فراهم کرد.

دوشنبه شب، همزمان با وقوع توفان شدید در تهران، شایعاتی مبنی بر امکان وقوع زلزله در نیمه شب در شبکه‌های پیام‌رسان مطرح شد که ترس و نگرانی شدیدی برای برخی همشهریان تهرانی فراهم کرد. بویژه با توجه به وقوع زمین‌لرزه در روزهای قبل در محدوده شهرستان‌های ورامین و فیروزکوه، ظن عمومی نسبت به صحت این شایعه را تقویت کرد.
 این شایعه وقتی در ذهن مردم جدی تر گرفته شد که انتهای آن، امضای یک مرکز علمی زلزله شناسی وابسته به دانشگاه صنعتی شریف دیده می شود!

در این شایعه که به سرعت در تیراژ میلیونی دست به دست شد، آمده است: «توجه توجه...اطلاعیه ضروری از دانشگاه تهران از هموطنان گرامی میهن تقاضا دارم در موقع وقوع زلزله از اسانسور به هیچ عنوان استفاده نکنن وگوشی همراه وتلفن منزل حتما پیششون باشه احتمال وقوع زلزله امشب ساعت ٣.۴۵دقیقه بامداد شروع از شمال شرق و شمال غربی به سمت جنوب ادامه داره...باتشکر هیت زلزله شناسی هموژنتیک ایران دانشگاه تهران....لطفا اطلاع رسانى کنید:رییس شوراى شهر تهران همین الان زنده تو شبکه خبر اعلام کرد امشب زلزله بزرگ پایتخت به احتمال 80درصد میاد.طوفان کرج تهران مقدمه ى زلزله بزرگ تهران..... همه ى نیروهاى امدادى هلال اهمر.اتش نشانى و......اماده باش شدند.»

اما پیگیری های خبرنگار حکایت از آن دارد که این شایعه مشکوک، کذب محض است و اولاً رییس شورای شهر یا هر مقام مسئول دیگری در تلویزیون هیچ صحبتی در این مورد نکرده است.

ثانیاً اگر قرار به انتشار چنین خبری باشد ، قطعاً فضاهای موبایلی ، (که یکی از ناامن ترین شبکه های خبری هستند) منبع و مرجع اصلی نخواهند بود!

ثالثاً؛ کارشناسان تا به امروز هزاران بار متذکر شده اند که هیچ کس نمی تواند زمان زلزله را پیش بینی کند! پس چرا این شایعات به سادگی توسط خود ما دست به دست می شود و باعث می شود ، نیت شوم شایعه پردازان ناشناخته بماند؟

درواقع، در دنیا هنوز زلزله‌‌شناسان نتوانسته‌اند درباره عنصر سوم زمین‌لرزه كه «زمان وقوع» است، پیش‌بینی ارائه كنند؛ بلكه فعلا فقط می‌شود دو عنصر دیگر زلزله؛ یعنی «مكان وقوع» و «شدت زلزله» را پیش‌بینی كرد.

از سوی دیگر، برخی نیز طوفان های پی در پی تهران را دلیلی دیگر بر تایید این شایعه عجیب دانستند!

رابعا؛ فردی که شایعه را تنظیم کرده، گویا قصد شوخی و آزار و اذیت داشته و خود نیز تصور نمی کرده، آنچه نوشته در تیراز بسیار زیاد پخش شود. اگر یکبار دیگر به متن شایعه توجه کنیم، به جز ده ها اشکال فنی، محتوایی و املایی، مشاهده می کنیم که «هیت زلزله شناسی هموژنتیک ایران» آن را امضا کرده است! «هموژنتیک» اما بیش از آنکه شبیه نام یک مرکز زلزله شناسی باشد، یک تعبیر کاملا پزشکی است و هیچ ارتباطی با زلزله یا علوم مرتبطش ندارد.

علم در پاسخ به پیش بینی زلزله عاجز است

واقعیت های زلزله اما فرق دارد و مساله دیگری را نشان می دهد. زلزله اتفاق می افتد اما امکان پیش بینی زمان دقیق آن فعلا وجود ندارد. صحبتی که بهرام عکاشه پدر علم زلزله شناسی نیز به آن اعتراف می کند: بررسی زمین شناسی و مطالعات نشان می دهد که احتمال وقوع زلزله بزرگ در تهران بسیار بالا است. اما درباره زمان وقوع آن به محاسباتم ایمان ندارم چون زمین رفتار غیرقابل پیش‌بینی دارد. زلزله فیروزکوه خوشه ای بوده و گاهی بعد از این زلزله خوشه ای و فعال شدن گسلهای بیشتر، امکان زلزله بزرگتر وجود دارد، اما هنوز علم در پاسخ به این سوال ناتوان است.
پدر علم زلزله شناسی با وجود اینکه معتقد است تهران باید همیشه در وضعیت نارنجی خطر باشد اما می گوید نباید مردم را ترساند: علم زلزله شناسی اجازه نمی‌دهد که برای وقوع زلزله در تهران، آن هم در آینده نزدیک هیچ پیش بینی کرد. در روش eeuu با محاسبه زمان بروز موج عرضی و طولی که با تاخیر زمانی چند ثانیه ای به دنبال هم رخ می دهد می توان حداکثر تا 70 ثانیه موج مخرب را پیش بینی کرد. در حال حاضر این روش در ژاپن استفاده می شود و در این زمان کم، تمام نیروگاه های هسته ای، رآکتورها و تاسیسات زیربنایی متوقف می شوند؛ در تلویزیون هم به مردم هشدارهای لازم داده می شود. اما به هرحال باید همیشه احساس خطر کرد و ستاد بحران آمادگی کامل را داشته باشد تا کمترین خسارت وارد شود و خوب است که همیشه تهران در وضعیت نارنجی خطر باشد، اما نباید مردم را ترساند و نگران کرد.
مهدی زارع دانشیار پژوهشکده زلزله شناسی در مورد پخش اینگونه شایعات می گوید: شایعه ای به عنوان حضور رییس شورای شهر در شبكه خبر تلویزیون و اعلام وقوع قرب الوقوع زلزله تهران دست به دست می شود كه طبیعتا بی معنی و دروغ است، دوستان لطفا در مورد هر نوع شایعه پردازی و پخش خبر دروغ حساس باشند . من به یكی از دوستان كه سوال كردگفتم هر نوع تكذیب یا تكرار این نوع اخبار هم می تواند به ترویج این نوع شایعات كمك كند. همچنین توجه كنیم كه این نوع پیامهای دروغ بابت كنجكاوی هم توزیع و تكرار نشود. احتمال زلزله در تهران امشب با دیشب و هفته و ماه قبل تفاوتی نكرده و البته همواره بالاست.

شایعه جامعه را ایستا می کند

از نظر جامعه شناسی، شایعه فرایندی است که از طریق آن اخباری انتشار پیدا می کند، بدون آنکه از مجراهای رایج و رسمی باشد. شایعه می تواند از یک اطلاع نادرست سرچشمه بگیرد یا آنکه منبع آن اطلاعی درست ولی اغراق آمیز و در هم باشد. اهمیت زیاد یک مساله برای شهروندان و حساسیت آنها در مورد آن از دیگر دلایل رواج شایعه در جامعه محسوب می شود. شایعه در موقعیتهایی رواج می یابد که مردم مشتاق خبر باشند ولی نتوانند آن را از منابع موثق دریافت کنند . هر گاه انسانها علاقمند خبرگیری درباره موضوعی باشند ، به هر نوع اطلاعاتی در این باره متوسل می شوند و سپس آن اطلاعات را در میان خود پراکنده می سازند .

هنگامی که واقعیتهای اجتماعی به نوعی برای مردم در ابهام و پوشیدگی باقی بماند و رسانه های گروهی نیز سعی در روشن کردن این واقعیتها نداشته باشند ، زمینه مناسبی برای رواج شایعه به وجود می آید .

از آثار مخرب شایعه می توان به ایجاد فضای ناسالم و انحراف افکار عمومی از اهداف اصلی به سوی اهداف جزیی و تفرقه اشاره کرد. از طرف دیگر حوادث طبیعی و غیرمترقبه ای چون زلزله كه هم به اندازه كافی وحشتناك و هراس آور و فراگیر است می تواند زمینه ای برای ایجاد اضطراب باشد.

بر اساس نظر کارشناسان علت اینکه این موضوع تا به این اندازه زندگی و رفتار مردم را تحت الشعاع خود قرار می دهد، در تبعاتی است که این پدیده با خود به همراه دارد. به عبارتی وقوع حوادث و بلایای طبیعی مثل زلزله علاوه بر اینکه خرابی ها و ویرانی های زیادی بر جای می گذارد، عوارض روانی شدیدی نیز به همراه دارد.
به عبارتی نیاز انسان ها به برخورداری از سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی، مصونیت در مقابل سوانح طبیعی، داشتن محیط زیستی سالم و... مرتبط است، ولی پخش شایعاتی همچون وقوع زلزله هر چند سال یک بار آن هم از طریق رسانه ها شایعات را به یقین تبدیل کرده و در دراز مدت تبعات روحی و روانی شدیدی بر ذهن شهروندان وارد می کند.
تا کی قرار است این شایعات را باور کنیم؟
اما آنچه بیش از این شایعه اهمیت دارد ، توجه بیش از اندازه ی مردم به شایعات ، آنهم نه در فضاهای رسمی که در فضاهای غیررسمی چون گروههای وایبری و تلگرامی و ایسنتاگرام و ... است!

این بار نخست نیست که شایعاتی از این دست در فضاهای این چنین پخش و باور می شود! همواره هم باور می کنیم، بی آ«که جستجویی ساده کنیم و حتی پس از آن، تکذیبیه های منتشره را هم نمی بینیم!اما تا به کی قرار است شایعات را ، بی آنکه تحقیقی شود، باور کنیم؟