کتابخوانی از نگاه خالق علی کوچولو

گفت و گو با  مجید راستی

«علی کوچولو، این مرد کوچک ...» بچه های دهه 60 زیر نفیر بمب و موشک، دل شان به علی کوچولو خوش بود که مثل خودشان، پدرش برای جنگ خانواده را ترک کرده بود.

 علی کوچولو نماد زندگی همه بچه های آن دوران بود که شنیدن قصه اش با طراحی خاصی که داشت برای بچه های آن دوران شیرین بود. شاید آن داستان را بتوان شکل روایی کتابی دانست که قرار بود آن روزها دست همه بچه ها برسد تا با خواندن آن دل شان قرص شود که فقط پدر آنها نیست که برای دفاع از میهن، خانواده را تنها گذاشته است. اکنون اما مشکلات نشر مانند آن دوران نیست؛ هرچند مشکلات خودش را دارد اما کتاب های ویژه کودکان در هر کتاب فروشی، شهر کتاب و حتی نمایشگاه کتاب سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده و تقریباً همه پدر و مادرها برای تهیه کتاب های مناسب فرزندشان در جست و جوی بهترین انتخاب هستند. سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که وضعیت ادبیات کودک در حال حاضر چطور است؟ سهم آن در بازار چقدر بوده و کیفیت کتاب ها در چه حدی است؟ برای اینکه جواب این پرسش ها را بگیریم با مجید راستی، نویسنده داستان علی کوچولو و بسیاری از داستان های کودکانه دیگر که در حال حاضر سردبیر مجله رشد کودکان است، صحبت کرده ایم.
مشکلات خاص کتاب های کودک
ادبیات کودک در ایران به عنوان یکی از جدی ترین زمینه های ادبیاتی شناخته شده و با تلاش نویسندگان در سال های اخیر از لحاظ کمی و کیفی جهش قابل توجهی یافته است. پیشرفت چشمگیر ادبیات کودک انکارناپذیر است اما با وجود تلاش ناشران و نویسندگان باید این موضوع را بپذیریم که افت و خیزهای سال های اخیر در نشر، تمام حوزه های نشر کتاب را دچار مشکل کرده و این مختص حوزه کتاب کودک نیست. مشکلات افزایش قیمت مواد اولیه چاپ، کاغذ و کاهش صرفه اقتصادی در حوزه نشر از اصلی ترین دلایل ایجاد مشکل در این حوزه بود اما جدا از این مسائل، نشر کتاب کودکان درگیر مشکلات دیگری هم هست که خاص این حوزه است. در بسیاری از موارد تیراژ کتاب های کودک ایده آل نیست و همین باعث کم کار شدن نویسنده های شاخص این حوزه شده و می شود. در حالی که برای بهتر شدن کیفیت کار، نیاز به حضور مستمر آنها داریم اما گاهی بین انتشار هر کتاب آنها چند سال فاصله می افتد که این برای وضعیت نشر اتفاق خوبی نیست.
سهم شعر و داستان کم نیست
در حال حاضر شاهد انتشار کتاب هایی هستیم که محتوایی مطلوب نداشته و به اصطلاح بازاری هستند. این کتاب ها ارزان تر و پرفروش تر هستند. در کنار اینها، کتاب های شعر و داستان با محتوا و کیفیت خوب هم در بازار پیدا می شود که سهم خوبی نسبت به سایر شاخه ها دارند. هرچند- همان طور که قبلاً هم گفتیم- تیتراژ کتاب کودک به طور کلی پایین است اما در زمینه شعر و داستان وضعیت بهتری داریم. برای بالا بردن کیفیت و حتی کمیت ادبیات کودک هم عرضه کننده و هم متقاضی باید تلاش بیشتری داشته باشند. به این معنی که اگر در سراسر کشور به ویژه مناطق دور از مرکز، امکان دسترسی به کتاب افزایش یابد، تعداد کودکان کتابخوان بیشتر می شود. بنابراین یکی از پیشنهادها، راه اندازی کتابخانه ها و حتی کتاب فروشی های بیشتر حتی با تعداد کتاب های کم است. نکته دیگری که وضعیت گرایش به کتاب کودک را کمی نامناسب کرده محدود بودن انتخاب است. به این دلیل که خواننده ها نمی توانند همه تولیدات را ببینند و علت آن هم کمبود تیتراژ و فراگیر نبودن جشنواره هاست. به این معنی که تمام تولیدات در حوزه جشنواره هاست. به این معنی که تمام تولیدات در حوزه جشنواره ها قرار نمی گیرد. به همین دلیل حتی کتاب های برگزیده هم اهیمت واقعی خود را از دست می دهند چرا که انتخاب آنها از بین تولیدات محدود بوده است. یکی از راه حل های رفع این مشکل، تلاش برای تقاضای کتاب خوب و در نتیجه بالا رفتن کیفیت نشر است. اگر تنوع کار بهبود یافته و دسترسی همه به کتاب خوب آسان شود، هم وضعیت نشر و هم مطالعه بهتر خواهد شد.

خانواده ها درست انتخاب کنند
برای اینکه بچه ها بتوانند از بین کتاب های موجود در بازار بهترین انتخاب را داشته باشند، اول باید والدین آنها انتخاب صحیح را بشناسند. اگر پدر و مادرها نتوانند کتاب خوب و مناسب فرزندشان را از کتابی که ارزش ادبی کمتری دارد، تشخیص دهند مسلماً بچه ها هم نمی توانند انتخاب درستی داشته باشند. چرا که اولین الگوی هر کودکی، والدین او هستند. بنابراین والدین باید پیش از خرید کتاب به کتاب فروشی رفته و کتاب های حوزه کودک را بررسی کنند. سپس دفعه بعد با فرزندشان مراجعه کرده و کتابی را که محتوا و کیفیت بهتری دارد به فرزندشان پیشنهاد کنند. توضیح و توصیف پدر و مادر در مورد کتاب منتخبشان، بچه ها را به خواندن آن ترغیب خواهد کرد. به این ترتیب با انتخاب صحیح هم خوراک بهتری به فرزندشان خواهند داد و هم اینکه عملاً به او آموزش می دهند که چه کتابی را انتخاب کند و بخواند.
بچه های کتابخوان
برای اینکه فرزندانی اهل کتاب داشته باشید باید اول خودتان اهل مطالعه باشید. بچه ها وقتی ببینند والدین زمانی از روز را به مطالعه اختصاص می دهند، فرهنگ مطالعه را می آموزند. برای تشویق بچه ها به مطالعه باید هر روز از آنها در مورد کتاب های شان سوال کنید تا موضوع کتاب را برای تان تعریف کنند. اگر شما شنونده خوبی باشید آنها برای مطالعه انگیزه بیشتری پیدا می کنند. یکی از بهترین راه های تشویق بچه ها به مطالعه این است که به بچه ها کتاب هدیه بدهید. پاداش تلاش و کارهای خوب آنها، می تواند یک کتاب  دوست داشتنی باشد. همراه بردن بچه ها از همان دوران خردسالی به نمایشگاه های کتاب، کتاب فروشی و شهر کتاب باعث می شود به مطالعه علاقه مند و تشویق شوند. با بچه های بزرگ تر درباره کتاب هایی که خوانده اید تعریف و صحبت کنید تا به این ترتیب آنها را به خواندن آن کتاب ها تشویق کنید.
تازه واردهای دیجیتال!
این روزها با پیشرفت تکنولوژی، بسیاری ترجیح می دهند مطالعه را هم از طریق اطلاعات ذخیره شده روی رایانه یا تبلت انجام دهند. هر چند استفاده از پیشرفته ترین فناوری های روز برای پیشرفت ضروری است اما این شیوه مطالعه با درصد کمتری جایگزین نیاز به مطالعه با درصد کمتری جایگزین نیاز به مطالعه کتاب می شود. در مطالعه دیجیتالی امکان نشانه گذاری حین مطالعه خیلی کم است و این امر در کیفیت مطالعه، یادگیری و به خاطر سپردن مطالب اثرگذار است. برای درک مطالب خوانده شده و یافتن ارتباط بین مطالب، نیاز به بازگشت آسان وجود دارد که در مطالعه دیجیتالی این امر کمتر محقق می شود. از آنجایی که کودکان حال حاضر بیشتر با تکنولوژی های جدید دم خور هستند، بنابراین می توان از این شیوه نیز برای بالا بردن فرصت مطالعه آنها استفاده کرد. می توان گفت هر شیوه ای که بتواند امکان کتابخوان کردن کودکان را فراهم کند، روش مفیدی است که باید از آن استفاده کرد.

منبع: همشهری