برای منصور«نریمان»

دل‌مان به همین قدیمی‌ها و پیشکسوتان خوش است که آن‌ها هم یکی‌یکی موسیقی ایران را تنها می‌گذارند و می‌روند. منصور نریمان یکی از همان قدیمی‌ها بود که فقط موسیقی نمی‌دانست، بلکه درس اخلاق نیز گرفته بود. از آن قدیمی‌ها که از صحبت‌هایش سیر نمی‌شوید.

منصور نریمان صبح امروز (24 تیرماه) از دنیا رفت تا «عود» ایرانی برای همیشه تنها بماند و دیگر پدر نداشته باشد. یادگار زنده‌یاد روح‌الله خالقی که از طریق نامه‌نگاری، موسیقی را از او آموخت، حالا مهمان جدید قطعه‌ی هنرمندان می‌شود.

اسکندر ابراهیمی زنجانی که بعدها نام مستعار و هنری‌اش به منصور نریمان تبدیل شد، 20 اسفندماه 1314 در مشهد به دنیا آمد. پدرش که سه‌تار، تار و نی را به‌خوبی می‌نواخت از همان دوران طفولیت، پسرش را زیر نظر و تربیت هنری خود گرفت و او را با ردیف‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی آشنا کرد و نواختن سه‌تار را به او آموخت.

او از 18سالگی به نواختن ساز عود رو آورد. در سال 1322 از طرف اداره‌ی انتشارات و رادیو مشهد دعوت به همکاری شد و حدود 16 سال همکاری‌اش با رادیو مشهد ادامه پیدا کرد. سپس به شیراز رفت و مسوول شورای موسیقی رادیو شیراز شد. پس از چهار سال همکاری با این رادیو، به تهران آمد و در رادیو ایران به‌عنوان تک‌نواز عود شروع به کار و اجرای برنامه کرد.

نریمان خودش گفته است: در عود استادی نداشتم، فقط از راه گوش کردن به رادیوی کشورهای همسایه، این ساز را آموختم و به محمد عبدالوهاب (خواننده و نوازنده بزرگ مصری) به رادیو قاهره نامه نوشتم و درباره‌ی کوک و بعضی مسائل این ساز از او سوالاتی پرسیدم و مسائلی را مطرح کردم. پس از چندی عبدالوهاب در جواب نامه‌ی من نوشت که کوک عود همانی است که خود شما انجام داده‌اید و خلاصه کل نظرات من را تأیید کرد.

نواختن عود توسط نریمان در کشورهای همسایه مورد توجه قرار گرفت، به‌طوری چند سال پیش منیر بشیر‌ (یکی از نوازندگان بزرگ عود موسیقی عرب) برای دیدن نریمان به ایران آمد و درباره‌ی این ساز ایرانی گفت‌وشنودی بین آن‌ها رد و بدل شد و شیوه نواختن صحیح این ساز را با هم در میان گذاشتند.

منصور نریمان همکاری خود را در برنامه‌ی «گل‌ها» همراه با خوانندگانی مانند محمودی خوانساری‌، اکبر گلپایگانی‌، حسین قوامی‌، محمدرضا شجریان، ایرج‌ خواجه‌امیری، نادر گلچین و ... شروع کرد و در تلویزیون آن زمان نیز فعالیت داشت.

نریمان علاقه‌ی فراوانی به عود داشت و کوشش زیادی کرد تا این ساز و نواختن آن را توسعه دهد، آن را به‌صورت تک‌نوازی درآورد و شاگردان زیادی نیز در این راه تربیت کرد.

منصور نریمان خودش گفته است: کلاس اول دبیرستان بودم که با نواختن دستگاه‌ها و گوشه‌های موسیقی تا اندازه‌ای آشنایی پیدا کرده بودم، اما از نت بی‌اطلاع بودم و در مشهد هم آن زمان کسی نبود که به من کمک کند و‌ نت را بیاموزد‌. نامه‌ای به هنرستان عالی موسیقی به استاد خالقی نوشتم و مشکل خود را با ایشان در میان گذاشتم و نوشتم، در تهران غریب هستم و کسی را ندارم که نزد او بروم. استاد خالقی که در آن زمان رییس هنرستان بودند، در جواب نوشتند: «پسرم‌! شما هم مانند فرزندان خود من هستید. می‌توانید بیایید در منزل من بمانید و به فرا گرفتن نت در هنرستان همت گمارید.» ولی پدرم اجازه نداد و من در نامه‌ای که بعدا برای این استاد بزرگوار فرستادم‌، پس از تشکر فراوان از لطف آن مرد هنرمند و هنردوست‌، خواستار آن شدم که از طریق مکاتبه، نت را به من بیاموزد و استاد هم یک قطعه از عکس امضاشده‌ی خود و دو جلد کتاب از دوره‌ی اول و دوم تألیف موسی معروفی و نصرالله زرین‌پنجه را که با رعایت کامل نظریات استاد علینقی وزیری چاپ شده بود، برایم فرستادند که هنوز آن‌ها را دارم و برایم بسیار عزیز است و تا عمر دارم مدیون این استاد بی‌نظیر و عالی‌قدر خواهم بود. خالقی واقعا کاری کرد که من تسلط کافی به موسیقی را پیدا کردم. روزی که به تهران آمدم به قصد دست‌بوسی خالقی و زیارت او به منزلش رفتم، اما فهمیدم او دو سه روزی است که از دنیا رفته است. من هیچ‌گاه خالقی را ندیدم و هر وقت یاد این موضوع می‌افتم، منقلب می‌شوم.

منصور نریمان کنسرت‌های فراوانی برای موسسه‌های فرهنگی‌، هنری و عام‌المنفعه اجرا کرده که بیشتر آن‌ها در بیمارستان ریوی شیراز بوده و بسیاری از هزینه‌های متفرقه‌ی آن را خودش متقبل می‌شده‌ است. او برای شناساندن هرچه بیشتر موسیقی اصیل ایران و ساز عود که یکی از باستانی‌ترین سازهای ایرانی است‌، مسافرت‌های متعددی همراه با همایون خرم‌، علی تجویدی‌، حبیب‌الله بدیعی‌، فرهنگ شریف‌، علی اصغر بهاری‌، محمودی خوانساری‌، ایرج‌ خواجه‌امیری و جهانگیر ملک به کشورهای آلمان‌، انگلستان‌، ایتالیا، ترکیه‌، ژاپن داشت و آهنگ‌های بسیاری ساخت که اولین آن‌ها «لالایی» نام داشت. منصور نریمان سال‌ها قبل براساس دعوت علی رهبری و وزارت فرهنگ و هنر سابق‌، در هنرستان عالی موسیقی ملی و دانشکده‌ی موسیقی در سمت استاد عود تدریس کرد و همکاری‌اش تا پایان سال 1358 ادامه داشت.

وی علاوه بر آشنایی با نواختن تار و سه‌تار‌، خطی خوش داشت و نقاشی و نت‌نویسی بلد بود.

نریمان در یکی از گفت‌وگوهایش با خبرنگار ایسنا در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که چگونه «پدر عود ایران» لقب گرفت؟ گفت: در یکی از جشن‌هایی که وزیر ارشاد برگزار می‌کرد، مراسم تجلیلی صورت گرفت و آنجا گفته شد، واجب است که لقب «پدر عود ایران» را به منصور نریمان بدهیم. این لقب به من داده شد و من خیلی خوشحال شدم، چراکه زحمت کشیدم و آن‌هایی که زحمات من را باید درک می‌کردند، فهمیدند و قدر زحمات من را می‌دانند.

این هنرمند پیشکسوت که چندی پیشبه‌دلیل عارضه‌ی ریوی در بیمارستان بهمن بستری شده بود، بامداد 24 تیرماه دار فانی را وداع گفت.