چقدر با مجلس سنای ایران آشنا هستید؟

به موجب قانون اساسی مورخ 1324هـ . ق حكومت ایران علاوه بر مجلس شورای ملی باید دارای مجلس دیگری به نام ” مجلس سنا“ باشد ولی به علت بعضی از مخالفتها تا پایان سلطنت رضاشاه پهلوی درباره این شاخه قوه مقننه تصمیمی اتخاذ نگردید. پس از شهریور 1320 با اشغال ایران توسط متفقین و تبعید رضاشاه و سست شدن پایه‌های سلطت پهلوی، مقالاتی در مطبوعات نوشته می‌شد و از دولتهای وقت تقاضای تشكیل این مجلس می‌شد و محمدرضا پهلوی نیز نسبت به تأسیس آن علاقه‌مند بود، تا اینكه در روز 19 اردیبهشت 1327ش دولت حكیمی لایحه تشكیل مجلس سنا را تقدیم داشت كه با اعتراضات زیادی از سوی برخی از نمایندگان مجلس شورا روبه‌رو شد ولی بالاخره با تلاش عده‌ای از دولتمردان اساسنامه آن تدوین و به تصویب مجلس شورا و صحه شاه رسید.

تشكیل مجلس و اختیارات آن طبق اصول 43، 44، 45 و 46 متمم قانون اساسی پیش‌بینی شده بود كه شرح آن در این مجمل نمی‌گنجد و تنها به برخی از آنان اشاره خواهد شد. به موجب اصل 43 قانون اساسی تعداد نمایندگان مجلس سنا شصت نفر بوده كه سی نفر از طرف مردم (پانزده نفر از تهران و پانزده نفر از شهرستان) و نیمی دیگر از سوی شاه (پانزده نفر از تهران و پانزده نفر از شهرستان) انتخاب می‌شدند كه گروه اول سناتورهای انتخابی و دسته دوم به سناتورهای انتصابی معروف بودند. انتخابات مجلس سنا در هر دوره تقنینیه همزمان با انتخابات مجلس شورای ملی شروع و اخذ رأی در یك روز انجام می‌شد. سناتورها باید شرایط خاصی را برای عضویت در مجلس سنا داشته باشند كه به صورت اختصار بیان می‌شود: این اشخاص از بین نخست‌وزیران، وزرا، معاونین، استانداران، امرای بازنشسته ارتش، استادان دانشگاه و قضات با داشتن 15 تا 20 سال سابقه و اشخاصی كه حداقل 3 دوره نمایندگی مجلس شورا را داشتند انتخاب می‌شدند.

در حقیقت مجلس سنا به ”مجلس شیوخ“ معروف بود زیرا هر فردی كه واجد شرایط مذكور نبود نمی‌توانست به مجلس سنا راه یابد و گفته می‌شود گه گاهی هم برای اینكه اشخاص موردنظر واجد شرایط سناتوری شوند به طور موقت احكامی صادر می‌شد.

مجلس سنا كلاً هفت دوره تقنینیه داشته است. اولین دوره مجلس سنا همزمان با شانزدهمین دوره مجلس شورای ملی در 20 بهمن 1328 در تالار مجلس شورا گشایش یافت اما در سال 1331ش هنگام مبارزات ملی شدن صنعت نفت و قطع روابط سیاسی با انگلیس و همچنین مخالفت مجلس سنا نسبت به انتخاب مجدد مصدق به نخست‌وزیری و سیاست وی در زمینه نفت، دكتر محمد مصدق درصدد انحلال مجلس سنا برآمد و از ورود سناتورها به عمارت مجلس شورای ملی در بهارستان جلوگیری شد به طوری كه سناتورها جلسه خود را در منزل نظام‌السلطنه مافی تشكیل دادند. بدین ترتیب مجلس سنا تعطیل و پس از كودتای 28 مرداد 1332 دوباره تشكیل شد.

دوره دوم سنا در 27 اسفند 1332 آغاز و در 25 اسفند 1338 خاتمه یافت.

دوره سوم سنا : 3/1/1339 گشایش و 19/2/1340 به فرمان شاه منحل شد. دوره چهارم مجلس سنا پس از دو سال و اندی تعطیلی در 14/7/1342 آغاز شد و در 14/7/1346 خاتمه یافت (تا سال 1342ش نمایندگان مجلس را كلاً مردان تشكیل می‌دادند ولی از این سال به بعد بانوان به مجلس سنا راه یافتند و در همین زمان نیز عده‌ای از بانوان به نمایندگی مجلس شورا انتخاب شدند)

دوره پنجم سنا : 14/7/1346 گشایش و در 9/6/1350 خاتمه یافت.

دوره ششم : 9/6/1350 افتتاح و 16/6/1354 خاتمه یافت.

دوره هفتم : 17/6/1354 افتتاح شد و با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 مجلس سنا منحل شد. رؤسای مجلس سنا از بدو تشكیل تا خاتمه پنج تن بودند: ابراهیم حكیمی، حسن تقی‌زاده، محس صدر، جعفر شریف امامی، محمد سجادی كه سه تن از آنان قبلاً نخست‌وزیر بوده‌اند (حكیمی، صدر، شریف امامی) و دو تن دیگر از رجال (تقی‌زاده، سجادی) و طولانی‌ترین دوره ریاست مجلس سنا با شریف امامی بوده است.

لازم به ذكر است به دلیل اینكه قبلاً محلی برای تشكیل جلسات مجلس سنا در نظر گرفته نشده بود در سالهای نخستین جلسات سنا در عمارت مجلس شورای ملی تشكیل می‌شد ولی پس از انحلال مجلس در سال 1331 و گشایش دوباره‌اش در 1332 سناتورها به این فكر افتادند كه هرچه زودتر محل اختصاصی جهت مجلس سنا درنظر گرفته شود. بدین منظور برخی از سناتورها با تلاش بسیار و با موافقت محمدرضا پهلوی كاخ علیرضا پهلوی را خریداری كردند و به مجلس سنا اختصاص دادند، و در اسفند 1333 به بعد جلسات سنا در آنجا تشكیل شد ولی چون در كاخ جدید نیز محل مناسبی برای ادارات، كتابخانه و سایر تشریفات مربوطه وجود نداشت تصمیم گرفته شد ساختمان جدیدی در كنار كاخ علیرضا احداث شود و تا سال 1357 این ساختمان جهت جلسات مجلس سنا استفاده می‌شد.

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران HTTP://WWW.IICHS.ORG/