موسیقی نظامی چیست؟

گفت‌وگو با فرمانده موزیک آموزش‌های هوایی

سرهنگ ابراهیم زمانی می‌گوید مکان‌های آموزشی ما با استانداردهای گذشته همخوان بود ولی در حال حاضر جوابگوی تمرین این تعداد نوازنده و هنرآموز نظامی نیست.

اعجاز موسیقی همیشه در تمامی رشته‌ها اثبات شده است به طوری که در برخی موارد جنبه درمانی به خود دیده و یا در جای دیگر نقشی متفاوت ایفا می‌کند، یکی از کاربرد‌های نادر و قابل توجه آن در ارتش بوده، استفاده از موسیقی و آلات آن به طور مداوم نقش بسزایی در این رشته دارد.

سرهنگ دوم ابراهیم زمانی از سال ۶۷ وارد نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران شد. او به مدت دو سال دوره‌های ابتدایی موسیقی را در آموزشگاه موزیک فرماندهی آموزش‌های هوایی شهید خضرایی با ساز تخصصی ساکسوفون طی کرد و در سال ۱۳۷۴ در دانشکده موسیقی دانشگاه هنر تهران در رشتهٔ موسیقی نظامی مشغول به تحصیل شد. او در سال ۷۹ با اخذ مدرک کار‌شناسی با ارائه پایان‌نامه با موضوع نگاهی به تاریخچه موسیقی نظامی (بخش تحقیقاتی) و ساخت قطعه در فرم مارش نظامی (در بخش آهنگسازی)، فارغ‌التحصیل شد.

او در سال ۸۰ به مدت یک سال جانشین فرماندهی موزیک آموزش‌های هوایی شهید خضرایی بوذ و از سال ۸۱ تا کنون به عنوان هماهنگ کننده ستاد تخصصی موزیک در معاونت نیروی انسانی نهاجا و فرمانده موزیک آموزش‌های هوایی، مشغول به خدمت شده است. او در طول خدمت خود کارنامه درخشانی داشته که از جمله آن می توان به رهبری ارکستر نهاجا در حضور مقام معظم رهبری در روز ۱۹ بهمن (سالروز نیروی هوایی) به مدت ۱۲ سال، رهبری ارکستر نهاجا در حضور مقام معظم رهبری در دانشگاه هوایی شهید ستاری در مراسم فارغ التحصیلی دانشجویان آجا، کسب مقام اول جشنواره موسیقی نظامی برگزار شده به حمایت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در سال ۸۸ و همچنین دریافت لوح تقدیر از جشنواره بین‌المللی فجر در بخش آهنگسازی با موضوع بیداری اسلامی اشاره کرد.

در ادامه به بهانه روز ارتش جمهوری اسلامی ایران با سرهنگ زمانی با محوریت موسیقی گفت‌وگو کرده‌ایم.

موسیقی نظامی را چطور تعریف می‌کنید؟

به عقیدهٔ من موسیقی نظامی بخشی از آداب و فرهنگ نظامی یک کشور که محصول آهنگ‌های ملی، حماسی و مذهبی است و با شنیدن آن در اذهان نظامیان و حتی مردم عام، چه در زمان جنگ و چه در زمان صلح، مفاهیمی چون اقتدار، امنیت، حماسه، شجاعت و جهاد در راه حق را تداعی می‌کند.

چه کسانی در گذشته و حال در موسیقی نظامی تأثیر گذار بودند؟

پس از اینکه به همت امیر کبیر وزیر مقتدر ایران زمین در سال ۱۲۸۴ هجری قمری، شعبه موزیک دارالفنون تأسیس شد، با ورود لومر فرانسوی به ایران، شالودهٔ اصلی موسیقی نظامی بنا شد و پس از آن به همت سالار معزز (مین‌باشیان) سازهی موسیقی نوین وارد ایران شد. این اولین اقدامات بنیادی حضور موسیقی نظامی بود که بعد از آن نیز به همّت بزرگانی چون حسین هنگ آفرین، نصرالله خان (نصرالسلطان)، سلیمان خان امنی، ناصر همایون، ابراهیم آژنگ، علی نقی وزیری، غلامحسین مین‌باشیان و اساتید دیگری ادامه یافت و پس از آن نیز تحولات این هنر گرانقدر در انقلاب اسلامی و حمایت آن در انتقال به نسل کنونی، با بزرگانی چون سرهنگ جعفر زعیمی نیکو، غلامحسین جمالیان، رحمت افشار، تقی ضرابی و تیمسار نعمتی در این عصر ادامه یافت. من شخصاً همیشه کوشیده‌ام تا به عنوان بخش کوچکی از این چرخهٔ بزرگ، فروتنانه و با تمام وجود، در خدمت موسیقی نظامی باشم.

ارحجیت با انجام چه کارهایی است؟

به عقیدهٔ من برای بهبود وضع کنونی موسیقی نظامی باید تمرکز روی پرورش استعداد‌ها و قرار دادن امکانات در اختیار نوازندگان موسیقی نظامی باشد تا بتوانند موسیقی و حرفهٔ نوازندگی را همه جانبه و به شکل حرفه‌ای دنبال کنند، و مسئله دیگر کارهای تحقیقاتی است که پشتوانه‌ای محسوب می‌شود برای نوازندگان، رپرتوار و در ‌‌نهایت راه پیشرفت موسیقی نظامی کشور.

هماهنگی و ارتباط بین هنرستان‌های موسیقی و هنرستان‌های موسیقی نظامی کشور وجود دارد؟

یکی از مسائلی که باعث ایجاد یک فضای متعالی و منسجم در موسیقی نظامی کشور می‌شود همین هماهنگی و ارتباط است که عدم وجود آن در حال حاضر، پیکرهٔ واحد موسیقی نظامی کشور را تحت تأثیر قرار داده است. این ارتباط، به تبادل اطلاعات، مکتوبات و پارتیتور‌ها می‌انجامد. حتی من فکر می‌کنم می‌توان جشنواره‌ای برای رقابت سراسری این هنرجویان در جهت ایجاد انگیزه برای پیشرفت بوجود آورد. شناخت و آگاهی هنرجویان این دو مرکز از سطح توانایی‌های یکدیگر و مقایسه صحیح و در راستای پیشرفت ما بین هنرستان‌های موسیقی و هنرستان‌های موسیقی نظامی کشور از ملزومات حال حاضر است.

در حال حاضر چه کارهایی در نیروی هوایی و دیگر نیرو‌ها در حال اجراست؟ آیا می‌توان مقایسه‌ای انجام داد؟

به یاری خداوند و با تلاش تمامی پرسنل نظامی کشور در تمامی نیرو‌ها موسیقی نظامی رو به پیشرفت و در حال انجام مراسم نظامی و غیر نظامی و آموزش نیروی انسانی مجرب است. نیروی هوایی با وجود نیروی انسانی بسیار کم و امکانات محدود، با تلاش فداکارانه، توانسته در انجام موسیقی آکادمیک اجرا‌ها و رقابت با گروه‌ها و ارکستر‌های نظامی و از همه مهم‌تر به روز کردن آموزش و رپرتوار موسیقی، بذل توجه بیشتری داشته و از این لحاظ (تخصصی) بیشتر مورد اهمیت است.

معضلات آموزشی در حال حاضر چیست؟

مکان آموزشی ما با استانداردهای گذشته همخوان بود ولی در حال حاضر جوابگوی تمرین این تعداد نوازنده و هنرآموز (هنرجو) نظامی نیست. به روز کردن مکان تمرین، امر مهم و تأثیرگذاری به خصوص در جسم و گوش نوازنده است. تعمیر یا تعویض سازهای فرسوده را نیز می‌توان اشاره کرد. اما مهم‌تر از همه کار روانی و آموزشی صحیح است. ایجاد انگیزش به نظر من مهم‌ترین مسئله‌ای است که در طول این سال‌ها نسبت به آن بی‌توجه بوده‌ایم. توجه شما را به این جملهٔ معروف جلب می‌کنم که می‌گوید "ترک عادت‌های بد در بستر انگیزه‌های خوب انجام می‌گیرد". تمامی معضلات به نیروی انسانی موسیقی نظامی با ایجاد انگیزه‌های مناسب قابل برطرف کردن است. همچنین ایجاد مس‌تر کلاس‌های آموزشی، دوره‌های تخصصی و ایجاد کار‌شناسی ارشد رشتهٔ موسیقی نظامی در دانشگاه هنر که می‌تواند سیستم آموزشی ما را ترمیم کند.

گذشته از مسائل فنی و تخصصی، در دیدگاه اجتماعی چه معضلاتی گریبانگیر موسیقی نظامی است؟

با یک نگاه منصفانه می‌توان دریافت که موسیقی نظامی یکی از مهجور‌ترین هنرهایی است که در ایران به همت فداکارانه و علاقه‌مندانهٔ برخی از موسیقی دانان نظامی پابرجا مانده است. کمتر حرفه یا هنری را در طول تاریخ می‌توان مثال زد که بدون حمایت و درک مردم و حامیان پابرجا مانده باشد، که شاید موسیقی نظامی در این میان یک استثنا ست. اگر به صورت خلاصه بخواهم به این سوال پاسخ دهم، در چهار تی‌تر کوتاه این گونه بیان می‌کنم:

۱- عدم شناخت و درک صحیح از وظیفهٔ موسیقی نظامی ۲- عدم مقایسهٔ درست آن با دیگر سبک‌های موسیقی ۳- نگاه غیر علمی به این نوع از موسیقی با دیدگاه تحلیلی از نظر اکثریت ۴- ضعف فرهنگی موسیقی نظامی در کشور

آیا همایش و جشنواره‌هایی مرتبط با موسیقی نظامی در کشور وجود دارد؟ شرکت در جشنواره‌های غیر نظامی چطور؟

با کمال تاسف باید بگویم که خیر. چنین جشنواره‌ای در کشور وجود نداشته و جای آن بسیار خالی است و همین باعث می‌شود که ارکسترهای نظامی به اجبار در جشنواره‌هایی با ارکسترهای غیر نظامی به رقابت بپردازند که به عقیدهٔ من، در این صورت مقایسه آن دو نوعی ناعدالتی است. یک نظامی مجبور است وقت و انرژی خود را در دو جنبهٔ نظامی بودن و موسیقی‌دان بودن تقسیم کند کما اینکه گاهی نظامی بودن بر هنر او غالب می‌شود. این در صورتی است که یک هنرمند غیر نظامی تمامی تمرکز خود را به هنر موسیقی معطوف کرده و این نوعی نا‌عدالتی به وجود خواهد آورد. این مسئله‌ای است که باید ریشه‌یابی و آسیب‌شناسی شود.

به عنوان نتیجه گیری و حرف آخر مطلبی هست که در ذهن داشته باشید؟

صحبت و ارائه مطلب در مورد موسیقی نظامی همچون سر دراز قصه است که از گذشته تا آینده به طول می‌انجامد. با تجربیات و چالش‌هایی که در طول نزدیک به سه دهه فعالیت در این عرصه با آن‌ها مواجه بودم موسیقی نظامی را گوهری می‌دانم که با ترمیم معضلات می‌توان آن را صیقل داد. موسیقی نظامی ما هیچ استقلال اداری و آموزشی نداشته و همیشه از گذشته تا به امروز زیر بخش، زیر شاخه و یا تحت نظارت توسط بخش‌هایی بوده که در این زمینه تخصص لازم را دارا نبوده‌اند. در ابتدای صحبتم نام‌هایی را به زبان آوردم که از آن‌ها به عنوان بنیان‌گذاران و زحمت‌کشان تاریخ موسیقی نظامی می‌توان نام برد که همگی در جهت تعالی این حرفه و هنر از هیچ کوششی فروگذار نکرده‌اند، اما متأسفانه سطح موسیقی نظامی به جایی رسیده که در سال‌های اخیر در برخی مواقع برای کم اهمیت‌ترین مراسم‌های ارگانی از ارکستر‌های موسیقی نظامی استفاده شده که این امر علاوه بر اتلاف انرژی غیر ملزوم باعث فراموشی وظیفه اصلی موسیقی نظامی شده است. وظیفه‌ای که در تعریف این نوع موسیقی در ابتدای صحبتم بیان کردم و بر آن راسخم.

در این برهه کارشناسانی لازم هستند که با توجه به شرایط زمانی و مکانی حاضر در کشور تعریف صحیح موسیقی نظامی و ترویج فرهنگی آن را بر عهده گرفته و وظیفهٔ فرهنگ‌سازی را در میان مردم و حتی کارکنان نظامی به بهترین نحو انجام دهند. به یاری پروردگار، همت عالی مسئولین، ایجاد انگیزه در اذهان نظامیان، راه اندازی هرچه سریع‌تر رشته کار‌شناسی ارشد موسیقی نظامی و مدیریت متمرکز در سطح نیروهای مسلح با هدف سازماندهی و برنامه ریزی منسجم، سطح این هنر بالای کاربردی در ایران روز به روز ارتقا یافته و باعث تجلی شور ملی در کشور گردد که این‌‌ همان هدف اصلی موسیقی نظامی است.

منبع:هنرآنلاین