شهرنشین هستیم، چون اینجاییم!
شهرنشینی فرهنگ و مدنیت تعریف شده‌ای دارد كه در چارچوب مدنیت شهری، هویت شهری شكل می‌گیرد، اما متأسفانه ما نتوانسته‌ایم ساكنان كلان‌شهرها را در قالب مدنیت با مشخصه‌های شناخته شده شهرنشینی همگام كنیم.
تا زمانی كه ساكن شهرهای بزرگ شویم اما همگام با توسعه شهر، رشد و حركت نكنیم، تنها كالبد فیزیكی شهر را ساخته‌ایم و از كالبد درونی شهر، نشاط آدم‌ها و هویت شهرنشینی غافل شده‌ایم.
ویژگی بارز كشورهای در حال توسعه رشد بسیار سریع شهرنشینی و مهاجرت كنترل نشده از روستاها و شهرهای كوچك به كلان‌شهرهایی است كه مركز تجمع و تمركز امكانات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... شده‌اند.
هر چند كه طی سال‌های اخیر با پدیده بازگشت جمعیت شهرنشین به مناطق حومه مواجه شده‌ایم اما همچنان با افزایش مهاجرت به كلان‌شهرها و گسترش سریع زندگی شهرنشینی روبه‌رو هستیم، بدون آن كه توانسته باشیم هویت كامل شهرنشینی مطابق با چارچوب و تعاریف بین‌الملل را پیدا كنیم.
هر چند ما ایرانیان هویت هنری و مذهبی شاخص و دیرینه‌ای داریم اما نتوانسته‌ایم هویت شهروندی مناسبی پیدا كنیم زیرا مدنیت ما شكل قوی به خود نگرفته است .
مطالعات سازمان ملل تحت عنوان «شاخص توسعه انسانی» كه همه ساله میان كشورهای جهان انجام می‌شود، كمك شایان توجهی به شناخت میزان رشد و ركود هویت شهرنشینی و مدنیت میان كشورهای جهان می‌كند. در شاخص توسعه انسانی یك‌سری مبانی كلی مانند آمار مرگ و میر، تولد نوزادان، افزایش سواد، استفاده از خدمات فرهنگی، تعداد دانشجویان یك كشور و... بررسی می‌شود كه به مجموع این تحولات امتیازاتی داده می‌شود و در نهایت از مجموع این امتیازها یك شاخص به دست می‌آید كه بیانگر رشد هویت شهرنشینی مردم یك شهر و كشور است.
معاونت طرح و برنامه سازمان زیباسازی شهرداری تهران درباره شاخص توسعه انسانی می‌گوید: میزان استفاده مردم از مراكز فرهنگی، عمومی، تئاترها، فرهنگسراها و خدمات اجتماعی و رفاهی، مانند استفاده مناسب از خدمات حمل و نقل عمومی به جای خودروهای شخصی و پایبندی به قوانین شهری «راهنمایی و رانندگی» و... بیانگر رشد توسعه انسانی یك جامعه است و همه این عوامل نشان می‌دهد مردم یك جامعه آگاهانه یا ناخودآگاه می‌خواهند به بهبود اوضاع خود كمك كنند.
در واقع شهر مركز مدنیت است و درجه مدنیت كشور از روی همین شاخص‌ها بررسی می‌شود و زمانی كه این شاخص‌ها افزایش یابد نشان دهنده ارتقاء هویت شهروندی یك شهر و كشور است. اما متأسفانه وقتی هویت شهر را در قالب مدنیت می‌سنجیم و شاخص‌ها را ارزیابی می‌كنیم، می‌بینیم ما هنوز از استانداردها و تعاریف بین‌المللی مدنیت و شهرنشینی عقب هستیم.
آموزش و هویت شهری
معاونت طرح و برنامه سازمان زیباسازی معتقد است: شهرنشینی، فرهنگ و مدنیت تعریف شده‌ای دارد كه در چارچوب مدنیت شهری، هویت شهری شكل می‌گیرد اما متأسفانه ما نتوانسته‌ایم ساكنان كلان‌شهرها را در قالب مدنیت با مشخصه‌های شهرنشینی همگام كنیم و تا زمانی كه ساكن شهرهای بزرگ شویم اما همگام با توسعه شهر، رشد و حركت نكنیم، شهر آبادی نخواهیم داشت.
اما برای رسیدن به مدنیت و هویت شهروندی گام اول آموزش چارچوب شهروندی از همان سال‌های ابتدایی تحصیل است. چرا كه این دانش‌آموزان مدیران اجرایی آینده هستند و تا زمانی كه یك مدیر مدنیت و چارچوب آن را نشناسد، چطور می‌تواند طراحی شهری و مدیریت شهری صحیح داشته باشد. در واقع همان‌طور كه ما به كودكان خود مدنیت مذهبی و ایرانی را آموزش می‌دهیم تا بتوانیم آموزه‌های مدنیت شهری را هم داشته باشیم.
هر چند سازمان زیباسازی می‌تواند از نمادهای شهری به عنوان ابزارهای آموزشی استفاده كند و در حال حاضر به وسیله تابلوهای تبلیغاتی و نمایشگرها.... در سطح شهر پیام‌های شهروندی را القاء می‌كند، اما این‌گونه آموزش‌ها برای افراد بزرگسال جامعه و حتی مسئولان كارایی چندانی ندارد چرا كه ما در زمان فراگیری و آموزش الگوی مناسب شهری نداشته‌ایم و اكنون این پیام‌ها چندان گره‌گشا نیست، پس در نتیجه باید آموزش را از سطوح میانی و پایین‌تر آغاز كنیم.
نكته دیگری كه معاونت طرح و برنامه سازمان زیباسازی، به آن اشاره كرد و آن را راهكاری برای گسترش و آموزش هویت شهری دانست، تهیه و تبیین یك منشور اخلاقی شهروندی است كه در آن، حوزه اختیارات و وظایف مردم و مسئولان تعریف شود.
وی با اشاره به اینكه شاید لازم باشد این طرح و پیشنهاد به كمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر ارائه شود، اجرای آن را در درازمدت مؤثر ارزیابی كرد و گفت: حتی این منشور می‌تواند به عنوان یك چارچوب و بخشی از وظایف شهرداری‌ها در گسترش هویت شهری تعریف شود.
اما جای تردید نیست كه آموزش پیگیر و اصولی برای افراد جامعه به‌ویژه آن دسته كه در سن آموزش هستند، می‌تواند تأثیرات كاربردی بر گسترش فرهنگ شهروندی و ترویج مدنیت در میان ساكنان یك شهر و كشور داشته باشد. مهندس مهدی گلشن معاون آموزش و امور مناطق سازمان زیباسازی در این باره می‌گوید: بار اصلی آموزش بر دوش نهاد آموزشوپرورش گذاشته شده است اما سازمان زیباسازی، بخشی از فعالیت‌هایش را به بعد آموزشی و فرهنگی اختصاص داده است؛ چنان كه در حال حاضر در سطح شهر تهران حدود 30 تا 40درصد از فضاهای تبلیغاتی مانند تابلوها، بیلبوردها، نمایشگرها و... در قالب طرح‌های گرافیكی و نوشتاری به آموزش و ارائه پیام‌های شهروندی و شهرنشینی می‌پردازند.
علاوه بر این، طی تابستان حدود دوازده تور تحت عنوان شهروندی برای دانش‌آموزان تدارك دیده شد كه طی این سفرهای یك‌روزه، دانش‌آموزان با اصول شهرنشینی و هویت محله‌های قدیمی، آشنا می‌شدند. یكی دیگر از فعالیت‌های سازمان در حوزه شهرنشینی و آموزش چارچوب مدنیت، توزیع 300هزار نسخه برنامه فرهنگی در آغاز مهرماه بود كه پشت این برنامه‌های هفتگی، پیام‌های آموزشی درج شده بود.
مهندس گلشنی با اشاره به اینكه ما زمانی در امر آموزش موفق می‌شویم كه آموزش را از سنین كودكی آغاز كنیم و مخاطب اصلی ما آنها باشند، به رایزنی‌هایی كه با آموزشوپرورش داشته‌اند تا بتوانند آموزش در بعد شهرنشینی و زیباسازی را به متون آموزشی مدارس بكشانند، اشاره كرد.
منبع: همشهری
